Değişen Dünyada Yeni Dini Formlar: Postmodern Dönemde Dindarlık Ölçeği Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması

Year 2022, Issue: 53, 555 - 572, 30.12.2022

İdris Yakut

https://doi.org/10.17120/omuifd.1105042

Abstract

Tarih boyunca din ve dindarlık gibi kavramlar her toplumda tartışılan bir olgu olmuştur. Günümüzde de özellikle teknolojinin gelişmesiyle birlikte toplumlarda meydana gelen değişim ve dönüşümler dini inanç ve pratikleri de etkileyerek yeni dindarlık biçimlerini beraberinde getirmiştir. Bu bağlamda çalışmanın amacı “postmodern” olarak isimlendirilen yaşadığımız döneme ait dini inanç ve ritüelleri ölçmeye yönelik geçerli ve güvenilir bir ölçek geliştirmektir. Çalışmada ilk olarak literatür taraması yapılmış, uzman görüşü alınmış ve buna göre 40 maddelik bir havuz oluşturulmuştur. Ardından yaşları 15-60 arasında değişen 475 kişi üzerinde yüz yüze ve çevrimiçi olarak anket uygulanmıştır. Verilerin analizinde 40 madde ile açımlayıcı faktör analizi yapılmış, KMO değeri .949 ve Bartlett test değeri 3022,838 olarak hesaplanmış olup, chi-square değerinin anlamlı olduğu tespit edilmiştir. Analiz sonucunda tek boyutlu, varyansı %49,279 olan 12 maddelik bir yapı oluşturulmuştur. Madde faktör yükleri .502 ile .816 arasında değişen ölçeğin Cronbach’s Alpha iç tutarlık katsayısı .903 olarak ölçülmüştür. Amos 24.0 programı ile yapılan doğrulayıcı faktör analizinde ise (x^(2/df)= 2,654; RMSEA=0,054; NFI = 0,953; CFI = 0,970; GFI = 0,957) elde edilen değerlerin tek boyutlu ölçek ile uyum sağladığı görülmüştür. Yapılan analizler neticesinde postmodern dönemde bireylerin dine, inanca ve ritüele olan yaklaşımlarını ortaya çıkarmak amacıyla yararlanılabilecek geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı oluşturulmuştur.

Keywords

Din Sosyolojisi, Din, Postmodern Dindarlık, Ölçek

New Religious Forms of in the Changing World: Validity and Reliability Study of Religiousness Scale in the Postmodern Era

Abstract

Throughout history, the concepts such as religion and religiousness have been a phenomenon discussed in every society. Today, changes and transformations, which particularly arise from the development of technology, in societies, have also affected religious beliefs and practices and brought along new forms of religiousness. Within this context, the aim of this study is to develop a valid and reliable scale to measure religious beliefs and rituals of the period we live in, which is called "postmodern". In the study, firstly, a literature review was conducted, expert opinion was obtained and a pool of 40 items was prepared accordingly. Afterwards, a face-to-face and online survey was conducted on 475 people aged between 15 and 60. In the analysis of the data, exploratory factor analysis was employed with 40 items, KMO value was calculated as .949 and Bartlett's test value was calculated as 3022,838, and the chi-squared value was found to be significant. In the consequence of the analysis, a unidimensional, 12-item structure with a variance of 49.279% was developed. The Cronbach's Alpha internal consistency coefficient of the scale, whose item factor loadings ranged between .502 and .816, was calculated as .903. In the confirmatory factor analysis performed with the Amos 24.0 program (x^(2/df)= 2,654; RMSEA=0,054; NFI = 0,953; CFI = 0,970; GFI = 0,957), it was observed that the values obtained were compatible with the unidimensional scale. As a result of the analysis, a valid and reliable measurement instrument that can be used to reveal individuals' approaches to religion, belief and ritual in the postmodern period has been developed.

Keywords

Sociology of Religion, Religion, Postmodern religiousness, Scale

References

• Akça, Emine Dilşad - Yıldız, Mualla. “Dindar İnsan Algısı Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması”. Bilimname 43 (Mart 2020), 409-435. https://doi.org/10.28949/bilimname.688640
• Anderson, Perry. Postmodernitenin Kökenleri. çev. Elçin Gen. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Arslan, Mustafa. “Popüler Dindarlık Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması”. Din Bilimleri Akademik Çalışmalar Dergisi 3/1 (Ağustos 2003), 97-116.
• Arslan, Mustafa. “Postmodern Yeni Dinsel Kimlik ve Paranormal İnançlar”. Milel ve Nihal 12/2 (2015), 55-72. https://doi.org/10.17131/milelnihal.88195
• Arslantürk, Zeki - Arslantürk, E. Hamit. Uygulamalı Sosyal Araştırma Kavramlar-Metotlar-Teknikler-Bilgisayar Uygulamaları. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2010.
• Baudrillard, Jean. Simülakrlar ve Simülasyon. çev. Oğuz Adanır. Ankara: Doğu Batı, 2003.
• Bayram, Yavuz. “Postmodernizm Üzerine”. Baykara 5 (2007), 37-39.
• Bell, Judith. Doing Your Research Project. Buckingham: Open University Press, 2. Basım., 1993.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Akademi, 16. Basım, 2012.
• Büyüköztürk, Şener. Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Akademi, 7. Basım, 2007.
• Can, Abdullah. Bilimsel Araştırma Sürecinde Nicel Veri Analizi. Ankara: Pegem Akademi, 2013.
• Coştu, Yakup. “Dine Normatif Ve Popüler Yaklaşım: ‘Bir Dini Yönelim Ölçeği Denemesi’”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/15 (Haziran 2009), 119-139.
• Demir, Talip. “Postmodern Perspektiften Popüler Kültür ve Dindarlığın Yeni Formları”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/15 (2016), 125.
• Devellis, Robert F. Ölçek Geliştirme: Kuram ve Uygulamalar. çev. Tarık Totan. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2014.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Türkiye’de Dini Hayat Araştırması. Ankara: Diyanet Vakfı, 2014.
• Erol, Erkan. “Türkiye’de Dindarlığın Tespiti İle İlgili Çalışmalar ve Tahkiki Dindarlığın Ölçülmesiyle İlgili Öneriler”. EKEV Akademi Dergisi 18/60 (2014), 125.
• Friedman, Jonathan. “Küresel Sistem Küreselleşme ve Modernitenin Parametreleri”. çev. Abdullah Topçuoğlu - Yasin Aktay. Postmodernizm ve İslam, Küreselleşme ve Oryantalizm. Ankara: Vadi Yayınları, 1996.
• Furseth, Inger - Repstad, Pal. Din Sosyolojisine Giriş: Klasik ve Çağdaş Kuramlar. çev. İhsan Çapçıoğlu - Halil Aydınalp. Ankara: Birleşik Yayınevi, 2. Baskı., 2013.
• Giddens, Anthony. Modernliğin Sonuçları. çev. Ersin Kuşdil. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 8. Baskı., 2018.
• Göle, Nilüfer. Seküler ve Dinsel: Aşınan Sınırlar. İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
• Harvey, David. Postmodernliğin Durumu. çev. Sungur Savran. İstanbul: Metis Yayınları, 1997.
• Imıl, Muhittin. “Kutsal Dünyanın Virüsle İmtihanı: Post-Pandemik Dönem ve Din”. Dini Araştırmalar 23/57 (2020), 65-94. https://doi.org/10.15745/da.721846
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Arastırma Yöntemi, Kavramlar, İlkeler, Teknikler. Ankara: 3A Araştırma Egitim Danışmanlık, 5. Basım, 1995.
• Karaşahin, Hakkı. “Din Sosyolojisinde Dindarlığın Ölçülmesi Problemi Üzerine Bir Araştırma”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi (AÜİFD) Dergisi 49/1 (2008), 192-193. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000960
• Karaşahin, Hakkı. “Türkiye Kırsal Dindarlığı Üzerine Bir Pilot Araştırma (Gördes ve Çevre Köyleri Örneği)”. Dini Araştırmalar 10/28 (2007), 105-117.
• Kayış, Aliye. “Güvenirlik Analizi (Reliability Analysis)”. Spss Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. ed. Şeref Kalaycı. 405. Ankara: Asil Yayın Dağıtım, 2006.
• Köktaş, Mehmet Emin. Türkiye’de Dini Hayat. İstanbul: İşaret Yayınları, 1993.
• Lyotard, Jean François. Postmodern Durum. çev. İsmet Birkan. Ankara: Bilgesu Yayıncılık, 2013.
• Mahbubi, Reza. “SakhtMogayese (Bumi) Beraye Sencesh Dindari”. Management in The Islamic University 9/4/1 (2015), 121.
• Onay, Ahmet. “Dindarlık Ölçme Çalışmaları: Dindarlık Ölçümünde Üç Farklı Yaklaşım ve Ölçmenin Esasları”. İslâmi Araştırmalar Dergisi 14/3-4 (2001), 439-449.
• Özbolat, Abdullah. “Postmodern Dünyada Din: Yaygınlaşan Dinsellik, Yüzeyselleşen Dindarlık”. Journal of Islamic Research 28/3 (2017), 265-278.
• Polat, Filiz Çömez. Türkiye’de Değişen Dindarlık Göstergeleri Ve Sosyal Medya. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Scherer, Robert F. - vd. “Dimensionality of Coping: Factor Stability Using the Ways of Coping Questionnaire”. Psychological Reports 62/3 (ts.), 763-770.
• Seyhan, Beyazıt Yaşar. “Dinî Şuur Ölçeği: Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması”. EKEV Akademi Dergisi 19/61 (2015), 399-414.
• Sönmez, Özlem Altunsu. “Dindarlığın Ölçülebilirliği Üzerine Geliştirilen Dindarlık Ölçekleri”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 36 (2016), 566. https://doi.org/10.21497/sefad.285505
• Sungur, Erol. Postmodern Tüketi̇m Anlayışında Di̇ndar Yaşam Bi̇çi̇mleri̇. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Taplamacıoğlu, Mehmet. “Yaşlara Göre Dini Yaşayışın Şiddet Ve Kesafeti Üzerinde Bir Anket Denemesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (AÜİFD) 10/1 (1962), 141-151. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001240
• Taş, Kemaleddin. “Dindarlığın Kriterleri Üzerine Tipolojik Bir Araştırma”. Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi. ed. Ünver Günay - Celaleddin Çelik. 180. Adana: Karahan Kitabevi, 2006.
• Tekin, Mustafa. “Türkiye Toplumunun Dini Hayatında Postmodern Tezahürler”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25 (2011), 5.
• Tezbaşaran, A. Ata. Likert Tipi Ölçek Geliştirme Kılavuzu. Ankara: Psikologlar Derneği Yayınları, 1997.
• Tüzer, Abdüllatif. Çağdaş Sorunların Kıskacında Din. Ankara: Elis Yayınları, 2017.
• Ulu, Mustafa. Dindarlığın Tanımı, Boyutları ve Ölçülmesi Üzerine Psikolojik Bir Araştırma, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Öğrencileri Örneği. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Uysal, Veysel. “İslami Dindarlık Üzerine Bir Pilot Çalışma”. İslami Araştırmalar Dergisi 8/3-4 (1995), 263-271.
• Yakut, İdris - Taş, Kemaleddin. “İran’da Üniversite Öğrencilerinin Din Anlayışı Üzerine Bir Ölçek Çalışması”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 13/72 (2020), 1026.
• Yapıcı, Asım. “Dini Yaşayışın Farklı Görüntüleri ve Dogmatik Dindarlık”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 2/2 (2002).
• Yapıcı, Asım. “Şüphe ve İnanç Kıskacında Gençlerin Din ve Dindarlık Algıları”. İlahiyat Akademi Dergisi 12 (2020), 3.
• Yapıcı, Asım. “Yeni Bir Dindarlık Ölçeği ve Üniversiteli Gençlerin Dinin Etkisini Hissetme Düzeyi: Çukurova Üniversitesi Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 6/1 (2006), 65-115.
• Yaylacı, Yunus Emre. “Postmodernizmi Nietzche Üzerinden Temellendirme Denemesi”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi 16/808 (2019), 68.