DEMOKRASİ KAVRAMI BAĞLAMINDA ESKİ TÜRKLERDE İKTİDAR, BÜROKRASİ VE DİVAN GELENEĞİ: BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 91 - 108, 30.06.2021

Kadir Caner Doğan , Hakan İnankul

Öz

Türkler, binlerce yıl önce devlet olma bilincine sahip olmuş, siyasal olarak toplumlar meydana getirmiş kadim bir medeniyettir. Eski Türkler, toplumsal sistemlerinin temelinde adalet, hoşgörü ve liyakat esasları üzerine kurulmuştur. Bu bağlamda da Türkler, çok eski çağlarda günümüz demokrasi kavramı ve rejimine dayalı devletler kurmuşlardır. Bu devletlerde demokrasinin örnekleri olarak görülebilecek insan hakları ve halkla ilişkiler mekanizmaları arasında meclis ve divan geleneği bulunmaktadır. Divanlar, eski Türk devletlerinin aynı zamanda siyasi merkezi konumunda bulunmuştur. Bu çalışmada demokrasi kavramı doğrultusunda eski Türklerin ve özellikle Büyük Selçuklu Devleti’nin divanlarının bir değerlendirilmesi yapılmak istenmektedir. Nitekim eski Türklerde demokrasinin değerlerinin işlemesine dair önemli ipuçları vardır. Çalışmada yöntem olarak literatür taramasına dayalı betimsel bir analiz kullanılmıştır. Çalışmada elde edilen sonuçlara göre; Türklerin hoşgörü, adalet ve liyakat esasları üzerine kurulu değerleri, Büyük Selçuklu Devleti’nde de İslam sentezi ile devam etmiştir. Demokrasinin temel ilkeleri olarak kabul edilen özgürlük, eşitlik, adalet ve seçim gibi değerler Selçukluların divanlar ile temel devlet felsefesini meydana getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Demokrasi, Eski Türkler, Büyük Selçuklu, İktidar, Divan

Kaynakça

• Alptekin, C. (1989). “Büyük Selçuklular”. H. D. Yıldız (Haz.), Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi içinde (s. 95-231), İstanbul: Çağ Yayınları.
• Armaki, T. A. ve Kamali, M. (2020). Selçuklular Devleti'nde İktidarın Yapısı ve Siyasi Meşruiyet. Çev. Hormoz Kazemighalinghieh, Yasemin Ellik, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi-USAD, Güz, 13, 263-286.
• Arslan, E. (2020). Kadimden Moderne Türkiye’de Kamu Yönetimi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Arslan, M. (1984). Eski Türk Devlet Anlayışı ve Kutadgu Bilig. Sosyoloji Konferansları, 20, 117-160.
• Atçeken, Z. ve Bedirhan, Y. (2016). Selçuklu Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi. Konya: Eğitim Kitabevi.
• Ayan, E. (2012). Büyük Selçuklu Devleti’nin Temelleri Atılırken Siyasi Meşruiyet Süreci. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 3(5), Haziran, 17-37.
• Aydın, M. A. (2017). Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta Basım Yayım.
• Aydın, M. S. (2011). Devlet, Demokratik Değerler ve Eski Türkler. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Aydoğan, M. (2006). Antik Çağdan Küreselleşmeye Yönetim Gelenekleri ve Türkler. Birinci Cilt, İzmir: Umay Yayınları. Bardakçı, V. V. (2018). Osmanlı Devleti Öncesi Vezirlik. İstem, 32, 301-315.
• Beetham, D. ve Boyle, K. (1998). Demokrasinin Temelleri. Çev. Vahit Bıçak, İstanbul: Liberte Yayınları.
• Bozatay, Ş. A. (2019). Eski Türk Devlet Anlayışında İktidar ve Hakimiyet. İstanbul: Kriter Yayınları.
• Büyükşahin, F. (2017). Tarih Ekseninde Yörüklerin Atası Olan Oğuzların İncelenmesi, I. Uluslararası Türklerin Dünyası Sempozyumu, 11-14 Mayıs 2017, Antalya.
• Coşkun, Ö. (2016). Türk Yönetim Sistemi Üzerine Kısa Bir Değerlendirme. The Journal of International Lingual, Social and Educational Sciences, 2(2), 126-135.
• Çandarlıoğlu, G. (2003). İslam Öncesi Türk Tarihi ve Kültürü. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Çeçen, A. (2006). Türk Devletleri. Ankara: Fark Yayınları.
• Çınar, M. (2016). “Demokrasi”. Y. Taşkın (Ed.), Siyaset: Kavramlar, Kurumlar, Süreçler içinde (s. 203-249), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dahl, R. A. (2001). Demokrasi Üstüne. Çev. Betül Kadıoğlu, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Demir, M. (2004). Büyük Selçuklular Tarihi. Sakarya: Sakarya Kitabevi.
• Dinç, A., Sayın, F. M. ve Halow, N. (2012). Türkmenistan Kaynaklarına Göre Büyük Selçuklu İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. History Studies, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı, 105-116.
• Divitçioğlu, S. (2000). Oğuz’dan Selçuklu’ya-Boy, Konat ve Devlet. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gezgin, A. G. (2021). Türk-İslam Devlet Geleneğinde Şûra. https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=32201, (E.T. 24.04.2021).
• Göde, K. (1988). Dünden Bugüne Türklerde Meclis Hayatı. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3, 51-62.
• Göde, K. (1989). Türklerde Saray Teşkilatı ve Hayatı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3, 433-445.
• Gökalp, Z. (2017). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Anonim Yayıncılık.
• Heywood, A. (2016). Siyasetin ve Uluslararası İlişkilerin Temel Kavramları. Çev. Fahri Bakırcı, Ankara: BB101 Yayınları.
• Kalkışım, H. M. ve Doğan, K. C. (2017). Eski Türk-İslam Devletleri’nde Yakınma (Şikâyet) Kurumları. Kesit Akademi Dergisi, 9, Eylül, 158-174.
• Kazan, E. (2007). Eski Türkler ve Osmanlı’da Halkla İlişkiler. İstanbul: Yakamoz Yayınları.
• Koca, S. (2016). Türk Kültürünün Temelleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kösoğlu, N. (2004). Hukuka Bağlılık Açısından Eski Türkler’de-İslam’da ve Osmanlı’da Devlet. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kurpalidis, G.M. (2011). Büyük Selçuklu Devletinin İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarihi. Çev. İlyas Kamalov, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Mehmedoğlu, M. S. (2006). Ortak Akılla Düşünmek: Meşveret Geleğenimiz ve Demokrasi. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Mercan, İ. H. (2011). Selçuklu Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Merçil, E. (2011). Büyük Selçuklu Devleti-Siyasi Tarih. Ankara: Nobel Yayım Dağıtım.
• Merçil, E. (2015). Selçuklular Zamanında Divan Teşkilatı (Merkez ve Eyalet Divanları). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Ortaylı, İ. (2008). Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.
• Sartori, G. (t.y.). Demokrasi Kuramı. Çev. Deniz Baykal, Ankara: Siyasi İlimler Türk Derneği Yayını No: 23.
• Sevim, A. ve Merçil, E. (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi: Siyaset, Teşkilat ve Kültür. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Seyitdanlıoğlu, M. (2009). Eski Türklerde Devlet Meclisi “Toy” Üzerine Düşünceler. Tarih Araştırmaları Dergisi, 28(45), 1-12.
• Sığrı, Ü., Ercil, Y. ve Başar, U. (2015). Geçmişten Günümüze Türk Yönetim Uygulamaları. İstanbul: Beta Basım Yayım.
• Şahin, K. (2005). Eski Türklerde Merkezi İdare. Türk İdare Dergisi, 448, 149-164.
• Şeker, M. (2017). Ortaçağ Türk-İslâm Devletlerinde Hükümdarın Adalet Sembolü: Dîvânü’l-Mezâlim. Humanitas, 6(10), 77-89.
• Taneri, A. (2003). Osmanlı Devletinin Kuruluş Döneminde Hükümdarlık Kurumunun Gelişmesi ve Saray Hayatı-Teşkilatı. İstanbul: MEB Yayınları.
• Terkan, N. (1999). Türk Devlet Geleneğinde Halkla İlişkiler. Selçuk İletişim, 1(1), 84-90.
• Terzi, M. A. (2015). Türk Devlet Geleneğinde Bürokrasi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Tokan, Ö. (2015). Büyük Selçuklular ve Irak Selçukluları’nda Dîvân-ı Âlâ. T.C. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Tokan, Ö. (2016). Büyük Selçuklular ve Irak Selçukluları Döneminde Dîvân-ı İşrâf. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Aralık, 20(4), 1623-1634.
• Turan, O. (2012). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Turan, R. ve Kırpık, G. (2021). Selçuklu Dönemi Türklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat.
• https://www.manevisosyalhizmet.com/wp-content/uploads/2016/01/selcuklu-donemi-turklerde-sosyal-ve-ekonomik-hayat.pdf, (E.T. 24.04.2021).
• Uslu, A. (2009). Türklerde Devlet Yönetimi. Türk Ekini/Dil ve Kültür Dergisi, 3, 4-17.
• Yaman, A., Arslan, E. A. ve Arslan, C. (2018). Selçuklu Devleti’nin Yönetim Yapısı. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 40, Winter, 157-171.
• Yazıcı, S. ve Dursunoğlu, İ. (2019). Tarihsel Süreçten Günümüze Meclisin Devlet Yönetimi ve Karar Alma Üzerine Etkisi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 91-111.
• Yılmaz, N. ve Doğan, K. C. (2013). Avrupa Birliği (AB) Talepleri Doğrultusunda Çek ve Romanya Cumhuriyetleri’nin Demokratikleşme Reformları. Karadeniz Araştırmaları, Güz, 39, 15-29.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/muhammed-tapar, (E.T. 23.02.2021).
• https://islamansiklopedisi.org.tr/selcuklular, (E.T. 23.02.2021).
• https://www.demokrasi.gen.tr/demokrasi-ve-temel-ilkeleri/, (E.T. 25.02.2021).