OSMANLI BİRLEŞİK DEVLETLERİ DÜŞÜNCESİ: MUSTAFA REŞİT PAŞA’DAN MİDHAT PAŞA’YA OLUŞUM MEKANİZMALARI

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 103 - 116, 31.12.2022

Caner Yacan

Öz

Çalışmada, XIX. yüzyılda, heterojen bir yapıya sahip olan Osmanlı İmparatorluğu’nun var olma savaşı, Foucault’nun yönetimsellik kavramı bağlamında Osmanlı vatandaşlığı düşüncesi üzerinden sorunsallaştırılmaktadır. Bu doğrultuda Mustafa Reşit ve Midhat Paşa’nın uygulamaya koyduğu kurumlar, prosedürler ve düşüncelerden yola çıkılarak Osmanlı kimliğinin icat edilme mekanizmaları görünür kılınmaya çalışılmakta ve federal bir Osmanlı Birleşik Devletleri yönetim anlayışına varan yolun izi sürülmektedir. Paşaların, devlet hangi yöntemler ile nasıl yönetilmeli sorularına verdiği cevaplar ile Osmanlı’da bu dönemde topraktan çok kitlelerin yönetilmesini merkeze alan iktidar biçiminin nasıl dönüştüğünün ortaya koyulması amaçlanmaktadır. Çalışma sonucunda Paşalar’ın birbirini tamamlayan reformları ile eşitlik ve bölge sakinlerinin refahının arttırılması üzerinde yoğunlaşarak ayrılıkçılıktan uzak bir adem-i merkeziyetçi yönetimi önceledikleri ancak dönemin ulus milliyetçiliği anlayışının buna izin vermediği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Reşit Paşa, Midhat Paşa, Osmanlı Birleşik Devletleri, yönetimsellik, Osmanlı vatandaşlığı.

Kaynakça

• Aksan, V. H. (2011). “Savaş ve Barış”, Cambridge Türkiye Tarihi 1603-1839 Geç Osmanlı İmparatorluğu Cilt 3, Kitap Yayınevi.
• Alkan, M. Ö. Tarihte Yolculuk- Bölüm 1- Tanzimat Fermanı ve Dönemi Programı, https://www.youtube.com/watch?v=qDGIcpYPRpk&t=5s 30.11.2017.
• Alkan, M. Ö. (2009). “Resmi İdeolojinin Doğuşu ve Evrimi Üzerine Bir Deneme”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 1Cumhuriyet’ Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi içerisinde, İletişim Yayınları. Akyıldız, A. (2006). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İletişim Yayınları.
• Anıl, Y. Ş. (1995). Osmanlı Döneminde İki Dava Şeyh Bedrettin ve Midhat Paşa Davaları, Yapı Kredi Yayınları.
• Baktıaya, A. (2017), Osmanlı Suriyesi’nde Arapçılığın Doğuşu Sosyo-Ekonomik Değişim ve Siyasi Düşünce, İletişim Yayınları.
• Baykara, T. (1994). “Mustafa Reşid Paşa’nın Medeniyet Anlayışı”, Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri Bildiriler.
• Carr , E. H. (2015). Tarih Nedir, İletişim Yayınları.
• Çetinsaya, G. (2009). “Kalemiye’den Mülkiye’ye Tanzimat Zihniyeti”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 1Cumhuriyet’ Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi içerisinde, İletişim Yayınları.
• Davison, R. H. (1997a). Osmanlı İmparatorlu’ğunda Reform 1. Cilt, çev. Osman Akınhay, Papirus Yayınevi.
• Davison, R. H. (1997b). Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform 1856-1876 2. Cilt, çev. Osman Akınhay, Papirus Yayınları.
• Engelhardt, E. (2010). Türkiye’de Çağdaşlaşma Hareketleri Tanzimat, Örgün Yayınevi.
• Findley, C. V. (2011). Cambridge Türkiye Tarihi 1839-2010 Modern Dünya’da Türkiye Cilt 4, Kitap Yayınevi.
• Foucault, M. (2005). Entelektüelin Siyasi İşlevi, Ayrıntı Yayınları.
• Gouges, O. D. “Kadının ve Kadın Yurttaşın Haklar Bildirgesi” çev. Ece Göztepe, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/297/2716.pdf (29.11.2017)
• İnalcık, H. (1992). Tanzimat ve Bulgar Meselesi, Eren Yayıncılık.
• İnalcık, H. (2006a). “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içerisinde, Phoenix Yayınevi.
• İnalcık, H. (2006b). “Tanzimat Nedir?”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içerisinde, Phoenix Yayınevi.
• Kadıoğlu, A. (2008). Aydınlanma, Türkiye ve Vatandaşlık içerisinde “Aydınlanma, Vatandaşlık ve Kadın: Türkiye Örneği”, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Kaplan, M. (2006). “Mustafa Reşid Paşa ve Yeni Aydın Tipi”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içerisinde, Phoenix Yayınevi.
• Kaynar, R. (2010). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Küçük, C. (2006). “Osmanlı İmparatorluğu’nda “Millet” Sistemi ve Tanzimat”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içerisinde, Phoenix Yayınevi.
• Maalouf, A. (2012). Doğu’dan Uzakta, çev. Ali Berktay, Yapı Kredi Yayınları.
• Manneh, B. E. (2006). “Ali ve Fu’ad Paşa’ların Bab-ı Ali’deki Nüfuzlarının Kökleri (1855-1871)”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içerisinde, Phoenix Yayınevi.
• Mardin, Ş. (2006). “Tanzimat Fermanı’nın Manası Yeni Bir İzah Denemesi”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içerisinde, Phoenix Yayınevi.
• Mumcu, A. (1994). “Hukukçu Gözüyle Mustafa Reşid Paşa ve Tanzimat”, Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri Bildiriler.
• Noviçev, A. D. (2006). “1839 Gülhane Hatt-ı Hümayunu ve Dış Politikadaki Boyutları” Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içerisinde, Phoenix Yayınevi.
• Ortaylı, İ. (2006a). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Alkım Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2006b). “Tanzimat Adamı ve Tanzimat Toplumu”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içerisinde, Phoenix Yayınevi.
• Pakalın, M. Z. (2015). Midhat Paşa, Divan Kitap.
• Paşa, C. (1953). Tezakir 1-12, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Paşa, M. (1997). Midhat Paşa’nın Hatıraları Hayatım İbret Olsun, editör:Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları.
• Seyitdanlıoğlu, M. V. (2006). “Divan-ı Hümayun’dan Meclis-i Meb’usan’a Osmanlı İmparatorluğu’nda Yasama” Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içerisinde, Phoenix Yayınevi.
• Somel, S. A. (2009). “Osmanlı Reform Çağında Osmanlıcılık Düşüncesi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 1Cumhuriyet’ Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi içerisinde, İletişim Yayınları. Timur, T. (1986). Osmanlı Kimliği, Hil Yayınları.
• Uğurlu, N. (2010). Türkiye’de Çağdaşlaşma Hareketleri Tanzimat içerisinde, Örgün Yayınevi.
• Us, H. T. (1939). Meclis-i Meb’usan 1877 Zabıt Ceridesi.
• Ülken, H. Z. (2013). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.