Dünya Müslüman Kongresi İçin Bir Girişim: İsmail Gaspıralı’nın Mısır’da Çıkardığı En-Nahda Gazetesi

Year 2025, Issue: 25, 105 - 126, 15.06.2025

Ümit Akın

https://doi.org/10.21021/osmed.1554630

Abstract

Rusya Türklerinin/Müslümanlarının rehberlerinden olan İsmail Gaspıralı, Rusya’da millî uyanış hareketlerine yönelik faaliyetler yürütürken gazete çıkarmış, kongreler düzenlemiş, usul-ı cedit okulları açmış, kısacası sosyal ve siyasi bakımdan birçok icraat gerçekleştirmiştir. Gaspıralı’nın asıl hedefi bir Dünya Müslümanları Kongresi toplamak, İslam ülkelerinin temsilcileriyle istişareler yapmak, Müslümanlarda farkındalık yaratarak onların içinde bulunduğu gaflet uykusundan uyandırmaktı. Tercüman takipçilerinden Ünlü Macar Türkolog Armin Vambery’in sevkiyle, Gaspıralı’nın bu girişimi “A Mahomedan Congress In Cairo” başlığıyla The Times gazetesinin 22 Ekim 1907 tarih 38 nolu sayısında duyurulmuştur. Böylelikle Gaspıralı’nın bu teşebbüsü uluslara-rası bir hadiseye dönüşmüştür. Aslında bu toplantının halifeliğin başkenti İstanbul’da olması taraftarı olanlar da (Jön Türkler) vardır. Fakat Gaspıralı, bazı nedenlerden dolayı bunu mümkün görmemiş, toplantı için Mısır'da karar kılmıştır. Mısır’da kongreden önce yapılan hazırlık konferansı Osmanlı Hükümeti tarafından da takip edilmiştir. Osmanlı Devleti’nin Mısır Fevkalade Komiseri Gazi Ahmet Muhtar Paşa konferanstan beş gün sonra 6 Kasım 1907’de saraya konfe-ransla ve Gaspıralı’yla ilgili tezkere gönderir. Gaspıralı 1908 başlarında Mısır’a geldiğinde En-Nahda gazetesini çıkartır. Yalnızca üç sayı çıkabilen bu gazetenin klişesi “Her hafta Cuma ve salı günleri yayımlanan politik, edebî ve reformist bir gazete” olarak belirtilmiştir. Gazetede, Dünya Müslüman Kongresi için önemli haberler, Müslümanların ilerlemesi yolunda yapılacaklar, Türkiye, İran ve Rusya’yla ilgili önemli bilgiler yer almaktadır. Çalışmamızda nitel araştırma yöntemlerinden döküman araştırma yöntemi kullanılmıştır.

Keywords

İsmail Gaspıralı, En-Nahda, kongre, Mısır, reform

Ethical Statement

Yoktur

Supporting Institution

Destekleyen yoktur.

An Initiative for the World Muslim Congress: Ismail Gaspıralı's En-Nahda Newspaper in Egypt

Abstract

Ismail Gaspıralı, a prominent leader among Russian Turks/Muslims, engaged in numerous social and political activities to promote national awakening in Russia. His efforts included publishing newspapers, organizing congresses, and establishing usul-i cedid schools. Gaspıralı's primary objective was to convene a World Muslim Congress, consult with representatives of Islamic countries, and raise awareness among Muslims, encouraging them to overcome their indifference. Under the influence of the renowned Hungarian Turkologist Armin Vambery, a follower of Gaspıralı and reader of his newspaper Tercüman, this initiative was publicized internationally through an article titled "A Mahomedan Congress in Cairo" in The Times on October 22, 1907 (Issue No. 38). This transformed Gaspıralı's project into a global event. Some, including the Young Turks, advocated for the congress in Istanbul, the caliphate's capital. However, for various reasons, Gaspıralı deemed this unfeasible and instead selected Egypt as the location. The Ottoman government closely monitored the preparatory conference held in Egypt before the congress, and on November 6, 1907—five days after the meeting—Gazi Ahmet Muhtar Pasha, the Ottoman Empire's Extraordinary Commissioner in Egypt, submitted a memorandum regarding the event and Gaspıralı to the imperial palace. Upon Gaspıralı's arrival in Egypt in early 1908, he launched the newspaper En-Nahda, which played a significant role despite publishing only three issues. The paper described itself as "a political, literary, and reformist newspaper published weekly on Fridays and Tuesdays." Its content included essential updates on the World Muslim Congress, actions for advancing Muslims, and news related to Turkey, Iran, and Russia. In this study, we employed document analysis, a qualitative research method, to explore Gaspıralı's newspaper En-Nahda and its contributions.

Keywords

Ismail Gaspirali, En-Nahda, congress, Egypt, reform

References

• Baktıaya, Adil. “El Müeyyed’in İttihat ve Terakki’ye Cevabı-Mısırlı bir Gazetecinin Kanun-i Esasi, İdare-i Örfiye ve Hilafet ile ilgili Görüşleri.” İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Dergisi, 38 (2008): 69-87.
• Behbudi, Hoca. Mahmud. “Semerkant Müftüsünden Mektup”, En-Nahda 2, (1908): 3.
• Demiroğlu, Hüseyin. Ülfet Gazetesi 1905-1907 Yılları Arasında İdil-Ural Türklerinin Sosyo-Kültürel ve Siyasî Faaliyetleri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2012.
• Devlet, Nadir. Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi (1905-1917). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1985.
• Gaspıralı, İsmail. Seçilmiş Eserleri 2 – Fikri Eserleri, (2.b) hzl. Yavuz Akpınar. İstanbul: Ötüken Neşriyat: 2015. Gasprinski, İsmail. “Taltifât-ı Şâhâne.” Tercüman, (1894): 1.
• Gasprinski, İsmail. “Genel İslam Kongresi Hakkında.” En-Nahda, 1, (1908): 1-4.
• Gasprinski, İsmail. En-Nahda, 2, (1908): 1-4.
• Gasprinski, İsmail. “En-Nahda, 3, (1908): 1-4.
• Gasprinski, İsmail. Nedve-î Umumî. Tercüman, (1907): 1-2.
• Gasprinski, İsmail. (“Yerli” takma adıyla). Mısırdan Mektup. Tercüman, (1907): 1.
• Mustafa Kâmil Paşa. (2024, 10 Haziran). İslam Ansiklopedisi. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/mustafa-kamil-pasa
• Ortak, Şaban. Arşiv Belgeleri Işığında Osmanlı Yönetiminin Gaspıralı İsmail Bey’e Karşı Tutumu. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 8, 14 (2022): 120.
• Sırat-ı Müstakim. Umûmî Mutemer-i İslâmî/Müslümanlar Kongresi. (1909 Temmuz). Taymas, Abdullah Battal. Ben Onu Gördüm/İsmail Gaspıralı Hakkında Notlar. Ankara: Türk Kültürü Dergisi, 69, (1969): 649-652.
• Vambery, Arminius. A Mahomedan Congress in Cairo. The Times, 38, (1907): 470.