18. Yüzyılda Mankalya’da Bir Müteşebbis: Zahire Mübaşiri Yeniçeri Serdarı Genç Ali Ağa

Year 2025, Issue: 27, 161 - 184

Fadimana Fidan

https://doi.org/10.21021/osmed.1656468

Abstract

Karadeniz kıyı yerleşimlerinden olan Mankalya’da yaşayan Zahire Mübaşiri Yeniçeri Serdarı Genç Ali, Mankalya, Köstence ve Karaharman iskelelerinde hububat tacirine yönelik han, mahzen ve dükkân işletmeleriyle ön plana çıkan bir girişimciydi. Bu işletmeler merkeze gelen tacirden yararlanma üzerineydi. Kır üzerinde söz hakkına sahip olma iddiasını iltizam sözleşmeleriyle sağladı. Dahası nüfus yoğunluğu az olan Mankalya’da daha fazla kâr elde edeceği hayvan çiftliklerine sermaye ayırdı. Böylece merkezde ve köylerde tam bir otorite haline geldi. Ancak bu durum devlet için kaygı konusu olduğundan ölüm cezasına çarptırılarak girişimciliğinin önü kesildi.
Bu çalışma İstanbul’a hububat sevkinden sorumlu yeniçeri serdarı bir zahire mübaşirinin klasik Osmanlı askerî ve iktisadî düzeninin taşrada değişmesiyle ortaya çıkan fırsatlardan yararlanmasına odaklanmaktadır. Zahire Mübaşiri Yeniçeri Serdarı Genç Ali Ağa’nın hububat ve hayvancılık ticareti ile iltizam sözleşmeleriyle servet sahibi olmasını irdeleyen çalışma bir girişimcinin ortaya çıkmasındaki saikleri göstermekte, devlet görevlisi olarak görevinin verdiği kudretten yararlanıp servetini korumaya ve artırmaya yönelik çabasına kulak kabartmaktadır. Ayrıca Genç Ali vergi vermeyen bir sınıfın devletle bağlaşmasının nasıl sağlandığına ve güç odaklarının merkeze bağlanarak susturulmasına bir örnek oluşturmaktadır.

Keywords

Osmanlı , Mankalya , Karadeniz , Servet , Girişimcilik

Ethical Statement

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Supporting Institution

Yok

Thanks

Yok

An Entrepreneur in Mangalia in the 18th Century: Grain Bailiff and Janissary Commander Genc Ali Aga

Abstract

Genc Ali, a Grain Commissioner and Janissary Commander residing in Mangalia, a Black Sea coastal settlement, was a prominent entrepreneur known for operating inns, cellars, and shops catering to grain merchants at the Mangalia, Kostence (Constanta), and Karaharman piers. These businesses aimed to capitalize on the merchants who visited the center. He asserted his claim to have authority in the countryside using farming contracts. Furthermore, recognizing the profit potential of livestock farms in the sparsely populated Mangalia, he allocated capital to this sector. Thus, he established his full authority in the center and the villages. However, his rise became a concern for the state, leading to his execution, which ultimately terminated his entrepreneurial endeavors.
This study focuses on a grain bailiff and janissary commander responsible for the shipment of cereals to Istanbul, taking advantage of the opportunities created by the transformation of the classical Ottoman military and economic order in the provinces. The study, which examines the Grain Bailiff and Janissary Commander Genc Ali Aga becoming wealthy with cereal and livestock trade and farming contracts, shows the motives for the emergence of an entrepreneur and addresses his effort to protect and increase his wealth by benefiting from the power he acquired due to his duty as a government official. In addition, Genc Ali Aga is an example of how an alliance is established between a class that does not pay taxes and the state, and how the power centers are subdued by connecting them to the center.

Keywords

Ottoman Empire , Mankalya , Black Sea , Wealth , Entrepreneurship

Ethical Statement

I declare that this study is original; that I have acted by the principles and rules of scientific ethics at all stages of the study, including preparation, data collection, analysis, and presentation of information; that I have cited sources for all data and information not obtained within the scope of this study and included these sources in the bibliography; that I have not made any changes in the data used, and that I comply with ethical duties and responsibilities by accepting all the terms and conditions of the Committee on Publication Ethics (COPE). I hereby declare that if a situation contrary to my statement regarding the study is detected, I agree to all moral and legal consequences that may arise.

References

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA)
• Ali Emiri Sultan Mahmud I (AE.SMHD.I.), 87/5948.
• Ali Emiri Sultan Mustafa III (AE. SMST. III.), 235/18618; 3/176; 213/16761; 9/627; 257/20632.
• Bâb-ı Âsafî Defterhâne-i Âmire Defterleri (A.DFE.d.), 317.
• Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümayun Sicilleri Özi ve Silistre Ahkam Defterleri (A.(DVNS. AHK.ÖZSİ.d.),12, s. 94/1; 10/1-2; 6-7/1.
• Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Tevziyat, Zehair, Esnaf ve İhtisab Defterleri ( A.{DVNSTZEİ.d), 11,152/1.
• Bâb-ı Defterî Baş Muhasebe Defterleri (D.BŞM.d.), 41246; 3716.
• Bâb-ı Defterî Baş Muhasebe Muhallefât (D.BŞM.MHF.), 49/1; 49/32; 49/4.
• Bâb-ı Defterî Baş Muhasebe Muhallefât Defterleri (D.BŞM.MHF.d.), 12696.
• Bâb-ı Defterî Mevkufat Defterleri (D.MKF.d.), 30095.
• Cevdet Askeriye (C.AS.),1036/45455.
• Cevdet Belediye (C. BLD.), 6/289; 37/1811.
• Cevdet Dahiliye (C.DH.), 293/14645; 18/876; 209/10444.
• Cevdet Maliye (C. ML.),717/29311; 26/1246; 82/4084; 449/18166; 721/29507.
• Cevdet Saray Mesalih (C.SM.), 11/5556.
• Hatt-ı Hümayun (HAT.), 182/8306.
• Kamil Kepeci Defterleri (KK.d.), 2912; 2723.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrak (TS. MA.e.), 454/3; 1164/9; 1175/20.
• Diğer Kaynaklar
• Akarlı, Engin D.: “Provincal Power Magnates in Ottoman Bılad Al-Sham and Egypt, 1740-1840”, La Vie Sociale Dans Les Provinces Arabes a L’epoque Ottomane, 3, Zaghuan: Ceromdi, 1988.
• Akkuş- Menteş, Yasin Süleyman-Ahmet. “Osmanlı İmparatorluğu'nda Girişimcilik: Klasik Dönem Üzerine Bir Çalışma”, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2) (2018): 169-186.
• Akyüz, Jülide. “XVIII. Yüzyılda Bir Müteşebbis: Musa Ağa”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 26 (2004): 247-261.
• Alperen Aydın Yusuf. Müteşebbis ve Devlet 18. Yüzyılda Peksimetçibaşı Nureddin Ağa’nın Yükselişi. İstanbul: Kitapevi, 2016.
• Anastasopoulos, Antonis: “Bir Balkan Şehrinin Karma Eliti: 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Karaferye.” Osmanlı İmparatorluğu’nda Taşra Elitleri, ed. A. Anastasopoulos, çev. H. Ebru Aksoy. İstanbul: Küre Yayınları, 2021.
• Araz, Yahya. “Kişisel Dünyalar, Aidiyetler ve Toplum: İstanbul’da Yeniçerilerin ve Ailelerinin Vasiyetleri (1750-1826).”Payitaht Yeniçerileri-Padişahın “Asi” Kulları, 1700-1826, ed. Aysel Yıldız-Yannis Spyropoulos-M. Mert Sunar. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2022.
• Aydın-Pamuk, Ahmet-Bilgehan. “Yeniçeri Ağası Zağarcı(başı) Ali Ağa’nın Vakfiyesi.” Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 12 (2004): 17-33.
• Aynural, Salih. İstanbul Değirmenleri ve Fırınları Zahire Ticareti (1740-1840). Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2001.
• Çınar, Hüseyin. “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Ayıntâp (Antep) Şehrinde Bir Güç Unsuru Olarak Yeniçeriler.” Osmanlı Döneminde Gaziantep Sempozyumu (22 Ekim 1999), ed. Yusuf Küçükdağ. Gaziantep: Arsan Basın-Yayın Reklamcılık A.Ş., 2000.
• Çiftçi, Cafer. “Osmanlı Taşrasında Yeniçerinin Varlığı ve Askerlik Dışı Faaliyetleri”. OTAM 27 (2010): 27-57.
• Evliyâ Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Konya-Kayseri-Antakya-Şam-Urfa-Maraş-Sivas-Gazze-Sofya-Edirne c. 3/2, haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Faroqhi, Suraiya. “Krizler ve Değişim.” Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi II. Ed. Halil İnalcık-Donald Quataert. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2006.
• Fidan, Fadimana. “18. Yüzyılda Karadeniz İskelelerinin İstanbul’un İaşe Teminindeki Rolü (Rumeli Kıyısındaki İskelelere Göre).” Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 12 (2015): 83-102.
• Fidan, Fadimana. “Osmanlıda Zahire Mübaşiri Olmak: Ziştovili Hacı Ali Örneği (1749-1755)”. DTCF Dergisi 56.2 (2016): 302-318.
• Gara, Eleni. “Sarraflar ve Toprak Sahipleri: Erken Modern Dönemde Balkanlarda Şehirli Müslüman Elitin İzinde.” Osmanlı İmparatorluğu’nda Taşra Elitleri, ed. A. Anastasopoulos, çev. H. Ebru Aksoy. İstanbul: Küre Yayınları, 2021.
• Gökpınar, Bekir: “Yeniçeri Ağası Vezir Abdullah Paşa’nın Muhallefatı.” “Tarih Yolunda Bir Ömür”, Prof. Dr. Hale Şıvgın’a Armağan, ed. Nejla Günay-Necdet Hayta-Mustafa Can. Ankara: Gazi Kitapevi, 2020.
• Gradeva, Rossitsa. “War and Peace along the Danube: Vidin at the End of the Seventeenth Century”. Oriente Moderno Nuova 20 (81)/1 (2001): 149-175.
• Gül, Abdulkasim. “18. Yüzyılda Yeniçeri Teşkilatı.” Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 2020.
• Güney, Nazik Betül. “Osmanlı’da Bir Müteşebbislik Örneği: Vladimir Mirmiroğlu ve Olimpos Ticarî ve Sınaî Osmanlı Anonim Şirketi.” ETÜT Dergisi 9 (2024): 14-31.
• İnalcık, Halil. “Çiftliklerin Doğuşu: Devlet, Toprak Sahipleri ve Kiracılar”, Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, çev. Zeynep Altok, ed. Çağlar Keyder-Faruk Tabak. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012.
• İnalcık, Halil. “Devlet-i ‘Aliyye’de 17. Yüzyılda İdarede ve Maliyede Genel Dönüşüm.” Halil İnalcık Seçme Eserler-X, Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV (Âyânlar, Tanzimat, Meşrutiyet). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• İnan, Kenan. “17. Yüzyılda Trabzon’da Yeniçeri Zabitleri: Berberzadeler ve Berberzade Mustafa Çavuş.” CİEPO-22 Symposium (4-8 Ekim 2016, Trabzon) Bildiriler Kitabı 1. Ed. Kenan İnan-Miraç Tosun-Deniz Çolak. Trabzon: Trabzon Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
• İnan, Kenan. “Taşrada Bir Yeniçeri Zabiti, Ebubekir Çavuş.” CİEPO, XVII. Sempozyumu Bildirileri (18-23 Eylül 2006-Trabzon), haz. Kenan İnan- Yücel Dursun, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Yayınları:1, 2011.
• İsmailoğlu, Kubilay. “19. Yüzyılda Silistre Eyaletine Bağlı Mangalya Kazasının Sosyal ve Ekonomik Yapısı.” Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 1991.
• Karademir, Zafer. “Osmanlı Usulü “Girişimciler” Olarak Mültezimler: 17. Yüzyılın İlk Yarısında Rumeli İltizamlarında Ortaklık İlişkileri”. History Studies 15/1 (2023): 113-136.
• Karademir, Zafer. “Statüleri ve Mahiyetleri Açısından Osmanlı Ekonomisinde Büyük Çiftlikler (18. Yüzyıl).” Cihannüma-Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi IV/2 (2018): 15-43.
• Karademir, Zafer. Osmanlı Yeni Çağı’nda Tarımsal Gelişim Ziraat, Hasılat, Ticaret, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2023.
• Karasu, Naime Yüksel. “XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Yeniçeriler Tarafından Kurulan Vakıflar: İstanbul Örneği.” Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 4/8 (2022): 605-616.
• Khoury, Dına Rızk. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Merkez İle Taşradaki Güç Sahipleri Arasındaki İlişkiler: Bir Tarih Yazım Çözümlemesi.” Türkiye Tarihi (1603-1839)-Geç Osmanlı İmparatorluğu III, ed. Suraiya Faroqhi, çev. Fethi Aytuna. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2021.
• Khoury, Dına Rızk. Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Taşra Toplumu 1540-1834, çev. Ülkün Tansel. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2017.
• Kılıçaslan, M. Emre. “Bir Ağa, Bir Tüccar ve Bir Kadın: XIX. Yüzyıl’da Tirebolu’da Tekne İnşa Etmek. OTAM 40 ( 2016): 385-406.
• Kokdaş, İrfan. “Habsburglar Kara Eflak’a Gelirse: Vidin’de Hayvancılık Sektörünün Dönüşümü (1695-1740).” Cihannüma-Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi V/2 ( 2019): 77-110.
• Kütükoğlu, Mübahat. “İstanbul’da Ekmeğin Temininde Devletin Rolü (XVIII-XIX. Yüzyıllar Arşiv Kaynakları).” Ata Dergisi VII (1997): 55-74.
• Mehmed Hâkim Efendi. Hâkim Efendi Tarihi (Osmanlı Tarihi 1166-1180/1752-1766) (İnceleme-Metin), c. 2, haz. Tahir Güngör. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Mototolea&Andreı, Aurel&Andreea. “Urban Structures And Commercıal Lıfe in Ottoman Dobrudja (16th– 18th Centurıes).” Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri 2, ed. Zafer Gölen-Abidin Temizer. Ankara: Gece Kitaplığı, 2017.
• Necipoğlu, Gülru. “The Mangalia Mosque in the Waqf Empire of an Ottoman Power Couple.” The Land betweenTwoSeas: Art on the Move in the Mediterranean and the Black Sea 1300–1700, ed. Alina Payne. Leiden-Boston: Brill, 2022.
• Oğuzoğlu, Yusuf. “Osmanlı Taşrasındaki Askeri Görevlilerin Reaya İle İlişkileri ve Sosyo-Ekonomik Durumları.” Journal Of Turkısh Studies-Türlük Bilgisi Araştırmaları, Festschriftin Honor of Özer Ergenç Part II 52 (2019):123-139.
• Orat, Jülide Akyüz. “Başşehirde Acem Köleler: Ben Acem Aslından Müslim Nesebinden.” Türkiye ve İran Tarihi Üzerine Yazılar, ed. Ersin Doğantekin. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022.
• Özcan, Abdülkadir. “Altı Bölük”, TDV İslam Ansiklopedisi, II (İstanbul 1989), ss. 531.
• Radu, Laurenţiu. “Toponımıe Dobrogeană: Callatıs-Pangalla-Mangalıa.” Peuce Serienoua: Xı, Studıı Şı Cercetărı De Istorıe Şı Arheologıe (2013): 229-238.
• Radu-Radu-lorguş, Laurentiu-Corina: “Ottoman Mangalıa-SomeNotes.” Peuce XX, (2022): 277-288.
• Raymond, Andre. “Soldiers in Trade: The Case of Ottoman Cairo.” British Journal of Middle Eastern Studies 18 (1991): 16-37.
• Raymond, Andre. Yeniçerilerin Kahiresi-Abdurrahman Kethüda Zamanında Bir Osmanlı Kentinin Yükselişi, çev. Alp Tümertekin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Sak, İzzet. “İranlı kölelerin Satışının Yasaklanması İle İlgili Fermanlar.” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi 1 (1994): 259-266.
• Salzmann, Ariel. Modern Devleti Düşünmek-Osmanlı Ancien Regime’i, çev. Ayşe Özdemir. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Sariyannis, Marinos. “Unseen Rebels: The ‘Mob’ of Istanbul as a Constituent of Ottoman Revolt, Seventeenth to Early Nineteenth Centuries.” Turkish Historical Review 10 (2019): 155-188.
• Soyluer, Serdar. “16. Yüzyılda Kefe’de Bir Tüccar Yeniçeri: Abdullah Oğlu Mehmed’in Geçim Mücadelesi.” Tarih Dergisi-Turkish Journal of History 74 (2021/2): 83-120.
• Şeyban, Lütfi. “Mankalya Esma Sultan Camii Haziresi Mezartaşı Kitabeleri.” Belleten 74/270 (2010): 389-390.
• Tızlak, Fahrettin. “III. Selim ve İstanbul’un Ekmek Problemi”. XVI. Türk Tarih Kongresi (20-24 Eylül Ankara 2010), Kongreye Sunulan Bildiriler, c. VI. Ankara, 2015.
• Tuchscherer, Michel. “Trade and Port Cities in the Red Sea-Gulf of Aden Region in the Sixteenth and Seventeenth Century.” Modernity and Culture from the Mediterranean to the Indian Ocean. Ed. C. A. Bayly. New York: Columbia University Press, 2002.
• Yeşil, Fatih. “İstanbul’un İaşesinde Nizâm-ı Cedid: Zahire Nezâreti’nin Kuruluşu ve İşleyişi (1793-1839).” Türklük Araştırmaları Dergisi 15 (2004): 113-142.
• Yıldız, Aysel. “İstanbul’un Asi Kulları: Yeniçeriler, Sipahlar ve Cebeciler.” Payitaht Yeniçerileri-Padişahın “Asi” Kulları, 1700-1826, ed. Aysel Yıldız-Yannis Spyropoulos-M. Mert Sunar. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2022.
• Yıldız-Kokdaş, Aysel–İrfan. “Peasantry in a Well-protected Domain: Wallachian Peasantry and Muslim Çiftlik/Kışlaks under the Ottoman Rule.” Journal of Balkan and Near Eastern Studies 22/1 (2020): 175-190.