The Recruitment of Teachers outside the Darülmuallimin in the Abdülhamid II Period and Tarih-i Osmanî and Kısas-ı Enbiya Questions Asked to the Candidates in the Entrance Examination for the Teaching

Year 2025, Issue: 27, 185 - 217

Fatma Kaya Doğanay , Salih Ersoy

https://doi.org/10.21021/osmed.1660858

Abstract

With the opening of modern educational institutions in the Ottoman Empire, the need for teacher training emerged, and Darülmuallimin was established on March 16, 1848. However, since this institution—and other teacher-training institutions to be based in the future—were insufficient to meet the country's need for teachers, teachers were appointed from outside the institution, and this situation was reflected in the Darülmuallimin regulations and instructions. This study primarily focuses on the employment of teachers other than Darülmuallimin graduates during the reign of Abdülhamid II, as well as the responses given by thirteen teacher candidates who underwent examinations for employment in rüşdiye schools to questions related to Tarih-i Osmanî and kısas-ı enbiya. In addition to the number of points the candidates received for their answers, it is also indicated whether they were appointed or not. Thanks to the translated state sheets included in the teachers' exam documents, information about the individuals and the sources from which the teachers' employment was secured during the modernization period was revealed. Before writing the research, a scheme by the historical method was followed. The literature was reviewed, the missing points were identified, and a certain boundary was drawn. In addition to archival documents, second-hand sources were used, and document analysis was chosen as the data collection technique. The study aims to contribute to the field of the history of education.

Keywords

History of Ottoman Education , teacher , examination , appointment , kısas-ı enbiyâ

Ethical Statement

I declare that this study is original; that I have acted by the principles and rules of scientific ethics at all stages of the study, including preparation, data collection, analysis, and presentation of information; that I have cited sources for all data and information not obtained within the scope of this study and included these sources in the bibliography; that I have not made any changes in the data used, and that I comply with ethical duties and responsibilities by accepting all the terms and conditions of the Committee on Publication Ethics (COPE). I hereby declare that if a situation contrary to my statement regarding the study is detected, I agree to all moral and legal consequences that may arise.

II. Abdülhamid Dönemi’nde Darülmuallimin Haricinde Muallim İstihdamı ve Muallimliğe Giriş İmtihanında Adaylara Yöneltilen Tarih-i Osmanî ile Kısas-ı Enbiya Soruları

Abstract

Osmanlı Devleti’nde modern eğitim kurumlarının açılmasıyla birlikte öğretmen yetiştirme ihtiyacı ortaya çıkmış ve 16 Mart 1848’de Darülmuallimin teşkil edilmiştir. Ancak bu kurum -ve ileride açılacak diğer öğretmen yetiştiren kurumlar- ülke genelindeki mekteplerin sayıca muallim ihtiyacını karşılama noktasında yetersiz kaldığından hariçten muallim ataması yapılmış ve bu durum Darülmuallimin nizamname ve talimatnamelerine yansımıştır. Bu çalışmada temel olarak II. Abdülhamid’in saltanatında Darülmuallimin mezunları haricinde muallim istihdamı, rüşdiye mekteplerinde istihdam olunmak üzere imtihana tabi tutulan on üç muallim adayının Tarih-i Osmanî ve kısas-ı enbiya soruları ile verdikleri cevaplar üzerinde durulmuştur. Ayrıca adayların verdikleri cevaplar karşılığında kaç puan aldıklarının yanı sıra tayin edilip edilmedikleri hususuna değinilmiştir. Nitekim muallimlerin imtihan evrakı içerisinde yer alan tercüme-i hâl varakaları sayesinde hem kişiler hakkında bilgi sahibi olunmuş hem de modernleşme döneminde muallim istihdamının hangi kaynaklardan yapıldığı meydana çıkarılmıştır. Araştırma kaleme alınmadan evvel tarihsel yönteme uygun bir şema takip edilmiştir. Literatür taranmış, eksik kalan noktalar belirlenmiş ve belirli bir sınır çizilmiştir. Çalışmada veri toplama tekniği olarak dokuman incelemesi seçilmiş ve arşiv belgelerinin yanı sıra ikinci elden kaynaklar kullanılmıştır. Çalışma eğitim tarihi alanına katkı sağlamayı hedeflemektedir.

Keywords

Osmanlı Eğitim Tarihi , öğretmen , sınav , atama , tercüme-i hâl

Ethical Statement

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsa-mında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

References

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, MF.İBT, 21/14, 21/76, 21/85, 21/87, 21/104, 21/108, 21/113, 22/9, 22/19, 22/49, 22/71, 22/103, 24/82, 26/51, 26/111, 48/25, 53/3, 100/137, 104/10, 173/35, 177/72, 200/29, 303/86, 322/74, 333/56.
• BOA, İ.MVL, 444/19767.
• BOA, MF.MKT, 94/105, 98/122, 101/91, 113/105, 114/98, 115/48, 115/62, 125/61, 347/3, 1027/40.
• BOA, İ.MMS, 126/5394.
• Süreli Yayınlar
• Düstur. “Maarif-i Umumiye Nizamnamesi” I. Tertip, II, (Dersaadet: Matbaa-i Âmire, 1289), ss. 196-198.
• Düstur. “Umum Mekatib-i Rüşdiyenin Nizamname-i Dahilisidir” I. Tertip, II, (Dersaadet: Matbaa-i Âmire, 1289), ss. 249-251.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye. 1318 Sene-i Hicriyesine Mahsus, (Dârü’l-Hilâfeti’l-Aliyye: Matbaa-i Amire, 1318/1900).
• Araştırma Eserler
• Ahatlı, Erdinç. “Şakk-ı Sadr”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXVIII (İstanbul 2010), ss. 309-310.
• Akyüz, Yahya. Türkiye’de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri (1839-1950). Ankara: Pegem Akademi, 2012.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem A Yayıncılık, 2007.
• Akyüz, Yahya. “Türkiye’de Öğretmen Yetiştirmenin 160. Yılında Darülmual-limîn’in İlk Yıllarına Toplu ve Yeni Bir Bakış.” OTAM 20 (Mart 2006): 17-58. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000532
• Akyüz, Yahya. “Çağdaş Anlamda Öğretmenin Saygınlığı Kavramının Kaynağına İlişkin İki Örnek.” Çağdaş Eğitim Dergisi 396 (Nisan 2012): 10-17.
• Altın, Hamza. “Osmanlı Son Döneminde Muallim Okulları Dışındaki Öğretmen Yetiştiren Kurumlara Genel Bir Bakış.” Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bi-limler Dergisi 1/1 (Nisan 2014): 11-24.
• Altın, Hamza. “II. Abdülhamid ve II. Meşrutiyet Devirlerinde Öğretmen Yetiştir-me Meselesi.” Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2009.
• Aykanat, Mehmet. “Klasik Dönemde Osmanlı Devletinde Hâkim Adaylığı: Mülâzemet.” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 34 (Nisan 2018): 165-188.
• Bedirhan, Hasan Çağrı. “Serfice’de Modern Eğitim Kurumları (1875-1912).” Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2019.
• Cücük, Eyüp, Bay, Erdal ve Doğan, Ayhan. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osman-lı’da Öğretmen Yetiştiren Kurumlara Öğrenci Giriş Şartları İle Usullerinin Be-lirlenmesi ve Değerlendirilmesi (Nizamnâme ve Talîmâtnâmelere Göre).” Ga-ziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 16/1 (2017): 136-161.
• Çakmak, Biray. “Gediz Kazası Erkek Rüşdiye Mektebi (1873-1907) ve Mehmet Emin Efendi’nin Muallim-i Sânî Tayini.” Modern Türklük Araştırmaları Der-gisi 14/1 (2017): 223-251. DOI: 10.1501/MTAD.14.2017.1.11
• Çelik, Ahmet. “Tanzimat’tan Günümüze Türkiye’de Farsça Öğretimi.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2005. Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2010.
• Dilaver, Hüseyin. “Türkiye’de Öğretmen Yetiştirme ve İstihdam Şartları.” Dokto-ra tezi, Ankara Üniversitesi, 1992. Duman, Tayyip ve Dilaver, Hüseyin Hasan. “İstanbul'da Açılan İlk Darülmual-limîn.” Erdem Atatürk Kültür Merkezi Dergisi 9/26 (Eylül 1996): 651-658.
• Ergün, Mustafa. “Türkiye’de Öğretmen Yetiştirme Çalışmalarının Gelişmesi.” Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2/2 (Haziran 1987): 10-18.
• Erkol, Hilal ve Şafak Kaya, Özgür. “Osmanlı İmparatorluğundan Türkiye Cumhu-riyeti’ne: Öğretmen İstihdam Politikalarının Tarihsel Seyri.” Uluslararası Akademik Birikim Dergisi 6/5 (Aralık 2023): 1206-1221. DOI: 10.5281/zenodo.10446129
• Hocaoğlu, Öznur. “Mitler Gerçeklere Karşı: Hz. Muhammed’in Peygamberlik Ön-cesi Yaşamındaki Olaylar.” Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fa-kültesi Dergisi 13 (Haziran 2018): 231-267.
• İlikli, Yeliz. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Öğretmen Yetiştirme Sorunu. (Darülmu-allimin ve Darülmuallimatlardan Öğretmen Okullarına).” Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2010.
• İpşirli, Mehmet. “Müderris”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXI (Ankara 2020), ss. 467-468.
• Kaya Doğanay, Fatma. “Rüşdiye Mekteplerinde Tarih Dersi.” Güzel Sanatlar Ens-titüsü Dergisi 25 (2011): 107-119. Memioğlu, A. Zeki. “İmparatorluktan Cumhuriyete İlk Öğretimimiz.” Atatürk Üni-versitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 10/21 (Şubat 2010): 241-252.
• Özcan, Abdülkadir. “Mehmed IV”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXVIII (Ankara 2003), ss. 414-418
• Özcan, Abdülkadir. “Tanzimat Döneminde Öğretmen Yetiştirme Meselesi.” 150. Yılında Tanzimat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1992, ss. 441-473
• Özkan, Recep. “Darülmuallimîn’in İlk Nizamnamesi ve Prof. Dr. Yahya Akyüz.” Akademik Matbuat 2/1 (Temmuz 2018): 1-15.
• Öztürk, Cemil. Atatürk Devri Öğretmen Yetiştirme Politikası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1996.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Sarıay, Erciment. “Son Dönem Osmanlı Taşra Okullarında Eğitim ve Öğretimin Önemli Bir Figürü: “Muallim-i Sâniler.” İnsanı Nasıl Bir Gelecek Bekliyor? Ed. Osman Zahid Çifçi vd., TİMAV 2022, ss. 230-263.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Küfür”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXVI (Ankara 2002), ss. 533-536
• Şanal, Mustafa. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kız Öğretmen Okulunun (Dârülmu-allimât), Kuruluşu Okutulan Dersler ve Kapatılışı (1870–1924).” OTAM 26 (2009): 221-244.
• Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî. Haz. Gündoğdu Raşit vd., İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2021.
• Şimşek, İshak. “Sicill-i Ahval Defterlerinde Diyarbakırlı Yöneticiler.” Yüksek lisans tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi, 2013.
• Taşer, Seyit. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Öğretmen Ye-tiştiren Kurumlarda Eğitim Yönetimi ve Denetimi.” Doktora tezi, Selçuk Üni-versitesi, 2010.
• Telli, Hasan. “Meşihat Arşivi’ne Göre Amasya Müderrisleri.” Kocatepe İslami İlimler Dergisi 7/2 (Aralık 2024): 732-758.
• Turan, Refik. “Osmanlı Devleti’nde Öğretmen Yetiştirme ve Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri.” Ankara Internatıonal Congress On Scientific Research 7, Ed. İsmet Çelik, Ankara: İksad Yayınevi, 2022, 1153-1162 Türk, İbrahim Caner. Tarih Eğitimi (1839-1922). İstanbul: Arı Sanat, 2013.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Tarih Ku-rumu Basımevi, 1988.
• Yadi, Ahmet ve Yılmaz, Harun. “Tercüme-i Hâl Varakası ve Sicili-i Ahvâl Kayıt-ları ile İlgili Yapılmış Çalışmalar.” Gelecek Geçmişi Tartışıyor Ulusal Tarih Öğrenci Sempozyumu Bildirileri, Ed. Elif Aşçı vd., Isparta 2013, 431-444.
• Yetişgin, Memet ve Dumanoğlu, Sevim Ceylan. “Darülmuallimat Mezunları ve İstihdamı.” Cappadocia Journal of Hıstory and Social Sciences 9 (Ekim 2017): 493-509.
• Yıldız, Hatip, “Osmanlı Devleti’nde Mülki (Sivil) Erkek Rüşdiye Muallimlerinin Nitelikleri Hakları ve Sorumlulukları.” History Studies 6/3 (Nisan 2014): 369-382.
• Yıldız, Ramazan, “1. Meşrutiyet Döneminde Uygulanan Tarih Eğitimi.” Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, 2006.
• İnternet Kaynakları
• Türk Tarih Kurumu (TTK). “Tarih Çevirme Kılavuzu.” Erişim 9 Mart 2025. https://www.ttk.gov.tr/tarih-cevirme-kilavuzu/
• TDV İslam Ansiklopedisi. “Mûsıle-i Sahn.” Erişim 9 Mart 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/musile-i-sahn