19. Yüzyılda Arabistan’ın Kapıları: William Gifford Palgrave’in Keşif ve Araştırma Yolculuğu

Year 2025, Issue: 27, 450 - 481

Bahar Karataş

https://doi.org/10.21021/osmed.1674212

Abstract

19. yüzyıl, Avrupa’nın Orta Doğu’ya yönelik ilgisinin belirgin biçimde arttığı ve bölgenin entelektüel ile siyasal düzlemde merkezi bir konuma yerleştiği tarihsel bir kırılma anıdır. Bu dönemde Osmanlı egemenliği altındaki Arabistan Yarımadası, jeopolitik konumu, kutsal şehirleri ve kabilevi yapısıyla Batılı güçlerin dikkatini çeken önemli bir coğrafya haline gelmiştir. Bu bağlamda William Gifford Palgrave’in 1862–1863 yıllarında gerçekleştirdiği seyahat, yalnızca bireysel bir keşif girişimi değil, dönemin siyasal güç dengeleri ve emperyal stratejileriyle yakından ilişkili, çok katmanlı bir girişim olarak değerlendirilmelidir. Palgrave’in Personal Narrative of a Year’s Journey Through Central and Eastern Arabia adlı eseri, biçimsel olarak bir seyahatname gibi sunulmakla birlikte, içerdiği ayrıntılı betimlemeler ve analizlerle özellikle Necid, El-Cevf ve El-Hasa gibi bölgelerdeki kabile yapıları, dini otoriteler ve ekonomik ilişkiler hakkında sistematik gözlemler aktarmaktadır. Bu yönüyle eser, klasik seyahat anlatılarının ötesine geçerek, bilgi üretiminin siyasal ve stratejik bir araca dönüştüğü bir metne evrilmektedir. Bilginin toplanması, sınıflandırılması ve dolaşıma sokulması süreçleri, Palgrave’in metnini yalnızca entelektüel bir çaba değil; aynı zamanda dönemin emperyal çıkarlarını besleyen bir söylem pratiği olarak anlamlandırmaktadır. Dolayısıyla bu çalışma, Palgrave’in seyahatini bireysel bir deneyimden çok, 19. yüzyıl bağlamında yapılandırılmış stratejik bilgi üretiminin bir parçası olarak ele almaktadır.

Keywords

Arabistan Yarımadası , William Gifford Palgrave , 19. yüzyıl , Araştırma Gezisi

Ethical Statement

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

The Gates of Arabia in the 19th Century: William Gifford Palgrave’s Journey of Exploration and Research Region

Abstract

The 19th century marks a pivotal turning point in history, during which Europe’s interest in the Middle East intensified significantly, and the region emerged as a central focus both intellectually and politically. Within this context, the Arabian Peninsula, under Ottoman rule, became a critical geography that attracted the attention of Western powers due to its geopolitical location, sacred cities, and tribal structures. In this framework, William Gifford Palgrave’s journey through Arabia in 1862–1863 should not be regarded merely as an individual exploration, but rather as a multilayered endeavour closely intertwined with the political power dynamics and imperial strategies of the period. His Narrative of a Year’s Journey Through Central and Eastern Arabia, although formally presented as a travelogue, offers detailed descriptions and analyses, particularly concerning the tribal systems, religious authorities, and economic networks in regions such as Najd, Al-Jawf, and Al-Hasa. In this regard, the work transcends the boundaries of classical travel writing, evolving into a text in which the production of knowledge becomes a strategic and political tool. The processes of collecting, categorizing, and circulating information position Palgrave’s narrative not only as an intellectual endeavour but also as a discursive practice that serves imperial interests. Therefore, this study interprets Palgrave’s journey not simply as a personal experience but as part of a broader project of strategic knowledge production, shaped by the imperial context of the 19th century.

Keywords

Arabian Peninsula , William Gifford Palgrave , 19.th Century , Research Expedition

Ethical Statement

I declare that this study is original; that I have acted by the principles and rules of scientific ethics at all stages of the study, including preparation, data collection, analysis, and presentation of information; that I have cited sources for all data and information not obtained within the scope of this study and included these sources in the bibliography; that I have not made any changes in the data used, and that I comply with ethical duties and responsibilities by accepting all the terms and conditions of the Committee on Publication Ethics (COPE). I hereby declare that if a situation contrary to my statement regarding the study is detected, I agree to all moral and legal consequences that may arise.

References

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, Hariciye Nezareti Mütenevvia Kısmı Evrakı (HR.MTV),468/3, 6 Mart 1865.
• BOA, Hariciye Nezareti Sefaret Belgeleri (HR.SFR),101/17, 3 Mayıs 1865.
• BOA, Hariciye Nezareti Siyasi Kalemi (HR.SYS), 1524/7, 5 Şubat 1849.
• TNA (The National Archives- Londra) Foreign Office (FO)
• FO, 424/32, 1872–1873 Yıllarında Aden ve Çevresinde Osmanlı Faaliyetlerine İlişkin Yazışmalar, No. 26’ya Ek. Londra: Majestelerinin Yayın Dairesi, 1874.
• FO, 424/32, 1872–1873 Yıllarında Aden ve Çevresinde Osmanlı Faaliyetlerine İlişkin Yazışmalar, No. 30’a Ek 15. Londra: Majestelerinin Yayın Dairesi, 1874.
• FO, 424/32, 1872–1873 Yıllarında Aden ve Çevresinde Osmanlı Faaliyetlerine İlişkin Yazışmalar, No. 1’e Ek 4. Londra: Majestelerinin Yayın Dairesi, 1874.
• FO, 406/14, Kuveyt’teki Gelişmeler, No. 123. Londra: Dışişleri Kayıtları, 1900.
• FO, 406/18, Kuveyt Meseleleri, Bay Blech’in Muhtırası, No. 53’e Ek. Londra: Dışişleri Kayıtları, 1904.
• FO, Köle Ticareti No. 1. Cidde’nin Ticaret ve Maliyesine İlişkin Diplomatik ve Konsolosluk Raporları, 1877–1910, No. 867, [C. 6205—98], Yıllık Seri No. 256. Majesteleri Adına Her İki Meclise Sunulmuştur. Londra: Majestelerinin Yayın Dairesi, 1891.
• Kaynak Eserler & İncelemeler
• Akalın, Durmuş. “Sina’da Yaşayan Kabileler ve İngilizlerin Sina İlgisi Karşısında Osmanlı Devleti (1841–1914).” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 14/29 (2014): 5–38.
• Al-Naim, Mashary A. “The Dynamics of a Traditional Arab Town: The Case of Hofuf, Saudi Arabia.” Proceedings of the Seminar for Arabian Studies, 34 (2004): 193–207.
• Anscombe, Frederick F. The Ottoman Gulf: The Creation of Kuwait, Saudi Arabia, and Qatar. New York: Columbia University Press, 1997.
• Ataman, Muhittin ve Yurdanur Kuşcu. “Suudi Arabistan’daki Siyasal ve Toplumsal Hareketlerin Gelişimini Etkileyen Faktörler.” Alternatif Politika 4, no. 1 (Şubat 2012): 1–26.
• Bedouin Heritage. Erişim 15 Aralık, 2024. https://www.bedouin-heritage.com/ Bidwell, Robin Leonard. Travellers in Arabia. London: The Hamlyn Publishing, 1976.
• Bryer, Anthony. “The Crypto-Christians of the Pontos and Consul William Gifford Palgrave of Trebizond.” Deltio Kentrou Mikrasiatrikon Spoudon, 4 (1983): 25.
• Burton, Richard F. Personal Narrative of a Pilgrimage to Al-Madinah and Meccah. Vols. I–II, Longman, Brown, Green, and Longmans, 1855.
• Büyükcoşkun, Kudret. “Arabistan.” TDV İslam Ansiklopedisi, c. 3, (İstanbul: 1991), 252-258.
• Büyükkara, Ali Mehmet. “Vehhâbîlik”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 42 (İstanbul, 2012), 611–615.
• Çabuk, Mustafa. İngiltere’nin I. Dünya Savaşı’nda Orta Doğu’daki Propaganda Faaliyetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2023.
• Çiçek, M. Talha. “The Tribal Partners of Empire in Arabia: The Ottomans and the Rashidis of Najd, 1880–1918.” New Perspectives on Turkey 56 (2017): 105–130. https://doi.org/10.1017/NPT.2017.7.
• Çiçek, M. Talha. Osmanlı İmparatorluğu ve Arap Aşiretleri 1840–1914. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2024. Commins, David. The Wahhabi Mission and Saudi Arabia. London: I.B. Tauris, 2006.
• Demircioğlu, İsmail H. “İngiliz Konsolos William Gifford Palgrave’in Trabzon Hatıraları.” Tarih ve Toplum 40/236 (2003): 109.
• Elbarbary, Ayman S. “Ahmed Ibn Fadlan and Bayard Taylor: Travel Writers or Translators?” Vertimo Studijos, 16 (2023): 45–66. https://doi.org/10.15388/VertStud.2023.16.3
• Encyclopaedia Britannica. “Al-Jawf, Saudi Arabia.” Erişim 15 Aralık, 2024. https://www.britannica.com/place/Al-Jawf-Saudi-Arabia Encyclopaedia Britannica. “Banī Tamīm.” Erişim 15 Kasım, 2024. https://www.iranicaonline.org/articles/bani-tamim-an-arab-tribe-of-western-kuzestan-both-settled-and-nomadic-raising-sheep-and-camels.
• Foucault, Michel Discipline and Punish: The Birth of the Prison. (Trans. Alan Sheridan), New York: Vintage Books, 1975.
• Freitag, Ulrike. “The Projection of Saudi Arabian Influence to West Africa.” In Islam and Muslim Life in West Africa: Practices, Trajectories and Influences, edited by Abdoulaye Sounaye and André Chappatte, 173–229. Berlin: De Gruyter, 2022. https://doi.org/10.1515/9783110733198-009.
• Gavin, R. J. Aden Under British Rule 1839–1967. London: Hurst, 1975.
• Gençer, Mustafa. “Avrupa’nın Unutulmuş Devlet Adamı Âli Paşa (Ali Pascha – Europas Vergessener Staatsmann).” Tarih Kritik Dergisi , 3/4 (2017): 86.
• Hogarth, D. G. The Penetration of Arabia: A Record of the Development of Western Knowledge Concerning the Arabian Peninsula. London: Lawrence and Bullen, 1904.
• Hurlbut, George C. “Geographical Notes.” Journal of the American Geographical Society of New York 20 (1888): 475–482.
• Hut, Davut. “Osmanlı Arap Vilayetleri, Arabizm ve Arap Milliyetçiliği.” Vakanüvis: Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi Ortadoğu Özel Sayısı 1 (2016):105-150. https://doi.org/10.24186/vakanuvis.261581.
• Karaköse, Hasan. Orta Doğu’da Osmanlı-İngiliz Mücadelesi (1876–1918). Ankara: Nobel Yayınları, 2024. Keay, Joan. Eccentric Travels. London: Murray, 2001.
• Kızılkaya, Oktay. “XIX. Yüzyılın Sonu XX. Yüzyılın Başlarında Basra Körfezi’nde Uluslararası Hâkimiyet Mücadelesi.” Turkish Studies, vol. 8, no. 7 (2013): 293–306.
• Koppes, Clayton R. “Captain Mahan, General Gordon, and the Origins of the Term ‘Middle East’.” Middle Eastern Studies, 12 (2006): 96.
• Köse, İsmail. İngiliz Arşiv Belgelerinde Arap İsyanı. İstanbul: Kronik, 2021.
• Kurşun, Zekeriya. “Hâlid (Benî Hâlid).” TDV İslam Ansiklopedisi, c. 15 (İstanbul: 1997), 280–281.
• Kurşun, Zekeriya. “Suûdîler.” TDV İslam Ansiklopedisi, c. 37 (İstanbul: 2009), 584–587.
• Lawrence, T. E. Seven Pillars of Wisdom: A Triumph. London: Jonathan Cape, 1935.
• Lewis, Bernard. İslam'ın Krizi: Bitmeyen Savaş. Çev. M. Murtaza Özeren, İstanbul: Kronik Yayınları, 2023.
• Lewis, Bernard. Ortadoğu. İstanbul: Arkadaş Yayınları, 2006.
• Lewis, Bernard. Tarihte Araplar, Çev. Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: Ağaç Yayınları, 2009.
• Library of Congress. “Personal Narrative of a Year's Journey Through Central and Eastern Arabia (1862-63)”, U.S Congress, Erişim 10 Aralık 2024, https://www.loc.gov/item/17020697/
• Mansfield, Peter. Ortadoğu Tarihi. Çev. Ümit Hüsrev Yolsal. İstanbul: Say Yayınları, 2012.
• Özden, Kemal. “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Berlin Türk Diplomatik Temsilciliği (1763–1922).” XVII. Türk Tarih Kongresi 15-17 Eylül 2014/Ankara. Kongreye Sunulan Bildiriler, cilt IV, kısım III (2018).
• Özkan, Halit. I. Dünya Savaşı’nda İngiltere’nin Ortadoğu Stratejileri. İstanbul: Bilim ve Sanat Vakfı, 1999.
• Öztürk, Mustafa. “Arap Ülkelerinde Osmanlı İdaresi.” History Studies Ortadoğu Özel Sayısı (2010): 325–351.
• Palgrave, William Gifford. A Vision of Life; Semblance and Reality. London: Macmillan, 1891.
• Palgrave, William Gifford. Personal Narrative of a Year's Journey Through Central and Eastern Arabia (1862–63). London: Macmillan, 1865.
• Polat, Ü. Gülsüm. Türk Arap İlişkileri: Eski Eyaletler Yeni Komşulara Dönüşürken (1914–1923). İstanbul: Kronik Yayınları, 2020.
• Ripley, George ve Charles A. Dana. “The American Cyclopedia: A Popular Dictionary of General Knowledge”, Vol. XII. New York: D. Appleton and Company, 1875.
• Şenel, Şennur. “19. Yüzyılda İngiltere’nin Basra Bölgesindeki Faaliyetleri.” Akademik Bakış 9/18 (2016): 194.
• Sonat, Ramazan. “El Aneze Aşireti Ekseninde Birinci Dünya Savaşı’nın Gölgesinde Devlet-Aşiret İlişkisi ve Yansımaları Üzerine Bir Tarih Kritiği.” History Studies 10/4 (2018): 167–187. https://doi.org/10.9737/hist.2018.614.
• Taylor, Bayard. Travels in Arabia (New York: G.P. Putnam’s Sons, 1889).
• The Geographical Journal 55, no. 3 (March 1920).
• The Mohammedan World of To-Day: Being Papers Read at the First Missionary Conference on Behalf of the Mohammedan World Held at Cairo, April 4th–9th, 1906. New York: Fleming H. Revell Company, 1906.
• The North American Review, July 1, 1866.
• Uçarol, Rifat. “Gazi Ahmed Muhtar Paşa.” TDV İslam Ansiklopedisi, c. 13 (İstanbul, 1996): 446.
• Wynbrandt, James. A Brief History of Saudi Arabia. New York: Infobase Publishing, 2010.
• Yıldızeli, Fahriye Begüm. “The Expansion of the British Empire in the Middle East After the Ottoman Heritage (1882–1923)”, History Studies 10/6 (2018): 215–224. https://doi.org/10.9737/hist.2018.644.
• Yüce, Samet. Britanya’nın Ortadoğu Politikası ve Gertrude Bell. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2016.
• Yurdakul, Nurcan Özkaplan. İngiltere Ortadoğu’ya Nasıl Girdi? Basra ve Bağdat’ta İngiliz Konsoloslukları. İstanbul: Kronik Kitap, 2019.
• Zwemer, Samuel Marinus. Arabia, the Cradle of Islam: Studies in the Geography, People, and Politics of the Peninsula, with an Account of Islam and Mission Work. Edinburgh: Anderson & Ferrier, 1900.