Tarihin Edebiyata Yansıması: Şebinkarahisarlı Abdî Bey’in Rûs-nâmesi

Year 2025, Issue: 27, 398 - 420

Hayriye Durkaya

https://doi.org/10.21021/osmed.1695038

Abstract

Şairler, mensubu olduğu toplumun tarihsel gerçeklerini kendi bakış açılarıyla edebî formda işleyerek okuyucu üzerinde önemli bir etkiye sahip olmuştur. Bu durum ise ancak sözün gücüyle açıklanabilir. Tarihî olay veya olguların ele alınması, Türk edebiyatının kronolojik seyrine bağlı olarak değişkenlik gösterse de tarihî hakikatler, klasik Türk şiirine de konu olmuştur. Özellikle 19. yüzyıl, dünya tarihinde yaşanan gelişmeler neticesinde realizmin, klasik Türk şiirinde varlık alanını genişlettiği bir dönemdir. Tahayyülden tefekküre geçişin baş gösterdiği bu süreçte Osmanlı Devleti’nin üst üste kaybettiği savaşları ve yaşadığı içsel mücadeleleri söz konusu eden şairlerden biri Şebinkarahisarlı Abdî Bey’dir. 1884 yılında vefat eden Abdî Bey, Osmanlı’yı yıkıma götürecek olan 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı ve buna zemin hazırlayan olaylara şahit olmuş bir şairdir. 130 varaktan oluşan Türkçe divanının 50b-57b varakları arasında, şairin Osmanlı-Rus tarihine dair yorumlarını ihtiva eden Rûs-nâme bulunur. 24 bentten meydana gelen Rûs-nâme, terkibibent nazım şekliyle kaleme alınmıştır. Söz konusu manzumede tarihî olaylar, Türk ve Müslüman olma bilinciyle işlenerek Ruslar eleştirilmiştir. Bu terkibibentten hareketle çalışmada, Osmanlı-Rus ilişkilerine dair nelerin söz konusu edildiği saptanmış, bunlar hakkında tarih kitaplarından faydalanılarak bilgiler verilmiş ve en son Abdî Bey’in, tarihi nasıl veya hangi açıdan işlediği irdelenmiştir.

Keywords

Tarih , Klasik Türk Edebiyatı , Osmanlı-Rus Tarihi , Abdî Bey , Rûs-nâme.

Ethical Statement

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Reflection of History in Literature: Rûs-nâme of Abdî Bey from Şebinkarahisar

Abstract

Poets have had a profound impact on readers by presenting the historical realities of society from their own perspective in literary form. This case can only be fully understood through the power of words. However, the treatment of historical events or facts varies depending on the chronological course of Turkish literature. Although the treatment of historical events or phenomena varies depending on the chronological course of Turkish literature, historical truths have also been the subject of classical Turkish poetry. Especially the 19th century is a period when realism expanded its realm in classical Turkish poetry as a result of developments in world history. In this process, where the transition from imagination to contemplation, Abdî Bey of Şebinkarahisarlı was one of the poets who wrote about the wars that the Ottoman Empire lost consecutively and the internal struggles it experienced. Abdî Bey, who died in 1884, was a poet who witnessed the 1877-1878 Ottoman-Russian War, which ultimately led to the destruction of the Ottoman Empire and the events that paved the way for this outcome. Between the 50b-57b pages of the Turkish divan, which consists of 130 pages, lies the Rûs-nâme, containing the poet's comments on Ottoman-Russian history. Consisting of cantos, Rûs-nâme was written in terkibent form. In this poem, historical events are handled with an awareness of being Turkish and Muslim, and the Russians are criticized. In this study, based on the terkibibent, it was determined what was mentioned about Ottoman-Russian relations. Information was gathered from history books, and finally, it was examined how or from which perspective Abdî Bey processed history.

Keywords

History , Classical Turkish Literature , Ottoman-Russian History , Abdî Bey , Rûs-nâme.

Ethical Statement

I declare that this study is original; that I have acted by the principles and rules of scientific ethics at all stages of the study, including preparation, data collection, analysis, and presentation of information; that I have cited sources for all data and information not obtained within the scope of this study and included these sources in the bibliography; that I have not made any changes in the data used, and that I comply with ethical duties and responsibilities by accepting all the terms and conditions of the Committee on Publication Ethics (COPE). I hereby declare that if a situation contrary to my statement regarding the study is detected, I agree to all moral and legal consequences that may arise.

References

• Abdî-i Karahisarî. Dîvân-ı Abdî. İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazmalar, No. NEKTY00207, vr. 50b-57b.
• Ahmet Cevdet Paşa. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi İkinci Cilt. Haz. Mustafa Gencer vd. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2011.
• Akar, Emrah ve Mehmet Özmenli. “1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi (93 Harbi) Sırasında Tahran Sefareti’nin Faaliyetleri.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 74 (2022): 393-400.
• Aydın, Mithat. “19-20.Yüzyıllarda Osmanlı Balkanlarında Rusya’nın Casusluk Faaliyetleri.” Tarih Araştırmaları Dergisi 32/53 (2013): 17-54.
• Aydın, Mithat. “Bosna-Hersek Ayaklanması (1875)'nda Panslavizmin Etkisi ve Sırbistan ve Karadağ'ın Rolü.” Belleten 69/256 (2005): 913-936.
• Ayverdi, Sâmiha. Türk-Rus Münasebetleri ve Muharebeleri. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu, 1970.
• Babacan, İsrafil. “XIX. Asır Osmanlı Edebiyatı'nda Milliyetçilik Düşüncesinin Gelişimi ve Şebinkarahisarlı Abdî Bey'in Türklükle İlgili Bir Manzumesi.” Karadeniz Araştırmaları 12 (2007): 1-14.
• Bağçeci, Yahya. “İngiltere Parlamento Tutanaklarinda 1876 Bulgar İsyanı.” The Journal of Academic Social Science Studies 7/24 (2019): 211-235.
• Baykal, Bekir Sıtkı. “Şark Buhranı ve Sabah Gazetesi 1876.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 6/4 (1948): 219-258.
• Beverley, Southgate. Tarih: Ne ve Neden Antik, Modern ve Postmodern Yaklaşımlar. Çev. Çağdaş Dizdar, vd., Ankara: Phoenix Yayınevi, 2012.
• Beydilli, Kemal. “Paris Antlaşması”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXIV (İstanbul 2007), ss. 169-172.
• Beydilli, Kemal. “Şark Meselesi”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXVIII (İstanbul 2010), ss. 352-357.
• Canatak, Abdulmecit. “Edebiyat-Tarih İlişkisi ve Edebî Eserin Tarihselliği Üzerine Tartışmalar.” Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilimler Dergisi 6/1 (2022): 16-25.
• Carr, Edward Hallet. Tarih Nedir?, Çev. Misket Gizem Gürtük, İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Emecen, Feridun. “Şâhin Giray”, TDV İslam Ansiklopedisi, XXXVIII (İstanbul 2010), ss. 275-277.
• Gümüş, Musa. “Girit’te İsyan ve Büyük Güçler 1866-1869: Namık Kemâl’den Tespit ve Tenkitler.” Kesit Akademi Dergisi 2 (2019): 43-58.
• İnalcık, Halil. Seçme Dersler-VIII Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-III Köprülüler Devri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi-VIII. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2007.
• Keleş, Erdoğan. “Rusya’nın Panslavizm Politikasının Balkanlarda Uygulanmasına Dair Bir Layiha.” Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21 (2008): 123-140.
• Kohn, Hans. Panislavizm Rus Milliyetçiliği. Çev. Agâh Oktay Güner. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1982.
• Köse, Osman. “Balkanlarda Rus Konsolosluklarının Kuruluşu ve Faaliyetleri.” Electronic Turkish Studies 1/2 (2006): 141-155.
• Kurat, Akdes Nimet. IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1972.
• Mustafayev, Beşir. “Ermenilerin Kuzey Azerbaycan’daki Faaliyetleri (1905–1920).” Doktora tezi, Ege Üniversitesi, 2009.
• Örenç, Ali Fuat. “Yunanistan’ın Bağımsızlığı Sürecinde Yok Edilen Mora Türkleri.” Uluslararası Suçlar ve Tarih Dergisi 11 (2011): 5-32.
• Özkan, Ayşe. “Sırbistan’ın Bağımsızlığını Kazanması (1830-1878).” Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, 2009.
• Özkan, Murat. Hive Hanlığı (1511-1920). İstanbul: Selenge Yayınları, 2022.
• Platon. Devlet. Çev. Sabahattin Eyüboğlu, M. Ali Cimcoz, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
• Pospelov, Gennadiy N., Edebiyat Bilimi I. Çev. Yılmaz Onay, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1984.
• Sağlam, Hacer. “Abdî-i Karahisârî ve Divanı.” Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2011.
• Sağlam, Hacer. “Rûs-Nâme (Abdî)”, Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, Erişim 10 Aralık, 2024, https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/rus-name-abdi.
• Sertoğlu, Midhat. Mufassal Osmanlı Tarihi Resimli Haritalı-V. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011.
• Subaşı, Cuma Sertan. “Dünden Bugüne Panslavizm.” Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2007.
• Ürekli, Muzaffer. “Kırım Hanlığının Kuruluşu ve Osmanlı Himâyesinde Yükselişi (1441-1569).” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 1987.
• Yetişgin, Memet. “Rusların Türk Toprakları Üzerinde Yayılmasının Sebepleri Üzerine Bazı Düşünceler.” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 16 (2006): 671-702.