Türkiye Çay Sektöründe 2002-2023 Yılları Satın Alınan Hammadde İçin Yapılan Borsa Kesintileri

Year 2025, Volume: 9 Issue: 3, 1147 - 1167, 19.09.2025

Yasemin Arıman

https://doi.org/10.30586/pek.1587349

Abstract

Çay Türkiye TR90 bölgesinde yetiştirilen ve bölge ekonomisi için katma değeri yüksek olan tarım ürünlerinden biridir. Çiftçi çay hasatından sonra ürününü satmakta ve bir gelir elde etmektedir. Bu gelir üzerinden borsa kesintisi gibi bazı kesintiler yapılmakta ve kesintiler sonrasında kalan miktar çiftçiye ödenmektedir. Bu çalışmanın amacı Türkiye çay sektöründe 2002-2023 yılları satın alınan hammadde için yapılan borsa kesintilerinin, yıllara göre değişimini görmek ve bu kesintilerin 2018-2023 yılları Türkiye GSYH: Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık iktisadi faaliyet kolu içindeki paylarını il, ilçe ve TR90 bazında tespit etmektir. Çalışmada nicel araştırma yöntemi kullanılmaktadır. İlçelere göre 2002-2023 satın alınan hammadde için yapılan borsa kesintileri değerlendirildiğinde en yüksek miktarda borsa kesintileri Hopa, Tirebolu, Rize-Merkez ve Of ilçelerinde gerçekleşmektedir. Ayrıca Giresun, Rize ve Trabzon ticaret borsalarına göre satın alınan hammadde için yapılan borsa kesintileri tutarı değerlendirildiğinde en yüksek Rize Ticaret Borsasında gerçekleşmekte olup, onu Trabzon ve Giresun Ticaret Borsalarının takip etmektedir. Kesintilerin Rize, Artvin, Trabzon ve Giresun illerinin ve ilçelerinin sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel yapılarına katkı sağlar nitelikte olduğu kanaatine varılmıştır.

Keywords

maliye teorisi , tarım ekonomisi , bölgesel ekonomi , kamu işletmeleri , ticaret borsası kesintileri

Commodity Exchange Deductions Made For The Purchased Raw Materials In The Turkish Tea Sector Between 2002-2023

Abstract

Tea is one of the agricultural products grown in the TR90 region of Türkiye and has high added value for the regional economics. After the tea harvest, the farmer sells his product and earns an income. Some deductions are made on this income, such as commodity exchange market deductions, and the disposable income is paid to the farmer. The aim of this study is to see the development of stock exchange deductions made for raw materials purchased in the tea sector between 2002-2023 and to determine their shares in GDP: Agriculture, Forestry, and Fisheries on a provincial, district and TR90 basis. A quantitative research method was used in the study. Accordingly, when the stock exchange deductions made for raw materials purchased by ÇAYKUR between 2002-2023 were evaluated according to provinces and the share in GDP on the TR90 basis, it was determined that the highest amount of deductions was in Rize and the lowest in Giresun. When the stock exchange deductions made for raw materials purchased between 2002-2023 were evaluated according to provinces, it was determined that the highest amount of deductions occurred in Hopa, Tirebolu, Rize-Center, and of districts. In addition, when the stock exchange deductions made for purchased, raw materials are evaluated according to the Giresun, Rize, and Trabzon stock exchanges markets, it can be said that the highest deduction was made in Rize Commodity Exchange, followed by Trabzon and Giresun Commodity Exchanges, respectively. It has been concluded that the deductions contribute to the socio-economic and socio-cultural structures of the provinces and districts of Rize, Artvin, Trabzon, and Giresun.

Keywords

fiscal theory , agricultural economics , regional economy , public enterprise , deduction for commodity exchange market

References

• Borsa İstanbul, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası, https://www.borsaistanbul.com/tr/sayfa/48/vadeli-islem-ve-opsiyon-piyasasi
• ÇAYKUR (2024), Hakkımızda, https://www.caykur.gov.tr/Pages/Kurumsal/ KurumHakkinda.aspx
• Doğan, B.B. (2010). Ticaret Borsacılığının Dünyada ve Türkiye’deki Gelişim Süreçlerine Genel Bir Bakış, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(1), 43-61.
• GTB (2024), GTB Hakkında, https://www.giresuntb.org.tr/index.php?CNK=MP
• Huda, M.N. Hossain, S. M., Athar ve Shaturaev, J. (2023): Effect of Commodity Exchange on the Economy- Prospects and Challenges, Portfolio , 1 (29), ss. 27-44.
• Işık, O. (2012). Hukuki Açıdan Borsa ve Borsa Türleri, Yalova Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (1), ss. 215-258.
• İçişleri Bakanlığı, İl Sayısı, https://www.icisleri.gov.tr/kurumlar/icisleri.gov.tr/IcSite/illeridaresi/%C4%B0statis tiki%20Bilgiler/%C4%B0l%20%C4%B0daresi%20ve%20M%C3%BClki%20B%C3%B6l%C3%BCmler/yillara%20gore%20kurulan%20il%20ilce%20sayilari_3.pdf
• KA (2024), TÜİK İktisadi Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS), https://ka.gov.tr/sayfalar/kalkinma-planlamasinda-istatistiki-bolge-birimleri-siniflandirmasi--24
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi (2024), 5174 Sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5174&MevzuatTur=1&Mevzuat Tertip=5
• RTB (2024), Dünden Bugüne RTB, https://www.rtb.org.tr/tr/dunden-bugune-rize-ticaret-borsasi
• TTB (2024a), Türkiye’de ve Dünyada Borsalar, https://www.tb.org.tr/tr/turkiye-de-ve-dunyada-borsalar
• TTB (2024b), TB Tarihi, https://www.tb.org.tr/tr/tb-tarihi
• TTB (2024c), İstatistikler, https://www.tb.org.tr/istatistikler
• TOBB (2024a), 5590 Sayılı "Ticaret Ve Sanayi Odaları", "Ticaret Odaları", "Sanayi Odaları", "Deniz Ticaret Odaları", "Ticaret Borsaları" Ve "Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği" Kanunu, https://www.tobb.org.tr/HukukMusavirligi/Sayfalar/OdalarBorsalarveBirlikMevzuati. php
• TOBB (2024b), 5590 Sayılı Kanunun Yürürlükten Kalkması, https://www.tobb.org.tr/Sayfalar/Kurulus_Gorev_Organ.php
• TOBB (2024c), Ticaret Borsaları, https://www.tobb.org.tr/Sayfalar/TicaretBorsalari.php
• TOBB (2024d), Borsa Gelirleri https://ticaret.gov.tr/ic-ticaret/odalar-ve-borsalar/borsalar/borsa-gelirleri,
• TOBB (2024e), Ticaret Borsalarına Dahil Maddeler ve Bu Maddelerin Alım veya Satımlarının Tescili Hakkında Yönetmelik, https://www.tobb.org.tr/HukukMusavirligi/Documents/Mevzuat/Borsalar/alimsatimtescil.pdf
• TÜİK (2024), İl Bazında Gayrisafi Yurt İçi Hasıla, 2022, https://data.tuik.gov.tr/ Bulten/Index?p=Il-Bazinda-Gayrisafi-Yurt-Ici-Hasila-2022-45867
• Türk Çayı (2024), Borsa Kesintileri, https://www.turkcayi.com/html/ticaretborsasikesintileri.html
• TÜRİB, Acenteler, https://www.turib.com.tr/acenteler/ 17.09.2024
• Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı, Ürün İhtisas Borsası, https://ticaret.gov.tr/ic-ticaret/lisansli-depoculuk/kurulus-ve-faaliyet-izinleri/urun-ihtisas-borsasi
• KTB (2024), Müstahsil Tescil Ücreti, https://www.karamantb.org.tr/borsa-tescil
• Kılıçarslan, A. (2021). Ticaret Borsaları ve İslami Ticaret Borsalarında Risk Yönetiminde Bir Model Önerisi: Vadeli Ürün Satış Modeli. Yayımlanmamış Doktora Tezi, KTO Karatay Üniversitesi, Konya.
• Kılıçarslan, A. ve Sucu, M.Ç. (2023). Ticaret Borsası ve Ürün İhtisas Borsasında İşlem Maliyetleri: Karşılaştırmalı Bir Uygulama, Sakarya İktisat Dergisi, 12(4), 607-624.
• Kılıçarslan, A., ve Okka, O. (2023). Türk Ticaret Borsalarında Finansal Risk Toleransı. İzmir Yönetim Dergisi, 4(2), 19-37.
• Kovačević, V. (2024). Significance and Perspectives for Development of Commodity Exchange Trade in Agricultural Products. In: Ostojić A, Vaško Ž, Pržulj N (Eds) Agroeconomicaspects Of Agricultural Development. Academyof Sciences and Arts of the Republic of Srpska, Banja Luka, Monograph LVIII:293‒338. https://doi.org/10.7251/EORU2410293K
• Nadirgil, O. (2015). Avrupa Birliği ve Türkiye’deki Ticari Ürün Borsaları ve Karşılaştırmalı Analizi, AB Uzmanlık Tezi, T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Zengin, H. K. (2024). Zirai Amaçla Gerçekleştirilen Hukuki İşlemlerin Tüketici İşlemleri Bakımından Değerlendirilmesi. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(2).