Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesindeki Kırâat Yazmalarına Dair Bir Değerlendirme

Year 2025, Issue: 28, 113 - 138, 20.04.2025

Mustafa Can

https://doi.org/10.32950/rid.1601151

Abstract

İslam coğrafyasının hemen her bölgesinde bulunan kütüphanelerde kıraat ilmine dair eserlere rastlamak mümkündür. Selçuklu ve Osmanlı gibi büyük medeniyetlerden tevarüs eden ilim geleneği sayesinde ülkemizdeki yazma eser kütüphaneleri de bu mirasa ev sahipliği yapmaktadır. Özellikle İstanbul kütüphaneleri sayıca zengin içeriğiyle yerli ve yabancı araştırmacılar nezdinde öne çıkmaktadır. Ne var ki bu durum zaman zaman Anadolu kütüphanelerinin göz ardı edilmesine neden olmuştur. Özellikle son yıllarda yapılan çalışmalarda tespit edilen önemli yazma eser nüshalarının Anadolu’daki yazma eser kütüphanelerinde bulunması bu durumu desteklemektedir. Zira Bursa ve Konya gibi başkentlik payesine sahip şehirlerin yanı sıra Tire, Tavşanlı gibi ilçelerde bulunan yazma eser kütüphaneleri pek çok nadir ve ünik nüshayı bünyesinde barındırmaktadır. Söz konusu şehirler içinde Bursa, Osmanlı kıraat geleneğinde önemli rol oynayan İbnü’l-Cezerî gibi bir değerin sadece Osmanlı topraklarında değil bütün İslam coğrafyasında yeni bir çığır açan eserlerini kaleme aldığı şehir olarak öne çıkmaktadır. Bursa ve civarında bulunan medrese ve dârulkurrâ gibi müesselerde asırlar boyunca kıraat ilmi öğretimi hep devam etmiştir. Bu çalışma, bahsi geçen kurumlardaki kitapların bir araya getirildiği Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki 95 kıraat ve alt disiplinlerine ait yazma eseri, nüshalarının özellikleri ve muhtevaları yönüyle inceleyip, kıraat ilmi araştırmacılarına tanıtmayı amaçlamaktadır. Bu amaçla kütüphanedeki kıraat yazmalarının tespiti için kütüphane kataloğu detaylı bir şekilde taranmış, eserlerin mükerrer nüshaları da dâhil olmak üzere incelenerek istinsah tarihi en eski olan nüshalar belirlenmiştir. Tanıtımı yapılacak tüm eserler katalog bilgileriyle karşılaştırılmış, hata varsa gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Nüshaların tespit çalışmasının ardından kıraat ilmiyle ilgili yazma eserler iki bölüm halinde incelenmiştir. Eserler önce konularına göre tasnif edilerek dil, edebi tür, metin, şerh, muhtasar vb. olmaları yönüyle tablo halinde gösterilmiştir. Her bir konunun akabinde değerlendirme yapılmıştır. Ardından eserler, müelliflerinin vefat tarihlerine göre sıralanıp içerik ve nüsha özellikleri itibariyle tanıtılmıştır. Çalışmada kütüphane katalog bilgileriyle yetinilmemiş, dîbace, mukaddime ve ferağ kaydı gibi bölümler okunarak, bilhassa metin içinde eser ve müellif adı tespit edilmeye çalışılmıştır. Metninde eser ve müellif adı geçmeyen eserler, varsa matbu nüshalarıyla ya da Türkiye kütüphanelerindeki diğer yazma nüshalarıyla karşılaştırılarak eserin aidiyeti teyit edilmiştir. İncelenen eserlerin konu ve içerik bilgisi hakkında çalışma yapılıp yapılmadığı araştırılmış, çalışma varsa dipnotta gösterilmiştir. Ayrıca kütüphanede bulunan ünik ya da müellif hattı nüshaların tahkik edilmiş olanlarının matbuları incelenerek İnebey nüshasının görülüp görülmediği tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu minvalde eserler, müellifleri, telif dönemleri ve istinsah süreçleri dikkate alınarak; muhteva ve metodoloji bakımından derinlemesine ele alınmıştır. Tüm bunlar birlikte değerlendirildiğinde araştırmanın, bibliyografik bir inceleme olmanın ötesinde, Osmanlı kıraat literatürüne ait dönemsel gelişim ve değişimleri, eserlerin hangi öncü telifler etrafında şekillendiği gibi unsurlar hakkında fikir verme özelliği taşıdığı da görülecektir. Bu bağlamda araştırma sonucunda elde edilen verilerin, kıraat ilmi alanında tahkik, edisyon kritik ya da daha geniş kapsamlı çalışmalar yapmak isteyen araştırmacılara yol göstermesi ve kıraat sahasında yeni çalışmalara zemin hazırlaması hedeflenmiştir. Çalışma İnebey kütüphanesinde bulunan kıraat ilmi, vakf ve ibtidâ ve resmü’l-mushaf gibi disiplinler hakkında yazılan eserleri kapsamaktadır. Tecvid alanına giren eserler ise hem nicelik hem de nitelik bakımından müstakil bir çalışmayı hakedecek evsafta olması bakımından bu araştırmanın kapsamı dışında bırakılmıştır.

Keywords

Kırâat ve Tecvîd , Bibliyografya , Yazma Eser , Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi , İbnü’l-Cezerî

A Review of the Qirāʾat Manuscripts in the Bursa Inebey Manuscript Library

Abstract

It is possible to find works on the science of recitation (al-ʿilm al-qirāʾat) in libraries in almost every region of Islamic countries. Due to the scientific tradition inherited from great civilizations such as the Seljuks and Ottomans, the manuscript libraries in our country also host these works. Especially Istanbul libraries stand out among local and foreign researchers with their rich content. However, this situation has sometimes caused Anatolian libraries to be ignored. This is supported by the fact that important manuscript copies, especially those discovered in studies conducted in recent years, are found in manuscript libraries in Anatolia. Because the manuscript libraries in cities with the status of capital such as Bursa and Konya, as well as in districts such as Tire and Tavşanlı, contain many rare and unique copies. Among these cities, Bursa stands out as the city where a figure like Ibn al-Jazari, who played an important role in the Ottoman recitation tradition, wrote his groundbreaking works not only in Ottoman lands but also in all Islamic lands. This study aims to examine the characteristics and contents of 95 copies of the manuscripts of qirāʾat and other sub-disciplines in the Bursa İnebey Manuscript Library and to introduce them to the scientific community in an academic style. For this purpose, in order to identify the recitation (qirāʾat) manuscripts in the library, the library catalogue was scanned in detail, and the copies with the oldest transcription dates were determined by examining the works, including duplicate copies. All works to be introduced were compared with the catalogue information and if there were any errors, necessary corrections were made. In the study, it was not enough to use the library catalog information, sections such as the preface, introduction, ammā bʿad and qayd al-farāgh were read, and an attempt was made to identify the name of the work and the author in the text. If there are works where the name of the work and author is not mentioned, the affiliation of the work was confirmed by comparing it with the printed copies or other Manuscript copies in Turkish libraries. The subject and content information of the examined works and whether any studies have been conducted on the work were investigated, and if there were any studies, they were shown in footnotes. In addition, the printed copies of the unique or authored copies in the library were examined to determine whether the Inebey copy had been seen or not. In this respect, the works have been analyzed in depth in terms of content and methodology, taking into account their authors, periods of composition, and the process of their transmission. When all these are evaluated together, it will be seen that the research, beyond being a bibliographical review, also has the feature of giving an idea about the periodical developments and changes in the Ottoman qirāʾat literature, and which pioneering compositions the works were shaped around. In this context, it is aimed that the data obtained as a result of the research will guide researchers who want to carry out tahkik, edition criticism or more comprehensive studies in the field of qirāʾat and prepare the ground for new studies in the field of qirāʾat. The study covers the works written on the science of qirāʾat and sub-disciplines such as waqf-ibtidā and resm al-mushaf in İnebey library.

Keywords

Qirāat and Tajwīd , Bibliography , Manuscript , Bursa İnebey Library of Manuscripts , Ibn al-Jazarī

References

• Akaslan, Yaşar. “Resmü’l-Mushaf Literatürü Açısından Kâsım B. Fîrruh Eş-Şâtıbî’nin ‘Akîletü Etrâbi’l-Kasâid Fî Esne’l- Mekâsıd’ı”. Trabzon İlahiyat Dergisi 10/1 (Haziran 2023), 255-277. https://doi.org/10.33718/tid.1232794.
• Akcan, Resul. Kıraat İlminde Tayyibe Şerh Geleneği İbnü’n-Nâzım ve Tayyibe Şerhi. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2025.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Kıraat İlmi Eğitim ve Öğretim Metotları. İstanbul: MÜ. İlahiyat Vakfı Yayınları, 2015
• Akdemir, Mustafa Atilla. “Kırâat İlminde Tahrîrât Meselesi”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (Aralık 2018), 83-112.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Hamid b. Abdülfettah el-Paluvi, Hayatı, İlmi Şahsiyeti, Eserleri ve Zübdetü`l-İrfan Adlı Eserinin Metodolojik Tanıtımı ve Tahkiki. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Anameriç, Hakan. “Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi”. Türk Kütüphaneciliği 19/4 (2005), 467-470.
• Ateş, Mustafa. Bursa İnebey Kütüphanesi'ndeki Fıkıh Usûlü Kitapları Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Ateş, Mustafa. Osmanlı İlim Miras’ında Yazma Fıkıh Usûlü Literatürü: İnebey Yazma Eser Kütüphanesi Özelinde. Bursa: Emin Yayınları, 2019
• Ati̇k, M. Kemal. “Tefsir ve Kırâat İlmine Dair Yazma Eserler Bibliyoğrafyası”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (1983), 313-350.
• Avfî, Muhammed b. Ahmed. ed-Dürru’n-nesîr fi’l-kırâati İbn Kesîr. thk. Ahmed b. Atâullah el-Hüseynî. Medine: Medine İslam Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Avfî, Muhammed b. Ahmed. el-Cevâhirü'l-mukellele li-men râme't-turuka'l-mükemmele. thk. Abdurrahman Fethullah İbrahim Nâfiʿ. Beyrut: Mektebetü’r-Rüşd, 1436.
• Ayan, Hidayet. Muhammed b. Ahmed el-‘Avfî ve Kıraât İlmindeki Yeri. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2024
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mimarisinin İlk Devri. İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları, 1989.
• Başal, Abdulhalim. “Şâtıbî’nin (öl. 590/1194) Hırzü’l-emânî’de (eş-Şâtıbiyye) Tazʻîf Ettiği Vecihler Ve Bu Vecihlerin Günümüz Kırâat Tedrisatı Pratiğine Yansıması”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/2 (Aralık 2022), 699-716. https://doi.org/10.18505/cuid.1147097.
• Bektaş Gözdaş, Yasemin. Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesinde Bulunan 19. Yüzyıla Ait 5 Adet Kur'an-ı Kerim'in Kitap Sanatları Bakımından İncelenmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Betâihî, Ebu’I-Hasen Ali b. Asâkîr el-Murahhab. el-Hılâfiyât fi’l-‘ilmi'l-kırâat. Bursa: İnebey Kütüphanesi, HO726.
• Bigiyef, Musa Carullah. Akîle Şerhi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2021.
• Bilgin, Orhan Bilgin, “Ferâğ Kaydı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, (1995).. Erişim 09 Şubat 2025. islamansiklopedisi.org.tr/ferag-kaydi
• Bilmiş, Hüseyin Gürsel. Bursa İnebey Kütüphanesindeki Orta Çağ İslam Ciltlerinin (13-14. yüzyıl) Cilt Sanatı Açısından Değerlendirilmesi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Bostan, Osman. “en-Neşr Merkezli Çalışmalar (Tahrîrât Örneği)”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52 (Haziran 2022), 207-234. https://doi.org/10.17120/omuifd.1078721
• Bostan, Osman. “Mukaddimetü’l-Cezerî’nin Muhtevası ve Metodu”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 54 (Haziran 2023), 185-212. https://doi.org/10.17120/omuifd.1274261
• Caʿberî, Burhânüddîn Halîl. Kenzü’l-meânî fî şerhi Hırzi’l-Emânî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 47; Denizli, 10; İbrâhim Efendi, 24; Lâleli, 52; Şehid Ali Paşa, 18.
• Caʿberî, Burhânüddîn Halîl. Manzûme fi tecvidi'l-Fatiha. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Efendi, 01051-018.
• Can, Mustafa. Bursa İnebey Kütüphanesinde Bulunan Kırâat ve Tecvid İlmine Dair Yazma Eserler. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Cici, Recep vd. “Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Fıkıh Usûlü Kitapları: Üzerine En Çok Çalışma Yapılanlar Ve Bazı Nâdir Eserler”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 31 (Nisan 2018), 133-202.
• Çakmak, Yasin. Bursa İnebey Kütüphanesi'nde Bulunan Ulu Cami Koleksiyonuna Ait Yazma Eserlerin Şemse Cilt Kapakları. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Çetin, Abdurrahman. Endülüslü Alim Ebu Amr ed-Dânî ve Kırâat İlmindeki Yeri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an İlimleri ve Kur’an-ı Kerim Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an-ı Kerim’in İndirildiği Yedi Harf ve Kırâatlar. İsanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
• Çetin, Abdurrahman. "Tecvid". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24.01.2025 https://islamansiklopedisi.org.tr/tecvid--kuran
• Çetin, Osman. “Bir İlim Ve Kültür Merkezi Olarak Bursa”. Bursa Araştırmaları Merkezi. https://www.bursaarastirmalarimerkezi.com/ bir-ilim-ve-kultur-merkezi-olarak-bursa/ (Erişim 22 Ağustos 2024)
• Çollak, Fatih. Kırâat Alimlerinden İmâm Şâtıbî ve “eş-Şâtıbiyye” Adlı Eseri. İstanbul: Özener Matbaası, 2002.
• Dânî, Ebu Amr. et-Teysîr. thk. Otto Pretzl. İstanbul: 1930.
• Endelûsî, Ebü’l-Hayyan. ʿİkdü'l-Leâlî li Ebî Hayyân el-Endelusi. thk. Alican Dağdeviren Kahire: Dâr el-Nîl, 2011.
• Ensârî, Ömer b. Kâsım b. Muhammed Sirâcüddîn en-Neşşâr. el-Büdûru’z-zâhire fi’l-kırâati’l-aşri’l-mütevâtire. thk. Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 2000.
• Erginli, Zafer. “Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi’nde Risale-i Tasavvuf, Mecmuâ-i Tasavvuf ve Kitâb-ı Tasavvuf Adını Taşıyan Türkçe Yazma Eserler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (Ocak 2000), 603-621.
• Erünsal, İsmail E. Türk Kütüphaneler Tarihi II Kurtuluştan Tanzimat’a Kadar Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1991.
• Fâsî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan b. Muhammed. el-Leʿâlîü’l-ferîde fî şerhi’l-Kasîde. thk. Abdurrahim Tarhûnî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Fâsî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan b. Muhammed. el-Leʿâlîü’l-ferîde fî şerhi’l-Kasîde. thk. Abdurrezzâk b. Ali b. İbrahim Mûsâ. Riyad: Dârü’s-Sahabe li’t-Türas, 2007.
• Fırat, Yavuz. Tecvid ve Kırâat İlmi Terimleri Sözlüğü. ed. Ali Öge. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı, 2018.
• Gökdemir, Ahmet. “Genel Hatlarıyla Osmanlı Kırâat İlmi Eserleri”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (Haziran 2021), 59-78.
• Hâdimî, Ebû Saîd. Kur’an-ı Kerim’i Okuma Adabı Ve Faziletleri (Risâletü tertîli’l-Kurân). trc. ve nşr. Yavuz Fırat. İstanbul: İlkharf Yayıncılık, 2017.
• Harbî, Tehânî b. Faysal Alî el-Bünyân. el-ʿAbkarî fî havâşi’l-Caʿberî Tahkik ve Dirâse. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Doktora Tezi, 2017.
• Havuz, Hasan Hüseyin. İmâm-ı Âsım ve Âsım Kıraatı (Tayyibe Tariki Çerçevesinde Şu‘be Hafs Rivayetleri). İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2025.
• Hızlı, Mefail. “Medrese Kütüphaneleri”. Bursa Kütüphaneleri. ed. Ali İhsan Karataş. 116-129. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2013.
• Hızlı, Mefail. Mahkeme Sicillerine Göre Osmanlı Klasik Dönemi Bursa Medreselerinde Eğitim-Öğretim. Bursa: Emin Yayınları, 2012.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sadır, t.y.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Müncidü’l-Mukri’în ve Mürşidü’t-Tâlibîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1980.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Câmiu’l-esânîd. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Dârülmesnevî, 11.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Câmiu’l-esânîd. thk. Ahmed b. Hamûd b. Hamid Er-Rüveysî. Beyrut: Müessesetü’d-Duha, 2015.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kırââti’l- ʿaşr. Bursa: İnebey Kütüphanesi, HO713.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Tahbîrü’t-Teysîr fî kırâati’l-eimmeti’l-ʿaşere. Bursa: İnebey Kütüphanesi, HO733.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. ed-Dürretü’l- Mudiyye fi’l-kırââti’s-selâseti’l-mütemmime li’l-ʿaşera. thk. Muhammed Temîm ez-Ze’bî. Riyad: Dârü’l-Hüdâ, 2000.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Gâyetü’n-Nihâye fî tabakâti’l-kurrâʾ. nşr. Gotthelf Bergstraesser. Kahire: Dârü’l-kutubi’l-ilmiyye, 1937.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Tahbîrü’t-Teysîr fî kırâati’l-eimmeti’l-ʿaşere. thk. Abdülfettah el-Kâdî ve Sadık Kumhavî. Haleb: y.y. 1972.
• İbnü’l-Kabâkıbî. Îzâhu’r-rumûz ve miftâhu’l-Künûz. Bursa: İnebey Kütüphanesi, HO746.
• İbnü’l-Kabâkıbî. Îzâhu’r-rumûz ve miftâhu’l-Künûz. thk. Ahmed Halid Şükri. Amman: Dâru Ammar, 2003.
• İbnü’l-Kâsıh, Ebü’l-Bekâ Nûreddîn ʿAlî b. ʿOsmân b. Muhammed el-ʿUzrî. el-Kasîdetü’l-ʿaleviyye fi’l-kırâati’s-sebʿi’l- merviyye. Bursa: İnebey Kütüphanesi, HO743.
• İbnü’l-Kâsıh, Ebü’l-Bekâ Nûreddîn ʿAlî b. ʿOsmân b. Muhammed el-ʿUzrî. Sirâcü’l-kârii’l-mübtedî ve tezkârü’l- mukrii’l-müntehî. thk. Muhammed Ali ed-Dabbaʾ. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1954.
• İbnü’l-Kâsıh, Ebü’l-Bekâ Nûreddîn ʿAlî b. ʿOsmân b. Muhammed el-ʿUzrî. Kurretü’l-ʿayn fi’l-feth ve’l-imâle ve beyne’l-lafzayn. thk. İbrahim b. Muhammed el-Cermî. Ürdün: Dâru Ammâr, 2005.
• İbnü’l-Kâsıh, Ebü’l-Bekâ Nûreddîn ʿAlî b. ʿOsmân b. Muhammed el-ʿUzrî. el-Emâlî’l-merdıyye fî şerhi’l-Kasîdeti’l- ʿAleviyye. thk. Halîme Sal. Birleşik Arap Emirlikleri: Dâru Seyfi’l-Câbirî, 2017.
• İnan, Özge. Bursa İnebey Yazma Eserler Kütüphanesin'nde Bulunan Tezyinli Hat Levhalarının İncelenmesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Karaçam, İsmail. Kur’an-ı Kerim’in Nüzûlü ve Kırâatı. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2016.
• Kazıcı, Ziya. Osmanlı’da Eğitim Öğretim. İstanbul: Bilge Yayıncılık, 2004.
• Koyuncu, Recep. “Kırâat İlminde Manzûm Şerh Geleneği: Şâtıbiyye Şerhlerinden Şerhu Şu‘le Örneği”. İslâm İlim ve Düşünce Tarihinde Şerh Geleneği. haz. Mesut Kaya, Sezai Engin. 485-540. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020.
• Kutan, Hüseyin-Solak, Osman Nuri “İnebey Yazma Eser Kütüphanesi”. Bursa Kütüphaneleri. ed. Ali İhsan Karataş. 212-220. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2013.
• Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kırâat İlmi. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
• Mevsîlî, Ebu Musa Caʿfer b. Mekkî. el-Kâmilü’l-ferîd fî’t-tecrîdi ve’t-tefrîd. Ankara: Milli Kütüphane, Eskişehir İl Halk Kütüphanesi, 26 Hk 366.
• Mevsîlî, Ebu Musa Caʿfer b. Mekkî. Müfredetu kırâati İbn Kesir El-Mekkî. thk. Halid Ahmed Meşhedani. Dımaşk: Daru Sadeddin, 2007.
• Mevsîlî, Muhammed Şu’le. Kenzü’l-meânî fî şerhi Hırzi’l-Emânî (Şerhu Şu’le ‘ale’ş-Şâtıbiyye). thk. Cemaluddin Muhammed Şeref. Tanta: Dârü’s-Sahâbe li’t-Türâs, 2008.
• Molla Gürânî, Şemseddin Ahmed b. İsmail. Ferâʾidü’d-dürer ve şerhu Levâmiʿi’l-gurer. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 47/1.
• Molla Gürânî, Şemseddin Ahmed b. İsmail. Keşfü’l-esrâr ʿan kırâati’l-eimmeti’l-ahyâr. Dirase ve thk. Abdullah b. Hammâd el-Kuraşî. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Doktora Tezi, 2007.
• Molla Muhammed Emin Efendi. ‘Umdetü’l-hallân fî idâhi Zübdeti’l-‘irfân. İstanbul: Karahisarizâde Sahaf Esad Matbaası, 1287.
• Mollaibrahimoğlu, Süleyman. Yazma Eserler Terminolojisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Öcalan, Hasan Basri. “Dergâh Kütüphaneleri”. Bursa Kütüphaneleri. ed. Ali İhsan Karataş. 130-147. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2013.
• Önal, Rumeysa. Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesinde Bulunan XV. ve XVI. Yüzyıla Ait 11 Yazma Eserin Tezhip Sanatı Açısından İncelenmesi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Pâluvî, Hâmid b. Abdülfettâh. Zübdetü’l-irfân fî vücûhi’l-Kurʾân. İstanbul: Dârü’l-Hilafeti’l-Âliyye Matbaası, 1853.
• Pilgir, Eren. “Hırzu’l-Emânî’nin Kırâat Tedrisatındaki Serencamı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 62/1 (Mayıs 2021), 251-68. https://doi.org/10.33227/auifd.769023.
• Rizevî, Hafız Hüseyin. Şerh-i Kasîde-i Râiyye. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, 129.
• Rûmî, Hacı Mü’min b. Ali. Câmiu'l-kelâm fî resmi mushafi'l-imâm. thk. ʿIyâd Sâlim Sâlih es-Semerrânî. İstanbul: Daru’l-Gavsâni, 2023.
• Saleh, Alaadin. Tuhfetu’l-enâm fi’l-vakfi ale’l-hemzi li Hamzate ve Hişâm adlı Eserin Tanıtımı ve Tahkiki. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Sâlih, Subhî. Mebâhis fî ulûmi’l-Kurʾân. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1990.
• Salihoğlu, Alaaddin. Rizeli Hafız Hüseyin Efendi'nin (ö. 1237/1821) Râ'iyye Şerhi (Tahkik ve Tahlil). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Salihoğlu, Hamit. “el-‘Ukberî’nîn et-Tibyân fî î‘râbi’l-Kurʾân’ında Kûfe Dil Ekolüne Yaptığı İtirazlar”. Turkish Studies - Comparative Religious Studies 14/4, (2019), 741-757.
• Sarakustî, İsmail b. Halef. el-ʿUnvân fi’l-kırââti’s-sebʿa. Bursa: İnebey Kütüphanesi, GE3923.
• Sarakustî, İsmail b. Halef. el-ʿUnvân fi’l-kırââti’s-sebʿa. thk. Züheyr Gâzi Zâhid - Halîl Atıyye. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1986.
• Sarı, Mehmet Ali. “İbnü’l-Kâsıh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Temmuz 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ ibnul-kasih
• Sehâvî, Alemüddin Ebü’l-Hasen. el-Vesîle ilâ keşfi’l-Akîle. thk. Muhammed el-İdrîsî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2002.
• Sehâvî, Alemüddin Ebü’l-Hasen. Hidâyetü’l-mürtâb ve gâyetü’l-huffâz ve’t-tullâb. Bursa: İnebey Kütüphanesi, GE4555/6, 82b-94a.
• Sehâvî, Alemüddin Ebü’l-Hasen. Hidâyetü’l-mürtâb ve gâyetü’l-huffâz ve’t-tullâb. thk. Abdülkâdir el-Hatîb el- Hasenî. Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Muâsır, 1994.
• Semerkandî, Ebû Yahyâ Şemseddin Muhammed b. Mahmûd b. Muhammed. Şerh-i manzûme tecvîdi’l-Fâtiha. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 03457-010.
• Sürmelizâde Mehmed Efendi. Şerhu Tetimmeti’l-Hırz min kurrâi eimmeti’l-kenz. thk. Muhammed İbrahim b. Muhammed Nur b. Seyf. Kahire: Alemü's-Sekafe, 2018.
• Şâtıbî, Kasım b. Firrûh. ʿAkîletü etrâbi’l-kasâid fî esne’l-makâsıd. thk. Eymen Ruşdî Süveyd. Cidde: Dâru Nûri’l- Mektebât, 2001.
• Şâtıbî, Kasım b. Firrûh. Hırzü’l-emânî ve vechü’t-tehânî. nşr. Eymen Ruşdî Suveyd. Dımaşk: Mektebetü İbn Cezerî, 2013.
• Şehrezûrî, Mübârek b. Hasen. el-Misbâhu’z-zâhir fi’l-kırâati’l aşri’l-bevâhir. thk. Abdurrahim et-Tarhûnî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• Şehrezûrî, Mübârek b. Hasen. el-Misbâhu’z-zâhir fi’l-kırâati’l aşri’l-bevâhir. thk. Osman Gazâl. Kahire: Daru’l-Hadis, 2007.
• Şehrezûrî, Mübârek b. Hasen. el-Misbâhu’z-zâhir fi’l-kırâati’l-ʿaşri’l-bevâhir. Bursa: İnebey Kütüphanesi, HO719.
• Şenat, Fatma Asiye. “Endülüs’lü Kırâat Alimi Dânî ve ‘Teysîr’i”. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 10 (2010), 175-186.
• Temel, Nihat. Kırâat ve Tecvîd Istılahları. İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2018.
• Ubeydân, Musa b. Mustafa. el-Kasîdetü’l-ʿaleviyye fi’l-kırâati’s-sebʿi’l-merviyye Tahkik ve Dirase. Tebûk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Ukberî, Ebü’l-Bekâ. et-Tibyân fî İ’râbi’l-Kurʾân. Bursa: İnebey Kütüphanesi, HO121.
• Uslu, Bilal. Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi'ndeki Fıkıh ile İlgili Risâleler Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Ünal, Mehmet. Kur’an’ın Anlaşılmasında Kırâat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Fecr Yayınevi, 2005.
• Ünler, Mehmet. “Cemâleddîn el-Hısnî ve el-Keşf an Ahkâmi’l-Hemze fi’l-Vakf li Hişâm ve Hamza Adlı Eseri: Tahkik ve Tahlil”. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Yıldız, Cafer. “Yedi Harfi Oluşturan Kıraat Farklılıkları ve Yedi Harfin Sürekliliği Meselesi”, Trabzon İlahiyat Dergisi 11/2 (Aralık 2024), 445-449. https://doi.org/10.33718/tid.1516923
• Yüksel, Ali Osman. İbn Cezeri ve Tayyibetü’n-Neşr. İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Zürkânî, Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kurʾân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.