Sîretü Benî Hilâl Destanı ve Tarihi Değeri

Year 2025, Issue: 29, 119 - 134, 20.10.2025

Yavuz Selim Göl

https://doi.org/10.32950/rid.1718770

Abstract

Bu makale, Sîretü Benî Hilâl Destanı’nın tarihi değeri üzerine bir inceleme yapmak suretiyle öncelikle destanın Arap kültürü ve tarihindeki derin etkilerini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmanın planında ilk olarak Benî Hilâl Kabilesi’nin kısa tarihi verildikten sonra onların özellikle Kuzey Afrika bölgesinde büyük etki oluşturmalarına sebep olan ve Necid’den Kuzey Afrika’ya uzanan göç yolculuğunu ve bu süreçte yaşadıkları serüvenleri konu alan destana dair bilgiler verilecektir. Bu destana yönelik araştırmalar, destanın sadece bir kabilenin hikâyesi olmasının ötesinde, bir toplumun değerlerini, inançlarını ve yaşam biçimini yansıtan zengin bir kültürel miras niteliği taşıdığını ortaya koymaktadır. Çalışma, yaklaşık bir milyon beyitten oluşan bu epik anlatının, sözlü gelenek aracılığıyla aktarılmasının kültürel sürekliliğe olan katkısını vurgulayarak, destanın farklı nesiller arasında bir bağ kurduğunu ve kültürel kimliğin oluşumunda önemli bir rol oynadığını belirtmektedir. Benî Hilâl Destanı’nı diğer halk hikâyelerinden ayıran temel özelliklerden birinin, gerçekçi olay örgüsü ve kahramanlarının genellikle trajik sonlarla karşılaşması olduğunu savunmaktadır. Bu durum, destanın sadece kahramanlık ve macera anlatılarından ibaret olmadığını, aynı zamanda insanlık durumuna dair derin bir anlayış sunduğunu ortaya koymaktadır. Benî Hilâl kahramanlarının karşılaştığı zorluklar, verdikleri mücadeleler ve yaşadıkları kayıplar, dinleyicilere ahlakî dersler vermekte ve onları düşünmeye sevk etmektedir. Çalışma, destanın tarihi değerini de detaylı bir şekilde ele alarak, Benî Hilâl Kabilesi’nin göçleri, savaşları ve yerleşimleri gibi tarihi olaylara ışık tuttuğunu ifade etmektedir. Destanın içerdiği coğrafî detaylar, kültürel referanslar ve tarihi figürler, araştırmacılar için değerli bir kaynak teşkil etmektedir. Bu bağlamda, makale, Benî Hilâl Destanı’nın sadece bir eğlence aracı olmadığını, aynı zamanda Arap kültürünün ve tarihinin önemli bir parçası olduğunu iddia etmektedir. Destanın korunması ve gelecek nesillere aktarılması, bu zengin kültürel mirasın yaşatılması anlamına gelmektedir. Toplumların hafızalarının sadece geçmişi hatırlatmakla kalmadığı, günümüze ve geleceğe dair projeksiyonlarda büyük bir rolü olduğunu söylemek mümkündür. Bu nedenle, Benî Hilâl Destanı’nı anlamak ve değerini kavramak, Arap kültürünün ve tarihinin daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Özellikle son zamanlarda ülkemizde Kuzey Afrika ülkeleri ile ilgili çalışmaların yoğunlaştığı görülmektedir. Bu çalışmanın hazırlık aşamasında bir gerçek ile karşılaşılmıştır. Ülkemizde bu bölgenin geçmişine dair çalışmaların azlığı dikkat çekmekte, ancak bu önemli destana dair yazılı nüshaların önemli bir kısmının Batı üniversitelerinin kütüphanelerinde bulunuyor olması bu destana olan ilginin Batı üniversitelerinde ne denli yoğun olduğunu da göstermektedir. Bu çalışma Batı kütüphanelerinde bulunan nüshalarla ilgili araştırmacılara yapacakları ileri araştırmalarla ilgili bilgi vermeyi de amaçlamaktadır. Bu çalışmanın, Sîretü Benî Hilâl üzerine müstakil olarak hazırlanmış ilk akademik makale olması, araştırmacıların dikkatini bu alana yönlendirmeyi amaçlamaktadır. Böylece, Arapların Kuzey Afrika’ya göç süreci, bölgenin Araplaşması ve Arap kültürünün yerleşik hâle gelmesi gibi konulara dair yeni bilgilerin ilmî literatüre kazandırılmasının önü açılacaktır.

Keywords

İslâm Tarihi , Benî Hilâl , Sîre , Kuzey Afrika , Araplaşma

The Epic of Sīrat Banī Hilāl and Its Historical Value

Abstract

This article aims to analyze the historical value of the Sīrat Banī Hilāl Epic, and first analyze the profound effects of the epic on Arab culture and history. In the plan of the study, first a brief history of the Banī Hilāl tribe will be given, then information will be provided about the epic, which caused them to have a great impact especially in the North African region, and the migration journey from Nejd to North Africa, and the adventures they experienced during this process. Research on this epic reveals that the epic is not just the story of a tribe, but a rich cultural heritage reflecting the values, beliefs and lifestyle of a society. The study emphasizes the contribution of this epic narrative, consisting of approximately one million verses, to cultural continuity through oral tradition, and states that the epic establishes a bond between different generations and plays an important role in the formation of cultural identity. It argues that one of the fundamental features that distinguishes the Banī Hilāl Epic from other folk tales is its realistic plot and the fact that its heroes usually encounter tragic endings. This situation shows that the epic is not only a narrative of heroism and adventure, but also offers a deep understanding of the human condition. The difficulties encountered by the Banī Hilāl heroes, their struggles and the losses they experience teach moral lessons to the audience and motivate them to think. The study also examines the historical value of the epic in detail, stating that it sheds light on historical events such as the migrations, wars and settlements of the Banī Hilāl tribe. The geographical details, cultural references and historical figures included in the epic constitute a valuable resource for researchers. In this context, the article claims that the Banī Hilāl Epic is not only a means of entertainment, but also an important part of Arab culture and history. Preserving the epic and passing it on to future generations means keeping this rich cultural heritage alive. It is possible to say that the memories of societies not only remind us of the past, but also play a major role in projections for the present and the future. Therefore, understanding and appreciating the Banī Hilāl Epic will provide a better understanding of Arab culture and history. It has been observed that studies on North African countries have intensified in our country recently. A fact was encountered during the preparation phase of this study. The scarcity of studies on the history of this region in our country is striking, but the fact that a significant portion of the written copies of this important epic are in the libraries of Western universities also shows how intense the interest in this epic is in Western universities. This study also aims to provide information to researchers about further research to be conducted on the copies in Western libraries. This study, the first independent academic article on the Sīrat Banī Hilāl, aims to direct the attention of researchers to this area. This will pave the way for the introduction of new information to the scholarly literature on topics such as the migration of Arabs to North Africa, the Arabization of the region, and the establishment of Arab culture.

Keywords

Islamic History , Banī Hilāl , Sīrat , North Africa , Arabization

References

• Abdülhakîm, Şevkî. Sîratü Benî Hilâl. Kahire: Müessesetü Hindâvî, 2017.
• Abdülmuttalib, Ahmed Mahmud Muhammed. “el-Medâmin et-Terbeviyye fi Sîreti Benî Hilâl”. el-Mecelletü’t-Terbeviyye li- Külliyeti’l- Terbiye bi-Suhac 6/6 (1991), 79-105. https://doi.org/10.21608/edusohag.1991.130883
• Ahlwardt W. Handschriften-Verzeichnisse der Königlichen Bibliothek zu Berlin. 20 cilt. Berlin: A. Asher & Co, 1896.
• Avcı, Casim. “Muiz b. Bâdîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/95-96. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Benras, Mahmoud. “Kuzey Afrika’da Arapçanın Yayılmasında Benî Hilâl Kabilelerinin Etkisi”. Eskiyeni 58 (Eylül 2025), 1293-1316. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1674624
• Basset, René. “La légende de Bent El Khass”. Revue Africaine 256 (1905), 18-34.
• Basset, René. Mélanges René Basset. Paris: Editions Ernest Leroux, 1985.
• Bel, Alfred. La Djâzya. Chanson arabe précédée d’observations sur quelques légendes arabes et sur la Geste des Béni-Hilal. Paris: Imp. Nationale, 1903.
• Belhîrî, Hâcer. “el-Bünyetü’s-serdiyye li-Sîreti Benî Hilâl”. Afanin el-khitab 3/2 (2023), 84-97.
• Bûsemâha, Abdülhamîd. Rıhletü Benî Hilâl ilâ’l-Maġrib ve hasâʾisühâ’t-târîhiyye, el-ictimâʿiyye ve’l-iktisâdiyye. Cezayir: Dârü’s-Sebîl, 2008.
• Dayf, Şevkī. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1995.
• Gülensoy, Tuncer. “Manas Destanı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV Yayınları, 2003, 27/557-558.
• Hartmann, Martin. “Die Benī Hilāl-Geschichten”. Zeitschrift fur afri kanische und oceanische sprachen der deutscen kolonien. Berlin, 1898, 4/289-315.
• İbn Haldûn, Abdurrahman. el-İber ve Dîvânu’l-mübtedei ve’l-haber fî tarihi’l-Arabi ve’l-Berber ve men a’sarahum min zevi’ş-şeni’l-Ekber (Tarihu İbn Haldûn). thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• İbn Haldûn. Mukaddime, çev.: Halil Kendir, 2 cilt, İstanbul: Yeni Şafak Yayınları, 2004.
• İbn Sa’d. Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr, çev. Abdurrahman Elmalı - Mehmet Akbaş, 10 cilt, İstanbul: Siyer Yayınları, 2015.
• İsmâîl, Hâlid. “Sîretu benî Hilâl: en-Nessu’l-hâkim ve’t-târihu’l-mukaddes”. Erişim 12 Mayıs 2025. https://manassa.news//stories/4559
• https://siratbanihilal.ucsb.edu/ (erişim tarihi: 13.06.2025)
• https://www.marefa.org/%D8%AA%D8%BA%D8%B1%D9%8A%D8%A8%D8%A9_%D8%A8%D9%86%D9%8A_%D9%87%D9%84% D8%A7%D9%84
• Independent Arabiyye. “el-Hilâliyye, sīretün ebda’ethâ el-mer’etu serden ve ğannâhâ el-ricâlu şi’ran” (ts.).
• İdris, İK - Schleifer, J. “Hilāl”. Yeni Baskı Çevrimiçi (EI-2 İngilizce). Brill. Erişim 04 Ağustos 2025. https://doi.org/10.1163/1573- 3912_islam_COM_0287
• “Sîretü Benî Hilâl... el-Mevsû‘atü’l-Hurra”, el-İ‘lāmī. 17.06.2023, https://elilami.info/node/19131 Erişim 04 Ağustos 2025.
• Jenkins, Thomas Atkinson. La Chanson de Roland, Oxford Version. Boston, New York, Chicago, London: D. C. Heath and Company, 1924. http://archive.org/details/lachansonderolandatkjenkins
• Karaduman, Yakup. “Benî Hilâl’in İfrîkiye Göçü ve Siyasî Sonuçları Bakımından Değerlendirilmesi”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (25 Aralık 2024), 272-286. https://doi.org/10.34085/buifd.1540067
• Karaduman, Yakup. Benî Hilâl’in Kuzey Afrika’ya göçü ve etkileri. Ankara: Ankara Üniversitesi, 2024.
• Kavas, Ahmet. “HİLÂL (Benî Hilâl)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/15-19. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kuşcalı, Ali. Sâmerrâ’dan Bağdat’a Dönüş Mu’temid Alellah Döneminde Abbâsî Devleti (İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2022).
• Lane, Edward William. An Account of the Manners and Customs of the Modern Egyptians: Written in Egypt During the Years 1833-1835. London: A. Gardner, 1895.
• Lokmân, Sabrîne. “el-Edebü’l-Melhamî beyne’ş-şefâhiyye ve’l-mercıʿiyyeti’t-türâsiyyeti: kırâʾe fî’l-üslûbi’l-melhamî li-Sîreti Benî Hilâl”. el-Müdevvene 10/2 (31 Aralık 2023), 669-689.
• Mahmûd el-Cebûr. “Sîretü Benî Hilâl, Beyne’ş-şifâhiyyeti ve’t-tedvîn”. es-Sekâfetü’ş-Şa’biyyetü, 2018.
• Muhammed el-Kâdî (ed.). Muʿcemu’s-serdiyât. Tunus: Dâr Muhammed ʿAlî, 2010.
• Marçais, Georges. Les Arabes en Berbérie du XIe au XIVe siècle. Constantine: D. Braham, 1913.
• Mîlî, Mübarek b. Muhammed. Tarihu’l-Ceza’ir fi’l-kadim ve’l-hadis. Cezayir: Muessesetü’l-Vataniyye li’l-Kitab, 1986.
• Reynolds, Dwight F. “Abū Zayd al-Hilālī: Trickster, Womanizer, Warrior, Shaykh”. Journal of Arabic Literature 49/1/2 (2018), 78-103.
• Reynolds, Dwight. F. “Sīrat Banī Hilāl: Introduction and Notes to an Arab Oral Epic Tradition”. Oral Tradition 4/1-2 (1989), 80-100.
• Sahîfetü Halîc. “Sīrat Banī Hilāl... el-Butūla ve’ş-Şecāʿa fī kulli mekān”, https://www.alkhaleej.ae/node/647911 Erişim 03 Ağustos 2025
• Sâlim, Mahmud Muhammed. “Sîretu Benî Hilâl”. el-Mevsu’atu’l-Arabiyye. Erişim 12 Mayıs 2025. https://mail.arab-ency.com.sy/ details/13836
• Schippers, Arie. “An Episode in the Life of a Hero In the ‘Sīrāt Banī Hilāl’: Abū Zayd as a Schoolboy”. Oriente Moderno 22/83 (2003), 347-359.
• Taġrîbetu Benî Hilâl ve rahîluhum ilâ bilâdi’l-ğarb. Kahire: Mektebetü ve Matbaatü Muhammed ʻAlî Sabîh ve evlâduhu, 1950.
• “Tağrîbetü Benî Hilâl”, el-Ma’rife. (Erişim Tarihi: 04 Ağustos 2025) https://www.marefa.org/%D8%AA%D8%BA%D8%B1%D9%8A %D8%A8%D8%A9_%D8%A8%D9%86%D9%8A_%D9%87%D9%84%D8%A7%D9%84.
• Taş, Abdullah Erdem - Sansarkan, Yusuf. “Zîrîlerin Fâtımî Hilafetini Terkedip Abbasî Hilafetini Tanımaları Sürecinde Şiî-Sünni Mücadelesi”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 12/2 (31 Aralık 2019), 546-571. https://doi.org/10.18403/emakalat.660384
• Temir, Hakan. Arap Yarımadasında Kabile Hayatı. İstanbul: Siyer Yayınları, 2020.
• Vezzân, Hasan Muhammed el-Fasî. Vasfu İfrîkıyye. thk. Muhammed Hacci. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslami, 1983.
• Yazıcı, Hüseyin. “Sîretü Benî Hilâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/266-268. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• “es-Sîretü’l-Hilâlîyye zimne kâ’imeti’l-yunisku li’t-türâsi gayiri’l-mâddî... mâ ahdâsuhâ”. el-Yevmü’s-sâbi‘. 09 Aralık 2023. Erişim 04 Ağustos 2025. https://www.youm7.com/story/2023/12/9/السيرة-الهلالية-ضمن-قائمة-اليونسكو-للتراث-غير-المادى-ما-أحداثها/6404988
• Yılmaz, Ali. “Benî Hilâl Kabilelerinin Kuzey Afrika’ya Göç Tarihi ve Bölgenin Kültür Medeniyetine Katkısı”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (30 Haziran 2025), 107-133. https://doi.org/10.46353/k7auifd.1618759
• Yunus, Abdulhamîd. el-Hilâlîyye fi’t-târihi ve’l-edebi’ş-şabî. Kahire: Mektebetü Câmiatu’l-Kahire, 1956.