Hz. İbrahim’in Konukları Bağlamında Kur’an’da Lafz-ı Müteşabih

Yıl 2019, Sayı: 15, 244 - 280, 20.06.2019

Ramazan Şahan

https://doi.org/10.32950/rteuifd.557429

Cited By: 1

Öz

Kur’ân’ın amaçları
doğrultusunda bazı kıssalar anlatılmaktadır. Bir kıssa hangi sûrede
anlatılıyorsa o sûrenin ana eksenine ve genel konularına uygun, temel hedef ve gâyesine
hizmet edecek tarzda anlatılır ve kıssanın maksada uygun kısmı serdedilir. Buna
örneklerinden biri de Hz. Lût kavmini helâke giderken öncelikle Hz. İbrahim’e
uğrayıp ona bir erkek çocuk müjdeleyen rahmet ve azap meleklerinin kıssasıdır.

Bu kıssa Kur’ân’ın
farklı sûrelerinde anlatılmıştır. Ancak kıssanın ilgili kısmı her sûrenin kendi
amaç ve gâyesine uygun gelecek tarzda zikredilmiştir. Farklı ifade ve tabirler de
buna göre seçilmiştir. Aynı kıssa anlatılıyor olmasına rağmen birbirine benzer
ifadeler (lafzî müteşabih) kullanılsa da hiçbir sûrede diğer sûredekinin aynısı
tekrar edilmemiş, canlı bir müzenin farklı açılardan görüntüleri
serdedilmiştir.

Bu
araştırmada öncelikle Hz. İbrahim’e gelen elçi veya konukların kıssası ele
alınacak, sonra bu kıssada yer alan edebî ifade ve inceliklerin benzer ve
farklı yönleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kıssa, İbrahim, Müteşabih, Konuk

In The Context of The Guests of Abraham Lafzi Mutashabıh in The Qu’rân

Öz

Some
parables are told in accordance to the purposes of the Quran. The way these
parables are told is appropriate to the main ideas and general issues of the
surah; the parables are told in a style which serves for the purpose of the
surah, and the relevant part of the parable is highlighted. One example is the
parable about the angel of mercy and the angel of torment who came to Prophet
Abraham before destroying the people of Prophet Lut; they gave him the good
news that his wife would give birth to a boy.

This story
was told in different surahs of the Quran, but the relevant part of the story
was told in other ways to serve the exact purpose of each surah; different
expressions and phrases are chosen according to this. Even though they are all
telling the same parable and using similar expressions, no expression was
repeated identically in different surahs, and represented the images of a
living museum from seperate angles.

In this
study, we will first examine the parable about the envoys or guests who came to
Prophet Abraham according to tafseer and history books. Then, we will
investigate the similar and different features in the literary phrases of the
parable.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Parable, Abraham, Mutashbih, Guest

اللّفظيّ الْمتشابه بسياق ضيف إبراهيم في القرآن

Öz

تقص بعض قصص القرآن على مقاصد القرآن الكريم.
وإذا تَمَّ إخبارُ قِصّةٍ ما في أيّة سورة من القرآن فيَتِمُّ شَرْحُها بأُسلوبٍ
يُوافِقُ الْمِحْوَر الرّئيسيّ والْمواضيع العامّة للسّورة وبطريقةٍ تَخْدمُ
الهَدف الأساسيّ والغَرض منها ويَتمُّ أيضًا سَرْدُ الجُزء الْمطابِق لِلمَقْصد من
القصَّةِ. إحدى الأمثلة على ذلك هي قصّةُ ملائكة الرحمة وملائكة العذاب الذين
جاؤوا إلى النبي إبراهيم قبل ذهابهم لتدمير قوم لوط وبَشَّروه بأن زوجته ستلد غلاما.

هذه القصّةُ قد حُكِيَتْ في سُوَرٍ مختلفةٍ من
القرآن ومع ذلك أنّ الجزءَ ذا الصِّلةِ من القصّة تَمَّ ذكرُه بِطريقة مناسبة لِغَرَضِ
كلٍّ من هذه السُّوَرِ. تَمَّ اختيار الأقوال والتعبيرات الْمختلفة وِفقًا لِذلك. على الرَّغْم
من حكاية القصّة نفسها واستعمال التعبيرات الْمماثلة نفسها أيضا (الْمتشابِه
اللّفظيّ) إلاّ أنه لم يكن هناك أيُّ تعبيرٍ يُذْكَرُ نفسه في سورة أخرى فكأنك في
متحف حَيٍّ تعرض لك الصورة من زوايا مختلفة.

وفي هذه الدراسة ستَتمُّ مناقشةُ
قصّة الْمبعوثين أو الضُّيوف القادمين إلى النبيّ إبراهيم، بعد ذلك سيَتِمُّ بَحثُ
الجوانب الْمتشابهة والْمختلفة من الْميزات والتعبيرات الأدبية الواقعة في هذه
القص

Anahtar Kelimeler

التفسير, القصّة, إبراهيم, الْمتشابه, الضَّيْف

Kaynakça

• Abbas, Fadıl Hasan. Eṣâlîbu’l-beyân fî ‘ulûmi’l-belâġati. Amman: Dâru’n-Nefâis, 1430/2009.
• ----. Kaṣaṣu’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Amman: Dâru’n-Nefâis, 1430/2010.
• el-Ânî, Abdulkadi b. Molla Huveyş es-Seyyid Mahmud Âli Ğâzî. Beyânu’l-me’ânî. Dımaşk: Matabatu’t-Terakkî, 1382/1965.
• el-Askerî, Ebû Hilal el-Hasen b. Abdillah. el-Fûrûḳu’l-luġaviyye. Thk. Muhammed İbrahim Selîm. Kâhire: Dâru’l-İlmi ve’s-Sekâfeti, ts..
• Aydemir, Abdullah. Tefsirde İsrâiliyyât. Ankara: D.İ.B. Yayınları, 1979.
• el-Bûtî, Muhammed Said Ramazan. Min Ravai’l-Ḳur’an. Dımeşk: y.y., 1970.
• el-Cezâîrî, es-Seyyid Nimetullah. en-Nûru’l-mubin fi kaṣaṣi’l-enbiyâ ve ve’l-murselîn. Thk. el-Hacc Muhsin Akil. Beyrut: y.y., 1997.
• ed-Dehlevî, Şah Veliyyullah Ahmed ibn Abdirrahîm. el-Fevzu’l-kebîr fi uṣûli’t-tefsîr. Beyrut: y.y., 1987.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü ve Târîhi. İstanbul: İFAV Yayınları, 1998.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs. Çev. Ahmet Çelen. İstanbul: y.y., 1997.
• Dıyarbekrî, Hüseyin b. Muhammed b. Hasan. Târîḫu’l-ḫamîs fi ahvâli enfesi nefîs. Beyrut: Müessesetü Şaban, 1866.
• Dineverî, Ebu Hanife Ahmed ibn Davud. el-Aḫbâru’t-tıvâl. Thk. Abdulmunim Amir. Mektebetü’l-Müsenna., Bağdad: y.y., ts..
• Eren, Cüneyt, Konulu Tefsir Metodu. İstanbul: y.y., 2000.
• el-Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Ebû Tahir Muhammed b. Yakûb. Beṣâiru zevi’t-temyîz fî kitabillahi’l-’azîz. Thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Kâhire: el-Meclisu’l-A’lâ li’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1426/1996.
• el-Ğırnatî, Ebû Cafer Ahmed b. İbrâhim İbnü’z-Zübeyr es-Sekafi. Thk. Mahmûd Kamil Ahmed, Milâku’t-te’vîli’l-ḳâti’ bi-zevî’l-ilhâdi ve’t-ta’tîl fî tevcîhi’l-muteşâbihi’l-lafẓi min ‘âyi’t-tenzîl. Beyrut: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1985/1405.
• el-Hâlidî, Salah Abdulfettah. Leṭâifu Ḳur’âniye. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1435/2004.
• Hatîb el-İskâfî, Ebû Abdillah Muhammed b. el-İsbehânî. Durratu’t-tenzîl ve ġurratu’t-te’vîl. Thk. Muhammed Mustafa Aydın. Mekke: Câmiatu Ummi’l-Kurâ, 1422/2001.Havva, Said, el-Esâs fi’t-tefsîr. Çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1990.
• el-Hicazî, Muhammed Mahmud. el-Vaḥdetü’l-mevdûiyye fi’l-Ḳur’ani’l-Kerîm. Kahire: y.y., 1970.
• İbn Asâkir, Ali b. Hasan b. Hibetillah b. Abdillah. Târîḫu Medineti Dımeşk. Thk. Ömer ibn Ğarâme el-Umrevî. Beyrut: y.y., 1997.
• İbn Haldun, Ebu Zeyd Veliyyuddin Abdurrahman Muhammed. Târîḫu İbni Haldun. Beyrut: y.y., 1979.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fida İsmail ibn Ömer, el-Bidâye ve’n-nihâye. Beyrut: y.y., 1981.
• ----. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-Azîm, Thk. Samî ibn Muhammed es-Selâme, Rıyad: Dâru Tayyibe, 1420/1999.
• İbnü’l-Cevzî, Cemaluddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. et-Tebṣıra. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• ----. Funûnu’l-efnân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. Beyrut: Dâru’l-Beşâir, 1408/1987.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzeddin Ali ibn Muhammed. el-Kâmil fi’t-târîḫ. Beyrut: y.y., 1979.
• el-Kinânî, Ebû Abdillah Muhammed b. İbrahim b. Sadullah ibn Cemaa Bedruddin. Keşfu’l-me’ânî fî muteşabihi’l-mesânî. Thk. Abdulcevad Halef, b.y.: Dâru’l-Vefa, 1410/1990.
• el-Kirmânî, Mahmûd b. Hamza b. Nasr Ebû’l-Kâsım Burhanuddin. Esrâru’t-tekrâr fî’l-Ḳur’ân el-musemmâ el-burhân fî tevcîhi muteşâbihi’l-Ḳur’ân limâ fîhi mine’l-ḥucceti ve’l-beyân. Thk. Abdulkadir Ahmed Ata. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kitab-ı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit Tercümesi. İstanbul: y.y., 1995.
• el-Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed ibn Ahmed. el-Câmi’u li aḥkâmi’l-Ḳur’an. Thk. Ebu İshak İbrahim Itfiş. Kahire: 1967.
• Kutub, Seyyid, et-Taṣvîru’l-Fenniyyu fi’l-Ḳur’an. b.y: y.y., 1976.
• Mehran, Muhammed Beyyûmî. Dirâsâtun târîḫiyyetün mine’l-Ḳur’âni’l-Kerîm. Beyrut: y.y., 1980.
• el-Mevdûdî, Ebu’l-Ala, Tefhimu’l-Ḳur’an, Çev. Heyet. Kur’an’ın Anlamı ve Tefsiri. İstanbul: y.y., 1996.
• el-Mut’inî, Abdulazîm İbrahim. İstifhamu’l-belâġî li’l-istifhâm fî’l-Ḳur’âni’l-Hakîm. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1432/2012.
• en-Neysaburî, el-Hâkim Ebu Abdillah Muhammed ibn Abdullah. el-Mustedrek ‘ala’s-Saḥiḥayn fi’l-hadîs. Haydarabad: y.y., ts.
• Paşa, Ahmet Cevdet, Mecelle-i aḥkâm-i adliyye. Hz. Ali Himmet Berki. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1982.
• Râğıb el-İsfehânî. el-Mufredât fi ġaribi’l- Ḳur’an. İstanbul: Kahraman Yayınevi, 1986.
• er-Râzî, Fahruddin. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l’Arabî, 1420/1999.
• es-Sa’lebî, Ebu İshak Ahmed ibn Muhammed b. İbrahim. ‘Arâisu’l-mecâlis. Beyrut: y.y., ts.
• es-Sâbûnî, Muhammed Ali, en-Nubuvvetu ve’l-enbiyâ, Mektebetü’lG. Beyrut: Müessesetü Menâhili’l-İrfân, 1405/1995.
• ----. Ṣafvetü’t-tefâsîr. Dâru’s-Sâbûnî, Kâhire: y.y., 1417/1997.
• Samerrâî, Fâdıl b. Sâlih. Belâġatü’l-kelime fi’t-ta’bîri’l-Ḳur’anî. Kahire: Şirketu’l-’Âtik, 1437/2006.
• ----. Lemesâtun beyâniyyetun fî nuṣûṣin mine’t-tenzîl. Ammân: Dâru Ammâr, 1423/2003.
• eş-Şarâvî, Muhammed Mütevelli. Kaṣaṣu’l-enbiyâ. Kahire: y.y., ts.
• Şengül, İdris, Kur’an Kıssaları Üzerine. İzmir: y.y., 1994.
• Şimşek, Said. Günümüz Tefsir Problemleri. Konya: y.y., 1995.
• Şimşek, Said. Kur’an Kıssalarına Giriş. İstanbul: y.y., 1998.
• Tabbara, Afif Abdulfetteh. Me’a’l-enbiyâ fi’l-Ḳur’ani’l-Kerîm. İstanbul: y.y., ts..
• et-Taberî, Muhammed ibn Cerîr. Târiḫu’l-umem ve’l-mulûk. Beyrut: y.y., 1987.
• Vasfî, el-Hacc Muhammed. el-İrtibatu’z-zemenî beyne’l-enbiyâ ve’r-rusul. Beyrut: y.y., 1997.
• el-Yakûbî, İbn Vâzıh Ahmed b. İshak b. Cafer. Târîḫu’l-Yakubî. Beyrut: y.y., ts..
• Zuhaylî, Vehbe, et-Tefsîru’l-munîr fî’l-’aḳîde ve’ş-şerîa ve’l-menhec. Dâru’l-Fikr, Dımaşk 1418/1998.