Mürsel Hadis ve Gelişiminde İbnü’s-Salâh’ın Rolü

Yıl 2019, Sayı: 16, 242 - 263, 20.12.2019

Yavuz Köktaş , Fatih Gümüş

https://doi.org/10.32950/rteuifd.586078

Öz

Hadis usulünün
netameli konuları bir sıralamaya tabi tutulduğunda hiç şüphesiz “mürsel hadis”
bu listenin başlarında yer almaktadır. İslam’ın temel kaynaklarından Hz.
Peygamber’in (sa) sünnetinin habercisi konumundaki hadislerin makbullüğü
hakkında öne sürülen bazı şartlar incelendiğinde, tarihten günümüze değin
mürsel hadisler hakkında önemli tartışmaların bulunduğu görülmektedir. Şâfiî
öncesi mürsel hakkında pek ciddi bir tartışma bulunmazken Şâfiî sonrası isnadın
merkeze alınması sonucunda hadislerin muttasıl oluşuna vurgu, mürsel
rivayetlerin hücciyetini tartışmaya açmıştır. Nitekim Şâfiî sonrası oluşan
hadis usulü literatürünün öncüleri olan Hâkim, Hatîb el-Bagdâdî ve İbnü’s-Salâh
gibi alimler Şâfiî’nin izini takip ederek mürsel hadisin hücciyeti hakkında bir
takım sözler sarf etmişlerdir. İbnü’s-Salâh hadisçi olması hasebiyle mürsel
hadisi tek başına delil kabul etmemekle birlikte fakih olması hasebiyle de
metni merkeze alan ilk dönem fukahanın bakışına değer vermektedir. Bu bağlamda
İbnü’s-Salâh isnad ve metni merkeze alan her iki yaklaşıma da hak veren bir
perspektifle objektif olarak hareket ettiğini söylememiz mümkündür. İbnü’s-Salâh
sonrası hadis usulü eserlerinde mürsel özelinde mühim oranda onun takip
edilmesi İbnü’s-Salâh’ın söz konusu yaklaşımının haklılığını göstermektedir. Bu
bağlamda çalışmamızda mürsel hadisler ve mürsel kavramı çerçevesinde
İbnü’s-Salâh’ın hadis usulü literatüründeki etkisi üzerinde durulacaktır. Bu
çerçevede makalemiz İbnü’s-Salâh öncesi Mürsel, İbnü’s-Salâh’ta Mürsel ve
İbnü’s-Salâh sonrası Mürsel şeklinde üç başlık altında incelenecektir.
Çalışmamızda içerik analiz yöntemi uygulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis usulü, Muhaddis, Mürsel hadis, Şâfiî, İbnü’s-Salâh

Kaynakça

• Akgün, Hüseyin. Mağribli Muhaddis İbnü’l-Kattân’ın Hadis Anlayışı. Ankara: Gece Kitaplığı, 2014.
• Alâî, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî el-. Câmiᶜü’t-taḥsîl fî aḥkâmi’l-merâsîl. Nşr. Hamdi Abdülmecid es-Selefî. y.y.: Mektebetü’n-Nahdiyyeyü’l-ᶜArabiyye, 1406/1986.
• Baġdâdî, Ebû Bekr Ahmed el-Hatîb el-. el-Kifâye fî maᶜrifeti uṣûli ᶜilmi’r-rivâye. Nşr. Ebû İshak İbrâhim b. Mustafa Al-i Bahbah Dimyâtî. 2 Cilt. Semennûd: Mektebetü İbn ᶜAbbâs, 1423/2002.
• Bulkînî, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer el-. Meḥâsinü’l-ıṣṭılâḥ fî taḍmîni Kitâbi İbni’s-Ṣalâh. Nşr. Aişe Abdurrahman. Kahire: Dârü’l-Meᶜârif, 1409/1989.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî el-. Uṣûlü’l-fıḳh el-müsemmâ el-Fuṣûl fi’l-uṣûl. 4 Cilt. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 1415/1994.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî ed-. el-İlzâmât ve’t-Tetebbuᶜ. Nşr. Ebu Abdirrahman Mukbil b. Hâdi el-Vadiiᶜ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ᶜİlmiyye, 1405/1985.
• Ebnâsî, Burhânüddin el-. eş-Şeẕe’l-feyyâh min ᶜUlûmi İbni’ṣ-Ṣalâḥ. Nşr. Salâh Fethî Helel. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1419/1998.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el- Eşᶜas b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Risâletü Ebî Dâvûd ilâ ehli Mekke fî vaṣfi Sünenihî. Nşr. Muhammed es-SabbâğEd. Muhammed es-Sabbâğ. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1401/1981.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf. et-Temhîd limâ fi’l-Muvaṭṭaɔ mine’l-meᶜânî. Nşr. Mustafa b. Ahmed el-ᶜUlvî. 24 Cilt. Mağrib: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1387-1412/1967-1992.
• İbn Cemâᶜa, Ebû Abdillah Bedreddîn Muhammed. el-Menhelü’r-revî fî muḫtaṣar ᶜulûmi’l-ḥadîs̱i’n-nebevî. Nşr. Muhyiddin Abdurrahman Ramazan. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1406/1986.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân er-Râzî. Kitâbü’l-Merâsîl. Nşr. Şükrullah b. Ni‘metullah el-Kücânî. Beyrut: Müɔessesetü’r-Risâle, 1419/1998.
• İbn Hacer el-ᶜAskalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed. en-Nüket ᶜalâ Kitâbi İbni’s-Ṣalâḥ. Nşr. Rebîᶜ b. Hâdî ᶜUmeyrEd. Rebî’ b. Hâdî Umeyr. 2 Cilt. Riyad: Dârü’r-Râye, 1417/1996.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmamüddin İsmâil b. Ömer. el-Bâᶜis̱ü’l-ḥas̱îs̱ şerḥu İḫtiṣâri ᶜUlûmi’l-ḥadîs̱. Nşr. Ahmed Muhammed Şakir. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Meᶜârif, 1417/1996.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-ᶜArab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü Sadr, 1414/1993.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân el-Hanbelî. Şerḥu ᶜİleli’t-Tirmiẕî. Nşr. Hemmâm Abdurrahîm SaîdEd. Hemmâm Abdurrahîm Saîd. 2 Cilt. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1407/1987.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân. Muḫtaṣarü’l-Müntehâ’s-suâl ve’l-emel fî ᶜilmeyi’l-uṣûl ve’l-cedel. Nşr. Nezir Hammad. Cezayir: Daru İbn Hazm, 1427/2006.
• İbnü’l-Kattân, Ali el-Humeyrî el-Fâsî. Beyânü’l-vehm ve’l-îhâm fî Kitâbi’l-Aḥkâm. Nşr. Hüseyin Âyet Saîd. 6 Cilt. Riyad: Dârü Taybe, 1417/1996.
• İbnü’l-Medînî, Ebü’l-Hasen Ali. el-ᶜİlel. Nşr. Muhammed Mustafa el-Aᶜzamî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1400/1980 (Araştırmada bu neşir esas alınmıştır).
• İbnü’l-Mülakkın, Ebu Hafs Sirâceddin Ömer b. Ali b. Ahmed. el-Muḳniᶜ fî ᶜilmi’l-ḥadîs̱. Nşr. Abdullah b. Yûsuf el-Cüdeyᶜ. 2 Cilt. Suud: Dârü’l-Fevvâz li’n-Neşr, 1413/1992.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân. Muḳaddimetü İbni’s-Ṣalâḥ. Nşr. Nûruddin ᶜItr. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1406/1986.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm el-. et-Taḳyîd ve’l-îḍâḥ şerḥu muḳaddimeti İbni’s-Ṣalâḥ. Nşr. Abdulhumeyd Hendavî. Beyrut: el-Mektebetü’l-ᶜAsriyye, 1432/2011.
• Kâfiyecî, Muhammed Muhyiddin el-. el-Muḫtaṣar fî ʿilmi’l-es̱er. Nşr. Ali Zevin. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1407/1986.
• Koçinkağ, Mansur. “İmam Şafiî’nin Mürsel Hadis Anlayışı”. Journal of Intercultural and Religious Studies. 7 (2014): 61-80.
• Köktaş, Yavuz. Hadis Tarihi ve Usûlü. Ankara: STS, 2017.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed el-. Ẓaferü’l-emânî fî Muḫtaṣari’l-Cürcânî. Nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Mektebetu’l Matbuᶜati’l-İslamiyye, 1416/1996.
• Moğoltay b. Kılıç, Ebû Abdillâh Alâüddîn. Iṣlâḥu İbni’s-Ṣalâḥ. Nşr. Nâsır Abdülaziz Ferec Ahmed. 2 Cilt. Riyad: Dârü Edvâɔi’s-Selef, 1428/2007.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ en-. et-Taḳrîb ve’t-teysîr li-maᶜrifeti süneni beşîri’n-nezîr fî usûli’l-hadîs. Nşr. Muhammed Osman HaştEd. Muhammed Osman Haşt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ᶜArabî, 1405/1985.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ en-. İrşâdü ṭullabi’l-ḥaḳâiḳ ilâ maᶜrifeti süneni ḫayri’l-ḫalâiḳ. Nşr. Nureddin ɔItr. Dımaşk: Dârü’l-Yemâme, 1413/1992.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed el-Hâkim en-. Maᶜrifetü ᶜulûmi’l-ḥadîs̱. Nşr. Seyyid Muazzam Hüseyin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ᶜİlmiyye, 1397/1977.
• Polat, Selahattin. Mürsel Hadisler ve Delil Olma Yönünden Değeri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1405/1985.
• Râmhürmüzî, Ebû Muhammed İbn Hallâd el-Hasen el-Fârisî er-. el-Muḥaddis̱ü’l-fâṣıl beyne’r-râvî ve’l-vâᶜî. Nşr. Muhammed ᶜAccâc el-Hatîb. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1404/1984.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed es-. Fetḥu’l-muġîs bi şerḥi Elfiyyeti’l-ḥadîs̱ li’l-ᶜIrâḳî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ᶜİlmiyye, 1430/2009.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân es-. Tedrîbü’r-râvî fî şerḥi Taḳrîbi’n-Nevevî. Nşr. Bediᶜ Seyyid el-LihâmEd. Bedi‘ Seyyid el-Liham. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kelimi’t-Tayyib, 1426/2005.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed eş-. el-Üm. Nşr. Mahmûd Matracî. Beyrut: Darü’l-Maᶜrife, 1393/1973.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed eş-. er-Risâle. Nşr. Ahmed Muhammed ŞâkirEd. Ahmed Şâkir. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1358/1940.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasan eş-. el-Ḥucce ᶜalâ ehli’l-Medîne. Nşr. Mehdî Hasen el-Geylânî. 4 Cilt. Beyrut, 1403/1983.
• Tâhir el-Cezâirî, es-Semᶜanî. Tevcîhü’n-naẓar ilâ uṣûli’l-es̱er. Nşr. Abdülfettâh Ebû GuddeEd. Abdülfettâh Ebû Gudde. 2 Cilt. Haleb: Mektebetü’l-Matbûᶜati’l-İslâmiyye, 1416/1995.
• Tîbî, Ebû Muhammed Şerefüddîn Hüseyn et- - Eserî, Ebû ᶜÂsım eş-Şevâmi’l-. el-Ḫulâṣa fî maᶜrifeti’l-ḥadîs̱. Nşr. Ebû Âsım eş-Şevâmi’l-Eserî. Kahire: el-Mektebü’l-İslâmîyye li’n-Neşr ve’t-Tevzîᶜ, 1430/2009.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed ez-. el-Mûḳıḍa fî ᶜilmi muṣṭalaḥi-hadîs̱. Nşr. Abdülfettâh Ebû GuddeEd. Abdülfettâh Ebû Gudde. Haleb: Mektebetü’l-Matbûᶜati’l-İslâmiyye, 1405/1985.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed ez-. en-Nüket ᶜala Muḳaddimeti İbni’s-Ṣalâḥ. Nşr. Zeynülabidîn b. Muhammed. 3 Cilt. Riyad: Edvâü’s-Selef, 1419/1998.