نظرية النفس عند ابن السِّيد البطليوسي: قراءة تحليلية نقدية

Yıl 2022, Sayı: 22, 325 - 345, 30.12.2022

Ersan Türkmen

https://doi.org/10.32950/rteuifd.1103841

Öz

Ibn al-Sid al-Batalyevsī's Theory of Soul: An Analytical and Critical Reading

Öz

İbnü’s-Sîd el-Batalyevsî’nin Nefs Teorisi: Analitik ve Eleştirel Bir Okuma

Öz

Bu makalede İbnü’s-Sîd el-Batalyevsî’nin (Ö. 1127) nefs teorisi incelenmektedir. Batalyevsî gramer, sarf ve edebiyat gibi disiplinlerde çok sayıda eser verdiği için İslam düşünce tarihinde dilbilimcisi olarak bilinmektedir. Fakat düşünür yazdığı dil konulu eserlerin yanı sıra felsefe kitapları da yazmıştır. Filozof söz konusu bu eserlerde varlık, nefs teorisi ve felsefe-din ilişkisi meselelerini incelemiş ve tercih ettiği görüşleri geliştirerek okuyucusuna sunmuştur. Onun felsefi eserlerinde sergilenen tutum genel itibarıyla Yeni Eflatûncu bir tavır olduğu için, filozof varlığı bu akımın düşüncelerine göre açıklayarak sudûr tasavvuruna kısmen bağlı kalır. Batalyevsî’nin bu yaklaşımı nefs teorisine de nüfuz ederek belirleyici bir unsur haline gelir. Öyle ki filozof nefsin tasnifini yaparken nebatî, hayvanî, insanî, felsefî ve nebevî nefs türlerini tespit eder ve bunların ayaltı alemde bulunduğunu söyledikten sonra ayüstü alemine ait olan küllî nefsin varlığından da bahseder. Batalyevsî nefs konusunu ağırlıklı olarak natık nefse dikkat çekerek işler. Onun bu bağlamda asıl amacının insan nefsinin ölümsüzlüğünü ispat etmek olduğunu söyleyebiliriz. Şöyle ki düşünür bu yöndeki görüşlerini kanıtlamak için sekiz delil kullanır. Bu meseleyle ilgili kullanılan delillerin bir kısmı beden-nefs ilişkisi dikkate alınarak oluşturulurken diğer bir kısmı ise insan nefsinin idrak gücüne dönüktür. Filozof tarafından kullanılan delillerin öncülleri önceki İslam filozofların görüşlerinden istifade edilerek elde edildiği açıktır. Ancak delillerin oluşturulma tarzının özgün olduğu da söylenebilir. Zira düşünür bu delilleri kendi düşünce sistemine uygun bir şekilde geliştirmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Nefs teorisi, Yeni Eflatunculuk, Batalyevsî

Kaynakça

• Aristoteles Metafizik. trc. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 2010.
• Alper, Ömer Mahir. “İbn Sîna ve İbn Sînâ Okulu”, İslam Felsefei Tarih ve Problemler. ed. M. Cüneyt Kaya. 250-279. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Batalyevsî. Kitâbü’l-Ḥadâʾiḳ fi’l-meṭâlibi’l (ʿâliyeti’l)-felsefiyyeti’l-ʿavîṣa. nşr. Muhammed Rdvan ed-Dâye. Suriye: Dâru’l-fikr, 1988.
• Batalyevsî. Resâil fi’l-Lugat. thk. W. Muhammed es-Serakibi. Riyad: Kral Faysal Araştırma ve İslami Çalışmalar Merkezi, 2007.
• Bağdâdî, Ebü’l-Berekât. el-Kitâbu’l-muʿteber fi’l-ḥikme. thk. Yusûf Mahmûd. Katar: Dâru’l-Ḥikme, 2012.
• Fârâbî. Kitâbu es-Siyâseti'l-Medeniyye. thk. Fevzî MitrÎ Neccâr. Beyrut: el-Matba’atü’l-Kasulikiyye, 1961.
• İbn Rüşd, Faṣlü’l-maḳāl fîmâ beyne’l-ḥikme ve’ş-şerîʿa mine’l-ittiṣâl, thk. Elbîr Nâdir. Lübnan: Dâr’ul-Meşrik, 1986.
• İbn Sînâ. İbn sina. “el-Ḥudûd”, Tisu Resail-i fi'l Hikme ve't Tabiyyat. Mısır: Dâr’ul-Arab, 1928.
• İbn Sînâ. el-İşârât ve't-tenbîhât. thk. Süleyman Dünya. Mısır: Dâru’l-Ma’arif, 1950.
• İbn Sînâ. Kitâbü’n-Necât, nşr. Muḥyiddîn Sabrî Kurdî. Mısır: es-Saʿade, 1938.
• İbn Sînâ. Resâil İbn Sînâ: Risâletün fî en-Nefs-i ve Bekâihâ ve Meʾadiha. nşr. Hilmi Ziya Ülken. İstanbul: İbrahim Horoz Matbaası, 1953.
• İbn Sînâ. en-Nefs, Kitabü’ş-Şifâ, thk. Hasan Zade Amulli. İran: Metebü’l-İlam el-İslamÎ, 1375.
• İbn Sînâ. Mantık, Kitâbü’ş-Şifâ, thk. Abu’l-Ala Afifî. Mısır: el-Emiriyye, 1955.
• İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-aʿyân. thk. İhsân Abbas. Beyrut: Dâr Sâdır, 1994.
• İbn Miskeveyh.Tehẕîbü’l-aḫlâḳ. thk. İbnü’l-Hatîb. Umman: Mektebet’ü es-Sekafe.
• İhvân-ı Safa. Resâʾilü İḫvâni’ṣ-Ṣafâ ve ḫullâni’l-vefâʾ. İran: Mektebü’l-İlam el-İslâmÎ, 2000.
• Karaman, Hüseyin. “Ebû Bekir er- Razî: İlhâdın Gölgesinde Bir Filozof”. İslam Felsefei Tarih ve Problemler. ed. M. Cüneyt Kaya. 119-145. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Kaya, Mahmut. “Sudûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/467-468. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Kindî. “Risâle fî ḥudûdi'l-eşyâʾ ve rüsûmihâ”. Resâʾilü’l-Kindî el-felsefiyye. thk. Muhammed Ebû Rîde. 163-179. Mısır: Dâru’l-Fikr Al-Arabî, 1950.
• Kindî. “el-Ḳavl fi'n-nefs” Resâʾilü’l-Kindî el-felsefiyye. thk. Muhammed Ebû Rîde. 270-280. Mısır: Dâru’l-Fikr Al-Arabî, 1950.
• Kindî. “Risâle fi’l-fâʿili’l-ḥaḳḳi’l-evvel et-tâm ve’l-fâʿili’n-nâḳıṣ elleẕî hüve bi’l-mecâz” Resâʾilü’l-Kindî el-felsefiyye. thk. Muhammed Ebû Rîde. 180-184. Mısır: Dâru’l-Fikr Al- Arabî, 1950.
• Özbalıkçı, Mehmet Reşit. “Batalyevsî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 5/138-139. İstanbul: TDV 1992.
• Plotinus. et-Tasuata çev. Ferit Cebir. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1997.