İbn Ebû Şeybe’nin Ebû Hanîfe’ye İtirazları Bağlamında Şehidin Cenaze Namazının Kılınması İle İlgili Rivayetlerin Tahlili

Yıl 2021, Sayı: 7, 211 - 234, 30.04.2021

Muhammet Ali Asar

Öz

Ehl-i hadisin önemli temsilcilerinden İbn Ebû Şeybe Musannef adlı eserinde, Ebû Hanîfe’nin yüz yirmi beş meselede Hz. Peygamber’den nakledilen rivâyetlere muhalefet ettiğini iddia etmiş ve eserinin bir bölümünü ona reddiyeye ayırmıştır. İbn Ebû Şeybe’nin Ebû Hanîfe’ye itiraz ettiği meselelerden birisi de şehitlerin cenaze namazının kılınması konusudur. İbn Ebû Şeybe’ye göre, Hz. Peygamber’in Uhud şehitlerinin cenaze namazını kılmadığına dair haberler nakledilmiş iken Ebû Hanîfe bu haberlere muhalefet ederek şehidin cenaze namazının kılınacağını savunmaktadır.
Bu makalede, İbn Ebû Şeybe’nin Uhud şehitlerinin cenaze namazının kılınmamasının delili olarak öne sürdüğü rivâyetler sened ve metin açısından tahlil edilmiştir. Bu bağlamda şehitlerin cenaze namazının kılınması ile ilgili diğer rivâyetler de değerlendirilmiştir. Şehitlerin cenaze namazının kılındığına dair rivâyetlerin varlığı göz önünde bulundurulduğunda, İbn Ebû Şeybe’yi bu konuda kesin kanaat sahibi olmaya iten sâikler veya Ebû Hanîfe’yi sahîh rivâyetlere rağmen muhalif görüş beyan etmeye sevk eden sebepler tartışılmıştır. Ayrıca rivâyetlerin yorumunda şârihlerin tutumuna dikkat çekilmiştir.
Uhud şehitlerinin cenaze namazının kılınmadığını belirten rivâyetler, şehitlerin cenaze namazının kılındığına dair rivâyetlerden daha sahihtir. Uhud şehitlerinin cenaze namazının kılındığını bildiren rivâyetlerin tamamı tenkit edilmiş ve zayıf kabul edilmiştir. Bununla birlikte iki grup rivâyet arasında tercih yapan Ebû Hanife sünnete muhalif davranmamış ihtiyat prensibiyle hareket etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Ebû Hanîfe, İbn Ebû Şeybe, Uhud, Şehit, Rivayet, Cenaze namazı

An Analyze of Ibn Abī S̲h̲ayba’s Claims Regarding Funeral Prayer for Martyrs: As an Objection to the Abū Ḥanīf’s Views

Öz

Abī S̲h̲ayba who was one of the famous muhaddiths claimed on his work named as Muṣannaf that Abū Ḥanīfa opposed some narrations concerning almost one hundred and twenty-five concepts mentioned by Prophet Mohammad. Thus Ibn Abī S̲h̲ayba separated one certain chapter of his work just for expressing this issue. One of his objections to Abū Ḥanīfa is whether a funeral prayer for the martyrs should be performed or not. According to Abī S̲h̲ayba, even some reports that Prophet Mohammad did not perform the funeral prayer for martyrs who died in the Battle of Uhud, Abū Ḥanīfa rejects this narration and claims that it is supposed to be done so. Therefore, in this article some narrations, offered by Ibn Abī S̲h̲ayba as evidence to reveal that funeral prayer was not practiced for Uhud martyrs, are covered if these narrations are sophisticated in the manner of sanad and textual analyzes. In this manner, some opposite narrations claiming that funeral prayer for martyrs must be performed was also mentioned. When certain claims arguing that funeral prayer was practiced, are considered, it is necessary to study reasons why Ibn Abī S̲h̲ayba radically opposed Abū Ḥanīfa’s and other reasons constructing Abī S̲h̲ayba’s views. Also, it was not neglected to mention the general approaches of Sharihs i.e commentators about this issue.
Moreover, the narrations claiming that funeral prayer for martyrs of Uhud battle was not performed are more accurate than others arguing that funeral prayer was performed. Meanwhile, it is known that narrations reporting funeral prayer was acted for Uhud martyrs were widely criticized and thus they were regarded as weak. As a result, it can be seen that having made a choice from two narration groups, Abū Ḥanīfa acted in a principle of chariness instead of opposing sunnah.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Ibn Abi Shayba, Abu Hanifa, Battle of Uhud, Martyrs, Riwaya, Funeral Prayer

Kaynakça

• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed. el-Münteḫâb min müsnedi Abd b. Ḥumeyd. thk. Subhî el-Bedrî. 1 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 1. Basım, 1408/1988.
• Abdürrezzâk, Ebûbekir. Muṣannef. thk. Habibürrahman el-Âzamî. Hindistan: Meclisü’l-ilmî, 1403/1982.
• Ali el-Kârî, Sultan b. Muhammed. Mirḳātü’l-mefâtîḥ şerḥu mişkâti’l-meṣâbîḥ. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1422/2002.
• Aynî, Bedrüddîn. Şerḥu süneni Ebî Dâvûd. thk. Ebü’l-Münzir Hâlid b. İbrahim. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1420/1990.
• Aynî, Bedrüddîn. ‘Umdetü’l-ḳārî şerḥu ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed. el-Ḫilâfiyyât beyne’ş-Şâfi‘î ve Ebî Ḥanîfe. thk. Muhammed b. Abdülfettâh eş-Şezâ. 8 Cilt. Kahire: er-Ravda, 1. Basım, 1436/2015.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. M. Abdülkadir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 3. Basım, 2003.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed. Ma‘rifetü’s-süneni ve’l-âs̲âr. thk. Emin Kal’acî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru kuteybe, 1991.
• Bezzâr, Ebûbekir Ahmed. Müsned. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 2009.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Zühyr b. Nâsır. b.y.: Dâru tavkı’n-necât, 1422/2001.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer. eż-Żu‘afâ ve’l-metrûkîn. thk. Abdürrahim Muhammed el-Kaşkarî. 4 Cilt. Medine: el-Mecelletü’l-Câmiatü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer. Sünen. thk. Şuayb el-Arnoût. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1. Basım, 2004.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş'as İshâk es-Sicistânî. el-Merâsîl. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1408/1988.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş'as İshâk es-Sicistânî. Sünen. thk. Şuayb el-Arnoût, Muhammed Kâmil Karabelâ. Beyrut: Dârü’r-risâle, 1430/2009.
• Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali. Müsned. Dımeşk: Dârü’l-Me’mûn li’t-türâs, 1984.
• Hâkim, Ebu Abdullah Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ale’ṣ-ṣaḥîḥayn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Muhammed. Me‘âlimü’s-sünen. 4 Cilt. Haleb: Matbaatü’l-ilmiyye, 1. Basım, 1351/1932.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah. el-İstiẕkâr. thk. Salim Muhammed Ata. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1421/2000.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah. el- Kâmil fî ḍu‘afâi’r-ricâl. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasan. Şerḥu ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Ebû Temîm Yasir b. İbrahim. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 2. Basım, 1423/2003.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed. el-Cerḥu ve’t-ta‘dîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1952.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. Kitâbü’l-muṣannef fi’l-eḥâdîs̲i ve’l-âs̲âr. thk. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1409/1989.
• İbn Esîr, Mecdüddîn Ebü’s-Seâdât. eş-Şâfî fî şerḥı müsnedi’ş-Şafiî. thk. Ahmed b. Süleyman. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1426/2005.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî şerḥu ṣaḥîḥi Buḫârî. thk. M. Fuad Abdülbâkî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-marife, 1379/1959.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Nüzhetü’n-naẓar. thk. Nureddin Itr. Dımeşk: Matbaatü’sabah, 2000.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed. Müsned. thk. Şuayb Arnaud, Adil Mürşid. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2001.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Said. Muḥallâ. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hatim Muhammed. el-İḥsân fî taḳrîbi ṣaḥîḥ-i İbn Ḥibbân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-risâle, 1. Basım, 1408/1988.
• İbn Hibbân, Ebû Hatim Muhammed. es̲-S̲iḳāt. 9 Cilt. Haydarâbad: Dâiretü’l-Meârif, 1373/1973.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed. Sünen. thk. M. Fuad Abdülbâkî. B.y: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdullah Muhammed. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 8. Basım, 1410/1990.
• İbn Salâh, Osman b. Abdurrahman. Muḳaddimetü İbni Ṣalâḥ. thk. Nureddin Itr. Suriye: Dârü’l-fikr, 1986.
• İclî, Ebü’l-Hasan Abdullah. Târîḫu’s̲-s̲iḳât. Mekke: Dârü’l-Bâz, 1405/1985.
• Jiaerfu, Atawuxi. İbn Ebî Şeybe’nin Ebû Hanîfe’ye İtirazları. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Kādî İyâz, Ebü’l-Fadl. İkmâlü’l-mu‘lim bi fevâ’id-i Müslim. thk. Yahya İsmail. 8 Cilt. Mısır: Dârü’l-vefâ, 1419/1998.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî li şerḥi ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 10 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-kübrâ, 1323/1905.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh. Feyżü’l-bârî ‘alâ ṣaḥîḥi’l-Buḫarî. thk. Muhammed Bedr. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1426/2005.
• Kevserî, Muhammed Zâhid. en-Nüketü’ṭ-ṭarîfe fi’t-teḥaddüs̱ ʿan Rudûdi İbn Ebî Şeybe ʿalâ Ebî Ḥanîfe. thk. Hamza Muhammed Vesîm el-Bekrî. 2 Cilt. Ürdün: Dârü’l-feth, 1. Basım, 1436/2015.
• Koçinkağ, Mansur. “Erken Dönem Fıkıh Düşüncesinde Ehl-i Re’y ve Ehl-i Hadis Ayrımı”. Çanakkale Onsekiz Mart Ünivaersitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (2017), 53-78.
• Mâlik, Malik b. Enes. el-Muvaṭṭâ. 8 Cilt. Birleşik Arap Emirlikleri: Müessetü Zâyed b. Sultan, 2004.
• Mizzî, Yusuf b. Abdurrahman. Tehz̲îbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1400/1980.
• Mübârekpûrî, Muhammed Abdurrahman. Tuḥfetü’l-aḥveẕî bi şerḥi câmi‘i’t-Tirmiẕî. B.y: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hasan İbnü’l-Haccâc. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. M. Fuat Abdülbâkî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed. eż-Żu‘afâ ve’l-metrûkîn. thk. Mahmud İbrahiim Zâyed. 1 Cilt. Haleb: Dârü’l-Va’y, 1. Basım, 1396/1976.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed. Sünen (el-Müctebâ). thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Haleb: Mektebetü’l-matbûati’l-islâmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya. el-Minhâc şerḥu ṣaḥîḥ-i Müslim ibni Ḥaccâc. 9 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1392/1972.
• Özpınar, Ömer. Hadis Edebiyatının Oluşumu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs. el-Üm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Mârife, 1410/1990.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs. Müsned. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1400/1979.
• Şeybânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasan. el-Âs̲âr. thk. Ebü’l-Vefâ el-Afkânî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü ibn Teymiyye, 1994.
• Tahâvî, Ebû Câfer Ahmed b. Muhammed. Şerḥu me‘âni’l-âs̲âr. thk. Muhammed Zührî Neccâr. 5 Cilt. Medine: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1414/1994.
• Tahâvî, Ebû Câfer Ahmed b. Muhammed. Şerḥu müşkili’l-âs̲âr. thk. Şuayb el-Arnaût. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1415/1995.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Mısır: Matbaatü Mustafa, 1975.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebu Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah. el-Kâşif. thk. Muhammed Avvâme. 2 Cilt. Cidde: Dârü’l-Kıble, 1413/1992.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah. Mîzânü’l-i‘tidâl fî naḳdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Mârife, 1382/1963.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullah. Siyerü a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1405/1985.
• Zeylaî, Abdullah b. Yûsuf. Naṣbü’r-râye li eḥâdîs̲i’l-Hidâye. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabi, 3. Basım, 1407/1987.
• Zürkânî, Muhammed b. Abdülbâkî. Şerḥu’l-Muvaṭṭâ. thk. Tâhâ Abdurraûf Sa’d. 4 Cilt. Medine: Mektebetü’s-Sekâfî, 1. Basım, 1424/2003.