Hasan Tahsin Efendi ve Ustrumca’daki Tekkesi

Yıl 2025, Sayı: 16, 26 - 55, 30.10.2025

Ömer Faruk Kahve

https://doi.org/10.53336/rumeli.1652035

Öz

Bu çalışmada Hasan Tahsin Efendi’nin Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî’nin önde gelen halifelerinden biri olduğu tespit edilmiştir. Hasan Tahsin Efendi, Gümüşhânevî tarafından üç kez halvete alınmıştır. Aslen Pazarcıklı olup Ustrumca’ya yerleşmiştir. Burada cami, tekke, medrese ve kütüphane tesis etmiş, dinî tedrisat ve tarikat faaliyetleri yürütmüştür. Ustrumca’daki faaliyetleriyle başta civar bölgeler olmak üzere Rumeli coğrafyasına ilmî, irfânî ve kültürel katkı sağlamıştır. Hasan Tahsin Efendi kendi oluşturduğu tekkede, Gümüşhânevî’ye bağlılığını sürdürerek halvet açmış ve hatm-i hâcegân icrâ etmiş, Râmûzü’l-ehâdîs, Câmiu’l-usûl gibi Ziyâiyye’nin önde gelen eserlerinin okutulmasını sağlamıştır. Yanı sıra kütüphanesiyle birlikte oluşturduğu medresede müderrislik yapmıştır. Tekke ve medresenin işleyişi için görev taksimi oluşturmuş, takip edilen usûlün civar bölgelerde yaygınlaşması sağlanmıştır. Hâlidî Zâviyesi olarak da anılan bu müessesenin Ziyâiyye’nin Rumeli’deki merkezi olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf , Ziyâiyye , Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî , Hasan Tahsin Efendi , Ustrumca , Rumeli

Hasan Tahsin Efendi and His Dervish Lodge in Strumica

Öz

In this study, it has been established that Ḥasan Taḥsīn Afandī was one of the prominent successors (khalifas) of Ahmad Diyā’ al-Dīn al-Gumushkhānawī. He underwent khalwa three times under the guidance of Gumushkhānawī. Originally from Pazardjik, he later settled in Strumica, where he established a mosque, a dervish lodge, a madrasa, and a library. In this setting, he conducted traditional education and sufi rules. Through his intellectual and spiritual endeavors in Strumica, he contributed meaningfully to the scholarly and cultural development of the Rumelian region, with particular influence on its surrounding provinces. Ḥasan Taḥsīn Afandī served as the sheikh of the tekke he had founded. While maintaining his affiliation with Gumushkhānawī, he regularly observed khalwa and performed the khatm-i khwajagan. He ensured the teaching of Rāmūz al-Aḥādīth and Jāmiʿ al-Uṣūl, which are two of the foremost works of the Diyāiyya tradition. In addition, he served as a mudarris in the madrasa he established alongside his library. A functional administrative structure was established for the dervish lodge and the madrasa, and the roots adopted therein were subsequently disseminated across the surrounding regions. It is understood that this instution, known as the Khâlidî Zâwiya, functioned as the primary center of the Diyāiyya order in Rumelia.

Anahtar Kelimeler

Tasawwuf , Diyāiyya , Ahmad Diyā’ al-Dīn al-Gumushkhānawī , Hasan Tahsin Efendi , Strumica , Rumelia

Kaynakça

• Altuntaş, Mustafa Celil. “Bir İrşad Metodu Olarak Tekke’de Hadis Okutma Geleneği: Gümüşhânevî Tekkesi Örneği”. Mehmed Zahid Kotku Kitabı. ed. Necdet Yılmaz. 123-127. İstanbul: Server Yayınları, 2022.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Evkaf [C. EV.]. No. 398, Gömlek No. 20192.
• Fevzi b. Numan, Mustafa. “Hediyyetü’l-Hâlidîn”. Menâkıb-ı Ziyâiyye. 251-419. İstanbul: Kalem Yayınları, 2021.
• Gündüz, İrfan. Gümüşhanevî Ahmed Ziyâüddîn (k.s.) Hayatı-Eserleri-Tarîkat Anlayışı ve Hâlidiyye Tarîkatı. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2020.
• Hilmi, Ankaralı Ahmed. Gümüşhânevî’nin Terceme-i Hâli. İstanbul: M. Es‘ad Coşan Arşivi, Ankaralı Hilmi Efendi Koleksiyonu, 1/136, 2a-15a.
• İzeti, Metin. Balkanlar’da Tasavvuf. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• Karatay, Rezzan. Ziyâiyye’de Halvet Uygulaması. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2018.
• Kılıç, Murat. Mehmet Zekeriya Sertel (1890-1980). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2017.
• Kiel, Machiel. “Ustrumca”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/191-193. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• MEC, M. Es‘ad Coşan Arşivi. Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Koleksiyonu [AZG]. No. 3/26.
• MEC, M. Es‘ad Coşan Arşivi. Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Koleksiyonu [AZG]. No. 4/108.
• MEC, M. Es‘ad Coşan Arşivi. Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Koleksiyonu [AZG]. No. 4/109b.
• MEC, M. Es‘ad Coşan Arşivi. Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Koleksiyonu [AZG]. No. 4/120.
• MEC, M. Es‘ad Coşan Arşivi. Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Koleksiyonu [AZG]. No. 4/128.
• MEC, M. Es‘ad Coşan Arşivi. Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Koleksiyonu [AZG]. No. 4/130.
• MEC, M. Es‘ad Coşan Arşivi. Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Koleksiyonu [AZG]. No. 4/131.
• MEC, M. Es‘ad Coşan Arşivi. Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Koleksiyonu [AZG]. No. 4/134.
• MEC, M. Es‘ad Coşan Arşivi. Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Koleksiyonu [AZG]. No. 4/137.
• MEC, M. Es‘ad Coşan Arşivi. Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Koleksiyonu [AZG]. No. 5/171.
• MEC, M. Es‘ad Coşan Arşivi. Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Koleksiyonu [AZG]. No. 5/176.
• MEC, M. Es‘ad Coşan Arşivi. Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Koleksiyonu [AZG]. No. 5/187.
• MEC, M. Es‘ad Coşan Arşivi. Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Koleksiyonu [AZG]. No. 5/190.
• MEC, M. Es‘ad Coşan Arşivi. Yörükzade Ahmed Efendi Koleksiyonu [YAF]. No. 3/265-2.
• Omerov, Mumin. Tanzimat’tan Osmanlı Hâkimiyetinin Sonuna Kadar Vakıflar. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Shabanovski, Erdovan. 19. Yüzyılda Ustrumca’da Sosyo Ekonomik Hayat. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Telli, Hasan. “Osmanlı Vakfiyelerinde Hz. Muhammed’i (SAV) ve Konumunun Tavsif Eden İfade Formları (Makedonya Örneği)”. İSTEM: İslâm, San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 18/36 (2020), 417-438.
• Türkmen, İlhan. “Osmanlı Kaynaklarına Göre 1740’larda Belgrad’ın Sosyo-Ekonomik Yapısı”. Belleten 80/288 (2016), 411-438.
• VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. VGM Defter. No. 990, Sayfa 94, Sıra 80.
• VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. VGM Defter. No. 185, Sayfa 38, sıra 219.
• Yılmaz, Necdet - Demirci, Cihat. Bolvadinli Bir Alim ve Ârif Yörükzâde Ahmed Fevzi Efendi. Afyonkarahisar: Bolvadin Belediyesi, 2018.
• Yılmaz, Necdet. “Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî’nin Açtığı Çığır: Hadis Kontrolünde Tasavvuf ve Ziyâiyye’de Örgün ve Yaygın Eğitim Açısından Hadisin Kullanımı”. Türk Kültürü Sanatı ve Edebiyatında Hadisler. 2/35-52. İstanbul, 2021.
• Yılmaz, Necdet. “Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî’nin Anadolu’daki Halifeleri ve Çankırılı Hüseyin Efendi”. Çankırı’nın Manevî Mimarları. haz. İbrahim Akyol, Abdulselam Arvas, Gürkan Dağbaşı, Fatih Güzel, Fatih Sona. Çankırı: Yenigün Basım Yayın Matbaacılık, 2017.
• Yılmaz, Necdet. Câmiü’t-Turuk Bir Şahsiyet -Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî Hayatı, Dergâhı, Halifeleri, Eserleri ve Tasavvufî Yolu (Ziyâiyye)-. Ankara: İlâhiyat, 2020.
• Yücer, Hür Mahmut. Gümüşhânevî Halîfelerinden Oflu Yusuf Şevki Efendi: Hayatı, Eserleri Muhiti ve Tarîkatı. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2021.
• Mad 506 Numaralı Semendire Livâsı İcmâl Tahrîr Defteri (937/1530). haz. Murat Yüzbaşıoğlu, Ahmet Özkılınç, Ali Coşkun Abdullah Sivridağ. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2009.
• Revnakoğlu’nun İstanbul’u İstanbul’un İç Tarihi, Fatih. haz. Mustafa Koç. 5 Cilt. İstanbul: Fatih Belediye Başkanlığı, 2021.