BEYTÜLMAKDİS VE MESCİD-İ AKSÂ’NIN FAZİLETLERİNE DAİR HADİS MUSANNEFLERİ: EBÜ’L-MEÂLÎ EL-MÜŞERREF İBNÜ’L-MÜRECCÂ’NIN (Ö. 492/1098) FEZÂİLÜ BEYTİ’L-MAKDİS ADLI ESERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2025, Sayı: 16, 152 - 173, 30.10.2025

Muhammed Sıddık

https://doi.org/10.53336/rumeli.1786303

Öz

Bu çalışma, Beytülmakdis ve Mescid-i Aksâ’nın faziletlerine dair kaleme alınmış hadis musanneflerini ortaya çıkış süreçleri ve gelişimi açısından ele almaktadır. Araştırmanın temel problemi, İbn Kayyim el-Cevziyye (ö. 751/1350)’nin fezâil konusunda uydurma hadislerin çokluğunu tespit etmiş olmasına rağmen, İslâmî literatürde hicrî üçüncü yüzyıldan itibaren fezâil konulu onlarca müstakil eserin telif edilmesidir. Bu araştırma, söz konusu durumu tarihî ve siyasî bağlamlarla ilişkilendirmekte ve Beytülmakdis’in faziletlerine dair musannefâtın, aslında Kudüs’ün ve çevresindeki Şam bölgesinin önemine dair dinî-ahlakî bir bilinç inşa etme amacıyla ilişkili olduğunu ileri sürmektedir. Bu eserlerde söz konusu mekânın korunması ve müdafaasının gerekliliği fikri öne çıkmakta, bu yönelim özellikle eserlerdeki bâb başlıklarında açık biçimde görülmektedir. Çalışmada Beytülmakdis’in faziletlerine dair yazım geleneğinde önemli bir eser olan el-Müşerref b. el-Mercâ’(ö. 492/1098)nın Fezâilü Beyti’l-Makdis adlı eseri incelenmiştir. Eserin, yazıldığı dönemin siyasî ve ilmî şartlarından etkilenmiş olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca eserdeki rivayet malzemesinin yaklaşık yarısını İsrâiliyat, yaklaşık dörtte birinin sahâbe ve tâbiîn âsârı, yaklaşık beşte birinin ise merfûʿ rivayetlerden oluştuğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis , Fezâil literatürü , Kudüs , Mescid-i Aksâ , İsrâiliyat

HADITH COMPILATIONS ON THE VIRTUES OF BAYT AL-MAQDIS AND AL-MASJID AL-AQṢĀ: A STUDY OF ABŪ AL-MAʿĀLĪ AL-MUSHARRAF IBN AL-MURAJJA’S FAḌĀʾIL BAYT AL-MAQDIS (D. 492/1098)

Öz

This study examines the hadith compilations “musannafāt” on the virtues “faḍāʾil of Bayt al-Maqdis and al-Masjid al-Aqṣā, focusing on their emergence, developmental trajectories, the value of their narrative material, and patterns of attribution. The central problem is that despite Ibn Qayyim al-Jawziyya’s emphasis on the scarcity of sound marfūʿ reports and the abundance of fabricated ones Islamic literature has produced, from the third century AH onward, dozens of independent faḍāʾil works. Relating this paradox to historical and political contexts, the study argues that these compilations especially between the fifth and eighth centuries AH amid crises such as the Crusader threat fulfilled identity-forming and mobilizational functions. This orientation is evident in chapter architecture and headings, which cluster around the themes of visitation “ziyāra” residence “iqāma” spending “infāq” and ribāṭ for the protection and defense of the sacred space. The applied analysis shows that al-Musharraf b. al-Marjaʿ’s Faḍāʾil Bayt al-Maqdis constitutes a key link in this tradition, and that its composition during a sensitive period significantly shaped its character. A quantitative breakdown indicates that roughly half of the material consists of Isrāʾīliyyāt, about one quarter of Companions’ and Successors’ āthār, and about one fifth of marfūʿ reports.

Anahtar Kelimeler

Hadith , Fadail literature , Jerusalem , Al-Aqsa Mosque , Isra

Kaynakça

• Albogha, Asma. “Hadisçi ve Tarihçilerin Gözüyle Kudüs’ün Faziletleri: Miftâhu’l-makâsid ve Fezâ’ilu Beyti’l-makdis Bağlamında” HADITH (Aralık 2019).
• Aseli, Kâmil Cemil. Mahtūtāt fezāil-i beyti’l-makdis: Dirāsetün bibliyografiyyün Amman: Menşûrâtu Mecma’i el-Lugati el-Arabiyye Ürdün. Dâru’l-Beşir, 1984.
• Bedavî, Âmine. “Kütübü Fedâili Beyti’l-Makdis fi’l-asrayni el-Eyyûbî ve’l-Memlûkî” Mecelletü el-Câmi‘atil-İslâmiyye lil-Buhûsil-İnsâniyye ve’l-İslâmiyye, c. 21, (Mayıs 2013), 295-314, s. 2.
• Ebü’l-Meâlî el-Müşerref İbnü’l-Müreccâ el-Makdesî. Fezâilü Beyti’l-Makdis. tahkik: Aymen Nasrüddîn el-Ezherî. Beyrut: Darü’l-Kütüb el-İlmiyye, 2002.
• Harman, Ömer Faruk. “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• İbn Cevzî, Fezâ’ilü Beytil-Makdis. tahkik: Ebü’l-Münzir el-Huveynî Amr bin Abdü’l-Azîm Mısır: Mektebetü’l-İmamül-Buhârî, 2013.
• İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, tahkik: Abdülfettah Ebû Gudde. Beyrut: Daru’l-Beşâir, 2002.
• İbn Kayyim el-Cevziyye. el-Menârü’l-Munîf. thk: Abdülfettah Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-Matbû‘âtü’l-İslâmiyye, 1970.
• İbn Kesîr, Müsnedü’l-Fâruk, thk: İmam b. Ali b. İmam. Mısır: Daru’l-Felâh, 2009.
• İthâfü’l-Ahsâ, thk: Ahmed Ramazan Ahmed (Mısır: El-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l ‘Âmme lil-Kutub, 1982).
• Kalaç, Rıdvan,”Hadis İlminde Fezâilu Beyti’l-Makdis Literatür”, Dinî, Siyasî Ve Kültürel Boyutlarıyla Kudüs, Ed. Selahattin Yıldırım, İ Serkan Demir, Yusuf Fuat Ünal. İstanbul: Ensar Neşriyatı: 2024.
• Kaya, Hamit. Şehirlerin Fazileti ile ilgili Hadisler (Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Küçükosman, Hasan. “Şehirlerin Fazileti Üzerine Bir İnceleme: Askalân Örneği”. Dergiabant 13/1 (Mayıs2025), 140-159. https://doi.org/10.33931/dergiabant.1629685.
• Makdisî, Şihâbüddîn. Musîrü’l-Ğarâm. tahkik: Ahmed el-Hâtimî. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1994.
• Minhacî, Ebü Abdullah Muhammed bin Şihâbeddin. İthâfü’l-Ahşâ bi-Fadâ’ilil-Mescidil-Aksâ, thk: Ahmed Ramazan Ahmed. Mısır: El-Hey’etü’l-‘Âmme lil-Kütüb, 1982.
• Mohamed Ali Bioud, “Kitâbetü fi fezâil-i Beytü’l-Makdis ve Devruhâ fi’l-hareketi el-Ma’rifiyye ve Sınâ’at el-va’yi fi Müvaceheti’l-hurûb el-Salîbiyye” Beytü’l-Makdis Araştırmaları Dergisi, Sayı 16.
• Vâsıtî, Fezâilü Beyti’l-Makdis. Kıbrıs: Merkezü Beyti’l-Mekdis li’d-Dirâsâtü’t-Tevsîkîye, 2010.