18. yy. şairi Mehmed Adlî ve Dîvân’ı

Year 2020, Issue: 20, 434 - 447, 21.09.2020

Fatih Başpınar Seval Baltalı

https://doi.org/10.29000/rumelide.791946

Cited By: 1

Abstract

18. yy. şairlerinden Mehmed Adlî Efendi 1676’dan önce dünyaya gelmiş, 1743-44 senesinde İstanbul’da vefat etmiş ve 70 yıldan fazla bir ömür sürmüştür. Divan-ı Sultânî hocalığı, ahkâm eminliği, taşra kâğıt eminliği, kale tezkireciliği, yeniçeri efendiliği, sâlis defterdarlığı vazifelerinde bulunan şairin bilinen tek eseri Dîvân’ıdır. Şair, divanını ilk olarak 1695-96 senesinde tertip etmiştir. Dîvân’ın Türkiye kütüphanelerinde iki nüshası bulunmaktadır. Bunlardan ilki İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi’nde bulunan müellif hattı nüshadır. Herhangi bir çalışmaya konu olmamış bu nüshada 29 kaside, 411 gazel, 169 rubai (6’sı Farsça, 1’i, Arapça-Farsça, 162’si Türkçe), 71 tarih manzumesi (69’u kıta, 2’si rubai), 117 muamma (111’i beyit, 2’si rubai, 4’ü kıta), 14 kıta ve 45 beyit (21’i musarra, 24’ü müfred) olmak üzere 856 manzume yer almaktadır. Dîvân’ın ikinci nüshası ise Tavşanlı İlçe Halk Kütüphanesi, Zeytinoğlu Koleksiyonu’na kayıtlıdır. Üzerine yüksek lisans çalışması yapılan bu nüshada ise 14 kaside, 135 gazel, 14 kıta, 32 tarih manzumesi, 34 rubai, 37 beyit, 70 muamma (67’si beyit, 3’si kıta şeklinde) olmak üzere toplam 336 manzume bulunmaktadır. Adlî’nin bütün şiirlerinin sayısı sadece İ nüshasında yer alanlar 555, yalnızca Z nüshasında bulunanlar 35 ve her iki nüshada ortak olarak bulananlar 301 olmak üzere 891’dir. Dîvân nüshalarının her ikisinin baş tarafında yer alan şiirlerde bir tertip özelliği olarak nazım şekillerinin değil, türün/ konunun esas alındığını görmekteyiz. Tevhid türünde bir rubai ve münacat türünde bir gazele baş tarafta yer verilmiş, naat türündeki kaside ve gazeller bu bölümde bir arada kaydedilmiştir. Ayrıca methiye türündeki kaside ve kıtaların bir arada olması sağlanmıştır. Mehmed Adlî Efendi tarih düşürme, naat ve muamma alanlarında meşhur ve başarılı bir sanatkâr ve bir gazel şairidir. Bu çalışmada her iki nüshasından hareketle Dîvân’ın ihtiva ettiği şiirler üzerinde durulmuştur.

Keywords

18. yy., klasik Türk şiiri, Mehmed Adlî, Dîvân

Eighteenth-century poet Mehmed Adlî and his Divan

Abstract

Mehmed Adlî Efendi, one of the poets of 18th century, was born before 1676 and died in 1743-44 in Istanbul, and he lived more than 70 years. The only known work of the poet, who worked as a teacher of Divan-ı Sultânî, assurance of judgment, security of provincial paper, fortress writer, janissary master, third fiduciary, is Dîvân. He organized his divan for the first time in 1695-96. In Turkey’s libraries we can find two copies of Dîvân. The first of these is the copy with author’s calligraphy in the Library of Rare Works of Istanbul University. This copy contains 29 odes, 411 ghazals, 169 rubai (6 in Persian, 1 in Arabic-Persian, 162 in Turkish), 71 poems of history (69 qit’as, 2 rubai), 117 enigmas, 14 qit’as and 45 couplets. Totally there are 856 poems in this copy. The second copy of Dîvân is registered in the Zeytinoğlu Collection of the Tavsanli District Public Library. This copy contains 14 odes, 135 ghazels, 14 qit’as, 32 poems of history, 34 rubai, 37 couplets, 70 enigmas (67 couplets, 3 couplets). Totally there are 336 poems in this copy. All of Adli‘s poems are 891, of which 555 are included only in the I copy, 35 are found only in the Z copy, and 301 are common in both copies. In the poems at the beginning of both copies of the Divan, we see that the genre/ subject is taken as a basis, not the verse forms, as a composition feature. A rubai of tawhid and a ghazal of praying are placed at the head, and odes and ghazals of praise of prophet are recorded together in this section. In addition, it was ensured that odes and qitas in the type of eulogy were combined. Mehmed Adlî Efendi is a famous and successful poet in the fields of chronogram, praise of prophet, enigma and also ghazal. This study focuses on the poems in Dîvân with it’s two copies.

Keywords

18th century, classical Turkish poetry, Mehmed Adlî, Dîvân

References

• Baltalı, S. (2016). Mehmed Adlî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdem, S. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurefâ’sı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Erdem, S. (2001). Adlî. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. 1. C. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• İnce, A. (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Kesik, B. (2014). Adlî, Süleymanzâde Mehmed Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/adli-suleymanzade-mehmed-efendi (Erişim tarih: 18.08.2020).
• Sevgi, A., Özcan, M. (1996). Prof. Ali Cânip Yöntem’in Eski Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri. İstanbul: Sözler.
• Şentürk, A. A., Kartal, A. (2011). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh.
• Yatman, M. (1989). Osman-zâde Tâib Divânı’ndan Seçmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı.