Adlî Dîvân’ında çözümlü muammalar

Year 2021, Issue: 22, 587 - 607, 21.03.2021

Fatih Başpınar

https://doi.org/10.29000/rumelide.895979

Abstract

18. yy. klasik Türk edebiyatı şairlerinden Adlî’nin bilinen tek eseri Dîvân’ıdır. Türkiye kütüphanelerinde bulunan iki nüshasına göre Dîvân’da 29 kaside, 414 gazel, 19 kıta, 170 rubai, 74 tarih manzumesi, 128 muamma ve 57 beyit yer almaktadır. Bunlardan 128 muammanın 11’i yalnızca Z nüshasında, 58’i yalnızca İ nüshasında bulunurken 59’u da her iki nüshada ortaktır. İ nüshasında yer alan kimi muammalar, çözümleriyle birlikte kaydedilmesi bakımından dikkat çekmektedir. Bazen kimi muammalarda çözüm için dikkate alınması gereken kelimelerin üzeri çizilmekle yetinilmiştir. Bazen bunlara ilave olarak belirtilen kelimelerden elde edilecek harf veya heceler altlarına yazılmış, muamma işlemlerini gösteren harf değişiklikleri kaydedilmiş, harf ve kelimelerin ebced hesabında karşılık geldiği sayılar yazılmıştır. Çalışmamızda bu notlara dayanarak muammaların çözümleri gösterilmiştir. Çözümleri belirtilmeyen muammalardan bazıları da çözülmüş ve öteki muammalarla birlikte ele alınmıştır. Bu çalışmada ele alınan muammalarda gizlenen isimler tekrar sayılarıyla birlikte ‘Abdullâh (2 tane), ‘Abdülfettâh, Adlî (2 tane), Ayaz, Bâbil, Bekr (2 tane), Budağ, Câmî (2 tane), Celâl, Cemâl, Fethî, Fettâh, Halîl, Hasan, Hüsâm, ‘İffetî (2 tane), İlyâs, ‘İmâd, İmâm, İsmâ‘îl (3 tane), Kalender, Kemâl, Muhammed (3 tane), Mustafâ (2 tane), Mürîd, Na‘îmâ, Nazmî, Nedîm, Râyic, Receb (4 tane), Rüstem, Rüşdî, Sâlih, Sırrî, Sinân, Şücâ‘(2 tane), Tecellî, Verd, Yûsuf (2 tane), Zekî isimleridir.

Keywords

18. yy. Klasik Türk şiiri, Mehmed Adlî, Dîvân, muamma, muamma çözümleri

Enigmas with their solutions in Adli’s Diwan

Abstract

The only known work of Adli, one of the classical Turkish literature poets in 18th century, is Diwan. According to two copies available in Turkish libraries, his Diwan contains 29 qasidahs, 414 ghazals, 19 qitas, 170 rubaies, 74 poems of chronogram, 128 enigmas and 57 couplets. Of the 128 enigmas, 11 are found only in the copy Z, 58 in only the copy I, while 59 are common in both copies. Some of the enigmas in copy I, draw attention in that they are recorded with their solutions. Sometimes, in some enigmas, words that need to be considered for a solution are simply crossed out. Sometimes the letters or syllables obtained from the words specified in addition to these were written under them, the letter changes showing the enigma operations were recorded, and the numbers corresponding to the letters and words in the abjad calculation were written. In our study, the solutions of the enigmas are shown based on these notes. Some of the enigmas, the solutions of which have not been specified, have also been solved and studied with other enigmas. The names hidden in the enigmas discussed in this study, along with the number of repetitions, are ‘Abdullâh (2), ‘Abdülfettâh, ‘Adlî (2), Ayaz, Bâbil, Bekr (2), Budağ, Câmî (2), Celâl, Cemâl, Fethî, Fettâh, Halîl, Hasan, Hüsâm, ‘İffetî (2), İlyâs, ‘İmâd, İmâm, İsmâ'îl (3), Kalender, Kemâl, Muhammed (3), Mustafâ (2), Murîd, Na‘îmâ, Nazmî, Nedîm, Râyic, Receb (4), Rüstem, Rüşdî, Sâlih, Sırrî, Sinân, Şücâ‘ (2), Tecellî, Verd, Yûsuf (2), Zekî.

Keywords

Classical Turkish poetry in 18th century,, Mehmed Adlî,, Diwan, enigma, enigma solutions

References

• Adlî (1753). Dîvân (Z nüshası). Tavşanlı İlçe Halk Kütüphanesi, Zeytinoğlu Koleksiyonu: 43 Ze 333/6.
• Adlî (tarihsiz). Dîvân (İ nüshası). İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi: NEKTY10299.
• Baltalı, S. (2016). Mehmed Adlî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Başpınar, F. (2019). Beyânî Dîvân’ının yeni bir nüshası üzerine. 2009’dan 2019’a 10. Yıl Hatıra Kitabı. 22-55. s. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Başpınar, F.; Baltalı S. (2020). 18. yy. şairi Mehmed Adlî ve Dîvân’ı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (20), 434-447. DOI: 10.29000/rumelide.791946.
• Bilkan, A. F. (2000). Türk Edebiyatında Mu’ammâ. Ankara: Akçağ.
• Erdem, S. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurefâ’sı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• İnce, A. (2005). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Saraç, M. A. Y. (2005). Muamma (Türk Edebiyatı). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 30. C., 407-408. s. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. https://islamansiklopedisi.org.tr/muamma (Erişim tarihi: 20.01.2021).
• Tarlan, A. N. (2019). Divan Edebiyatında Tevhidler ve Muamma. İstanbul: Ketebe . Tökel, D. A. (2003). Divan Şiirinde Harf Simgeciliği. Ankara: Hece.