Türkiye Türkçesinde fiilden isim yapan eklerin morfo-semantik işlevleri

Year 2021, Issue: 23, 199 - 226, 21.06.2021

Çiçek Varol Ahmet Akçataş

https://doi.org/10.29000/rumelide.948328

Abstract

İsim, canlı ve cansız bütün varlıkları karşılayan ve onları ifade etmemizi sağlayan kelimelerdir. İsimler, kök halinde olabileceği gibi birtakım sonek şeklindeki yapım ekleriyle türetilmiş de olabilir. İsim türeten yapım ekleri, isimden isim ve fiilden isim olmak üzere iki grupta ele alınır. Fiilden isim türeten ekler, fiil kök ve gövdelerinden isim yapmak için kullanılan eklerdir. Türkçe sondan eklemeli bir dil olduğu için, en yaygın sözcük oluşturma yöntemi biçimbilgisi ile de doğrudan ilgili olan türetimdir. Türetim, isim ya da fiil tabanlı kök veya gövdelere biçimbirimler eklenerek yeni bir anlama sahip sözcükler oluşturmaktır. Bu çalışmada morfo-semantik türetim ele alındı. Bazı ekler, eklendikleri kök veya gövdenin anlamıyla ilişkili anlam verirken bazıları da eklendikleri kelimelere yeni bir anlam vermektedir. Bu anlam ilişkisi de morfo-semantik adı altında incelenmektedir. Morfo-semantik, anlambilimin bir alt kolu olarak değerlendirilmekte ve eklerin, eklendikleri kelimelere kazandırdığı anlamları belirler. Morfo-semantik, eklendikleri sözcüklerle anlam ilişkisi kurmasını, eklendikleri kelimelerin anlamında, türünde ve yapısında değişiklik yapmasını inceler. Biçimbilimsel yeni yorumlar ve anlam değişmeleri ile dile yeni sözcük yaratma olanağı sağlar. Bu çalışmada incelenen eserlerde fiilden isim türeten eklerin morfo-semantik işlevleri üzerine duruldu. Genel gramer üzerine yapılan çalışmalardan fiilden isim türeten ekler belirlenerek, incelenen eserlerde bu eklerin morfo-semantik işlevleri tespit edildi. İncelenen eserler ve çalışmada yararlanılan kaynaklar, kaynakça kısmında belirtildi.

Keywords

isim, fiil, morfo-semantik, türetim, anlam

In Turkish the morpho-semantic functions of suffixes deriving nouns from verbs

Abstract

Nouns are words that meet all living and non-living beings and enable us to express them. Nouns can be rooted or derived with some suffix-like construction suffixes. Noun-derived construction suffixes are handled in two groups, namely nouns from nouns and nouns from verbs. The affixes that derive nouns from the verb are the affixes used to make nouns from the verb root and stem. Because Turkish is an agglutinative language, the most common word formation method is derivation, which is directly related to morphology. Derivation is to create words with a new meaning by adding morphemes to the noun or verb-based stem or stems. In this study, morpho-semantic derivation is discussed. Some affixes give meaning to the meaning of the root or stem to which they are added, while others give a new meaning to the words they are added. This meaning relation is also examined under the name of morpho-semantic. Morpho-semantics is considered as a sub-branch of semantics and determines the meanings that affixes give to the words they are added. Morpho-semantic examines the relationship of meaning with the words they are added, making changes in the meaning, type and structure of the words they are added. Morphological new interpretations and with meaning changes provide the opportunity to create new words in the language. In this study in the works examined, the morpho-semantic functions of suffixes deriving nouns from verbs were focused on. The morpho-semantic functions of these suffixes were determined in the studied works by determining the affixes derived from the verb noun from general studies on grammar. The examined works and the sources used in the study are specified in the bibliography section.

Keywords

noun, verb, morpho-semantic, derivation, meaning

References

• Akbal, O. (2004). Geçmişin Kuşları. İstanbul: Alkım.
• Ali, S. Kuyucaklı Yusuf. İstanbul: Yapı Kredi. 79. Baskı
• Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu
• Ergin, M. (2004). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayram.
• Karaca, H. (2013). Türkiye Türkçesinde Eklerin İşlevleri. Cumhuriyet Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Doktora Tezi.
• Karaoğlu, S. (2018). “Türetimlikler”. Ed: Erdoğan Boz. Türkiye Türkçesi II-Biçimbilgisi. Ankara: Gazi.
• Karakoç, S. Fizikötesi Açısından Ufuklar ve Daha Ötesi III- Doğum Işığı. Diriliş: 4.Baskı
• Kemal, N. (2013). Vatan Yahut Silistre. Antik Dünya Klasikleri.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri- Şekil Bilgisi. Ankara: TDK
• Pala, İ. (2012). Aşkname. İstanbul: Kapı.....................
• Sami, S. (2020). Taaşuk-ı Talat ve Fitnat. İstanbul: Arpa.
• Sebzecioğlu, T. (2017). Dilbilim Kavramlarıyla Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Kesit.
• Sezai, S P. (2005). Sergüzeşt. İstanbul: Beyaz Balina
• Uzuner, B. Balık İzlerinin Sesi. İstanbul:Remzi, 4. Basım.
• Vural, H; Böler, T. (2012). Ses ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit