Genel Türkçe sözlüklerde etimolojik gönderme

Year 2021, Issue: 23, 248 - 258, 21.06.2021

Yakup Yılmaz

https://doi.org/10.29000/rumelide.948335

Cited By: 2

Abstract

Sözlüklerin bir özelliği de madde başı kelimesinin art zamanlı gelişimini vermektir. Art zamanlılık, dilde ihtiyaca göre güncelden öncele doğru anlam ve yapı belirlemede yararlanılan kavramlardır. Sözlüklerde eş anlamlılık, kullanılan kelimelerin o an için anlam karşılıklarını öğrenmek için kullanılan yöntemken; art zamanlılık ise madde başı kelimelerin köklerini, hangi lehçe veya dile ait olduklarını, ne zaman ortaya çıktıklarını, anlam ve yapı bakımından geçirdikleri değişiklikleri öğrenmek için yararlanılan, daha geniş bilgi verme amaçlıdır. Türkçe sözlükler, etimolojik açıklamalar bakımından farklılıklar gösterir. Bu çalışmada taranan sözlükler 1. el ve cep sözlükleri, 2. okul sözlükleri, 3. genel sözlükler, 4. ansiklopedik sözlükler olarak belirlenmiştir. Genel Türkçe sözlükler a. etimolojik açıklama verilmeyenler; b. sadece kaynak dili verilenler; c. kaynak dil ve kaynak kelime verilenler; d. kaynak dil, kaynak kelime ve geniş açıklama verilenler olmak üzere tasnif edilebilir. “Etimolojik açıklama hangi durumlarda gereklidir.” sorusuna, “Sözlüklerin işlevleri dikkate alınarak etimolojik açıklama yazılmalı.” cevabı verilmelidir.

Keywords

sözlük, sözlükçülük, etimoloji, etimolojik açıklama

Etymological reference in general Turkish dictionaries

Abstract

One feature of dictionaries is to give the incremental development of the word header. Diachronism is a concept that is used to determine the correct meaning and structure in the language, according to the need, before the current. While it is the method used to learn the meanings of words in which synonyms are used in dictionaries; Diachronism, on the other hand, is a broader informational method used to learn the roots of the head words, which dialect or language they belong to, when they emerged, and the changes they have undergone in terms of meaning and structure. Turkish dictionaries differ in terms of etymological explanations. The dictionaries scanned in this study were determined as 1st hand and pocket dictionaries, 2nd school dictionaries, 3rd general dictionaries, and 4th encyclopedic dictionaries. General Turkish dictionaries a. those without etymological explanation; b. only those whose source language is given; c. source language and source words; D. The source language can be classified as source word and those with broad explanations. "In what situations etymological explanation is required.", "An etymological explanation should be written considering the functions of the dictionaries." The answer should be given.

Keywords

Dictionary, lexicography, etymology, etymological explanation

References

• Aksan, D. (1995). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim (5 b.). Ankara: TDK.
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük (2 b.). İstanbul: Milliyet-Kubbealtı.
• Baytop, T. (2007). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü (3 b.). Ankara: TDK.
• Çağbayır, Y. (2007). Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük (Cilt 2). İstanbul: Ötüken.
• Dil Derneği (2005). Türkçe Sözlük (2 b.). Ankara: Dil Derneği.
• Doğan, D. M. (1982). Büyük Türkçe Sözlük-Türkçe/Osmanlıca/Yabancı Dillerden Türkçeye Geçen ve En Çok Kullanılan Kelimeler (2 b.). Ankara: Birlik.
• Kaçalin, M. S. (2009). Sözlük. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 37, s. 402-414). içinde İstanbul: TDV.
• Kaçalin, M. S. (2012). Türk Lugatı. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 41, s. 544-545). içinde TDV.
• Kadri, Hüseyin Kâzım (I. 1927, II. 1928, III. 1943, IV. 1945). Türk Lugati. İstanbul: Maarif Matbaası.
• Karadüz, A. (2009). Sözlük, Sözcük Anlamı ve Öğrenme Üzerine. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4/4, 636-649.
• Kestelli, R. N. (2004). Resimli Türkçe Kamus (1925). (R. Toparlı, B. Tezcan Aksu, C. Selvi Kanoğlu, & S. Türkmen, Dü) Ankara: TDK.
• MEB. (1995). Örnekleriyle Türkçe Sözlük (Cilt 2). Ankara: MEB.
• Püsküllüoğlu, A. (1995). Türkçe Sözlük. İstanbul: YKY.
• Püsküllüoğlu, A. (2008). Türkçe Sözlük (7 b.). İstanbul: Can.
• Sertkaya, O. F. (2012). Etimoloji Nedir Ne Değildir: İsimden İsim Yapan +ay / +ey Eki Üzerine. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 19/1, 43-72.
• Şemseddin Sami (h. 1317). Ķāmūs-ı Türkì. Dersa¤ādet: İķdām Mašbaası.
• TDK. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK.
• Toven, M. B. (2004). Yeni Türkçe Lügat (1924). (A. Hayber, Dü.) Ankara: TDK
• Tuğlacı, P. (1971). 20. Yüzyıl Ansiklopedik Türkçe Sözlük. İstanbul: Pars.
• Uç, T., Alkan, K., Büker, A., Dikmen, A., & Koçak, S. (1998). Türkçe Sözlük (Cilt 1-2). Ankara: Dil Derneği.
• Uçman, A. (2010). Şemseddin Sâmi. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 38, s. 519-523). içinde TDV.
• Usta, H. İ. (2006). Türkçe Sözlük Hazırlamada Yöntem Sorunları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46/1, 223-242.
• Usta, H. İ. (2010). Sözlükçülük ve Sözlük Araştırmacılığı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7/2, 92-101.