Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç romanından TDK Çevrimiçi Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü’ne katkılar

Year 2021, Issue: Ö9, 65 - 76, 21.08.2021

Suna Yerlikaya Faysal Okan Atasoy

https://doi.org/10.29000/rumelide.984736

Abstract

Deyimler; bir toplumun tarihî, coğrafî, edebî ve beşerî hafızasının parçalarındandır. Bu yüzden deyimler, bir toplumun değişik yönlerden tanınmasını sağlayacak ipuçları taşır. Dilin sahip olduğu kelimelerin işlevleri bakımından değerini, anlatım zenginliği üzerinden ortaya koyar. Taşıdıkları anlam değerleri ve anlatımda kıvraklık sağlama güçleri sebebiyle deyimler her zaman incelenmeye değer bulunmuştur. Diller, ait oldukları topluluğun bizatihi idrak ettiği hayatı akletme ve bunu söz vasıtasıyla düşünceye dökerek başkalarına anlatma-aktarma konusunda dilin söz varlığı arasında yer alan deyimleri bolca kullanırlar. Böylece deyimler vasıtasıyla, toplumda zaman zaman ortaya çıkan sosyo-kültürel farklılaşmaları, dili konuşanların geçmişten tevarüs edip devam ettirdiği hayat tarzını ve bakışı ve bunlardaki değişmeleri takip etmek mümkün olmaktadır. Bu bakışın dile yansıyan taraflarını kelimeler ve tabirler, bunların kökeni ve yapısı, dili konuşanların kelime tercihi ve kelimelere veya tabirlere yüklediği anlamlar üzerinden takip etmek de mümkündür. Deyimlerin anlam bakımından genişleme, daralma, iyileşme, kötüleşme gibi her türden değişmeleri, ortadan kalkma veya türeme gibi olayları değişik incelemelere konu olmuştur. Bu çalışma, Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç adlı romanının birinci baskısını esas alarak romandaki bütün söz varlığından yüz yıl önceki Türkçenin söz varlığı içinde yer alan deyimlerin tespitini ve bunlardan günümüz Türkçesine ulaşanlarını, ayrıca bunların varlıklarını ne şekilde devam ettirdiğini tespit ederek deyim araştırmalarına katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Çalışma Hüseyin Rahmi GÜRPINAR’ın Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç adlı romanında geçen deyim varlığı ile sınırlandırılmıştır. Çalışma konusu edilen yazar-eser tercihinde, Hüseyin Rahmi’nin dönemin kültür ve dil özelliklerini eserlerine yansıtma biçimi göz önünde bulundurulmuştur. Yazarın, eserlerinde hem dil hem de içtimai açıdan halkın konuştuğu dile ait unsurlara sıkça başvurmasına bağlı olarak döneminin kültürünü ve dilin tabii ortamındaki kullanılışını gerçek hayattan kesitlerle vermesi yönü eser ve yazar seçiminde etkili olmuştur. İncelemeye konu olacak bütünü oluşturmak üzere adı geçen eserin Arap harfli baskısı ve yapılan Latin harfli son baskısı karşılaştırmalı olarak okunmuş ve metnin sağlaması yapılmıştır. Metin dizin programı vasıtası ile dizilmiş ve bütün kelimelerin ve birleşik yapılar abece sırası ile liste hâlinde alınmıştır. Dizilen bütün bu kelimelerin ve deyimlerin anlamları bağlamlarına göre tespit edilmiştir. Tespit edilen deyimler ve anlamları (gerek deyimi oluşturan kelime grubu gerekse anlamı) TDK Çevrimiçi Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü ile karşılaştırılmış, sözlükte yer almayan veya sözlükte bulunduğu hâlde yapısında değişme yahut anlamında farklılaşma olan deyimler tespit edilmiş, abece sırasıyla dizilmiştir. Ayrıca deyim özelliği göstermeyen (deyim olarak kabul edilemeyecek) bazı birleşik yapılar da ayrı bir liste hâlinde dizilmiş ve deyim olup olamayacakları hususundaki tartışmalı konulara da değinilmiştir.

Keywords

Deyim, TDK Çevrimiçi Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Deyim Katkıları

Contributions to the TDK (Turkish Language Corporation) Online Dictionary of Proverbs and Idioms from the novel Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç (A Marriage Under the Comet)

Abstract

Idioms are part of the historical, geographical, literary and human memory of the society. Therefore, idioms contain clues that will enable a society to be recognized from different aspects It reveals the value of the words in the vocabulary of the language in terms of their functions, through the richness of expression. Idioms have always been found worth examining because of their meanings and their ability to provide agility in expression. Languages abundantly use idioms that are among the vocabulary of the language to reason the life that the community they belong to, and to express it to others by putting it into thought through words. Thus, by means of idioms, it is possible to follow the socio-cultural differentiations that occur from time to time in the society, the lifestyle and perspective of the speakers of the language inherited from the past and the changes in them. It is also possible to follow the aspects of this perspective that are reflected in the language through words and expressions, their origin and structure, the choice of words by the speakers and the meanings they attribute to words or phrases. All kinds of changes in the meaning of idioms such as expansion, contraction, improvement, deterioration, and events such as disappearance or derivation have been the subject of different studies. This study, based on the first edition of Hüseyin Rahmi GÜRPINAR’s novel , Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç (=A Marriage Under the Comet). With this study, all the vocabulary in the novel was indexed, idioms that were in the vocabulary of Turkish a hundred years ago were determined, and the ones that reached today's Turkish from these idioms, as well as how these idioms continue their existence (pronunciation, word order, word preference and meaning) are determined and they are used for idiom studies. intended to contribute. The study is limited to the idiom existence of the mentioned novel. In the study, examining Hüseyin Rahmi and this novel, the way the author reflected the cultural and language characteristics of his own period in his works was taken into consideration. Due to the fact that the author frequently refers to the elements of the language spoken by the people in his works, both in terms of language and social context, the aspect of giving the culture of the period and the use of the language in its natural environment with sections from real life has been influential in the selection of the work and the author. In order to form the corpus that will be the subject of the study, the Arabic lettered edition of the and the last edition with the Latin alphabet were read comparatively and the text was checked. The text was sorted through the indexing program and all the words and compound structures were listed in alphabetical order. The meanings of all these words and idioms lined up has been determined according to their context. The idioms and their meanings (both the word group that makes up the idiom and its meaning) were compared with the TDK Online Dictionary of Proverbs and Idioms, and idioms that were not included in the dictionary or that had a change in their structure or differentiation in their meanings were determined. In addition, some compound structures that do not had the feature idiom (which cannot be accepted as idiom) were also lined up as a list and controversial issues as to whether these were idiom had also been addressed.

Keywords

Idioms, TDK Online Proverbs and Idioms Dictionary, Idiom Contributions

References

• Aksoy, Ömer Asım: Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü -I. Atasözleri Sözlüğü: Ankara 1971, Ankara Üniversitesi Basımevi-Türk Dil Kurumu: 325.
• Akyalçin, Necmi: Türkçemizin Anlamsal Zenginlikleri Deyimlerimiz: Ankara 2012, Eğiten Kitap.
• Alibekiroğlu, Sertan: Türkiye Türkçesinde Yarı Yardımcı Fiiller. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi: (2018, Kasım), Cilt: 6, Sayı: 15, (1140-1147. Sayfalar).
• Bahadınlı, Yusuf Ziya: Türkçe Deyimler Sözlüğü ve Kaynakları. İstanbul 1992, Yuva.
• Banguoğlu, Tahsin: Türkçenin Grameri: Ankara 2019, Türk Dil Kurumu.
• Çotuksöken, Yusuf: Deyimlerimiz. İstanbul 1992, Özgül.
• Düzenli, Pehlül: Türkçe Talâk Tabirleri ve Fıkhî Sonuçları: Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi: 2018, Sayı: 46, (107-140. Sayfalar)
• Elçin, Şükrü: Halk Edebiyatına Giriş. Ankara 1986, Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Erkap, Salâhaddin: Gül Dili Isparta Ağzı: Ankara 1999, Mina Ajans.
• Gökdayı, Hürriyet: “Dilde Kalıplaşma Derceleri” Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri. Ankara 2012, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gözaydın, N. (2020, Kasım). “Esir Şehrin İnsanları'ndan Söz Varlığımıza Katkılar”: Türk Dili Dergisi, Cilt: CXIX, Sayı: 827, (34-41. Sayfalar)
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi: Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç: İstanbul 1912, Mihran Matbaası.
• Hatiboğlu, Vecihe: Türkçenin Sözdizimi. Ankara 1972, Türk Dil Kurumu.
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü: 03. 07. 2021 tarihinde Isparta Mahalli Ağzı (ktb.gov.tr) adresinden alındı.
• İmer, Kâmile; Kocaman, Ahmet, & Özsoy, A. Sumru: Dilbilim Sözlüğü: İstanbul 2011, Boğaziçi Üniversitesi.
• Korkmaz, Zeynep: Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi: Ankara 2014, Türk Dil Kurumu.
• Türk Dil Kurumu: Türkçe Sözlük. Ankara 2011, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: (XXXII+2763 s.).
• Türk Dil Kurumu: Türk Dil Kurumu Sözlükleri: Güncel Türkçe Sözlük, Çevrimiçi Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Derleme Sözlüğü (Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü): Aralıklarla 2021 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı.
• Özezen, Muna Yüceol: Deyimler Üzerine Birkaç Söz: Türk Dili Dergisi, Sayı: 600, (869-879 Sayfalar)
• Özön, Mustafa Nihat: Türkçe Tâbirler Sözlüğü: İstanbul 1943, Ahmet Sait Matbaası.
• Sinan, Ahmet Turan: Türkiye Türkçesindeki Deyimler Üzerine Bir Dil İncelemesi: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000: Yayımlanmış Doktora Tezi.
• Sinan, Ahmet Turan (2009). Deyimlerin Yapısı Değişir mi? Turkish Studies: 2009, Sayı: 4/8, (1996-2009. Sayfalar)
• Tekin, Arslan: Edebiyatımızda Terimler. Ankara 2012, Boğaziçi.
• Tetik, Bünyamin: Açıklamalı Deyimler Sözlüğü. İstanbul 2013, Nesil Yayın Grubu.
• Tülbentçi, Feridun, Fazıl: Türk Atasözleri ve Deyimleri. İstanbul 1977, İnkılap ve Aka.