Zemahşerî՚nin el-Unmûzec՚i özelinde şerhlerin tanım, istişhâd ve tenkitlerdeki tutumları

Year 2021, Issue: 25, 681 - 695, 21.12.2021

Ayhan Can

https://doi.org/10.29000/rumelide.1036067

Abstract

Zemahşerî’nin Nahiv alanında kaleme aldığı el-Unmûzec adlı eseri hacim olarak küçük ama ilmî değeri yüksek olan bir çalışmadır. Şerhe muhtaç görülen bu esere birçok şerh yapılmıştır. el-Unmûzec şârihleri; tanım, istişhâd ve tenkitler gibi konularda önemli yorum ve tahliller yaparak ana metne bir takım katkılar sağlamışlardır. Nahivde önemli bir yer teşkil eden tanımlar el-Unmûzec՚de kısmen zikredilmiştir. Kısmen de zikredilmemiştir. el-Unmûzec՚de bahsi geçmeyen bazı tanımları şârihler yapmışlardır. el-Unmûzec՚de zikredilen tanımlar ise analize tabi tutularak herhangi bir hataya denk gelindiğinde genelde bu hatanın giderilmesi adına çözümler üretilmeye çalışılmıştır. el-Unmûzec՚de istişhâd unsurlarına yeterince yer verilmemiştir. Bu boşluk şârihler tarafından doldurularak Kur’ân-ı Kerim âyetleri, hadis ve Arap kelamı gibi istişhâd malzemeleriyle metin zenginleştirilmiştir. Nahiv konularını bütüncül bir şekilde ele alan şârihler, birden çok amaç için istişhâd malzemesini kullanmışlardır. Buna bağlı olarak nahiv bilgisinin önemli kaynaklarından olan âyet ve Arap kelâmına oldukça yer vermişlerdir. Ancak bu durum hadis için geçerli değildir. Âyet ve Arap kelâmına nazaran hadise daha az yer verilmiştir. Şârihler, tanımlarda olduğu gibi bazı yerlerde Zemahşerî՚nin konuları işleme biçimi ve ifadelerine de müdahalelerde bulunarak analist bir tutum sergilemişlerdir. Tenkit merkezli olan bu yaklaşımla okuyucuya doğru bilgi verme gayreti sergilenmiştir. Şârihlerin metotlarında sadece kurucu metne tenkit yapmak yoktur. Bazen de kurucu metne yöneltilebilecek tenkitlerin bertaraf edildiği görülmüştür.

Keywords

Zemahşerî, el-Unmûzec, metin, şerh, Şârih

The attitudes of the commentary on definitions, istishad and critications specific to Zemahshari's al-Unmuzec

Abstract

Zemahşeri's work called al-Unmuzec, which he wrote in the field of Nahiv, is a work that is small in volume but has high scientific value. Many annotations have been made to this work, which is considered in need of annotation. The commentators of al-Unmûzec made some contributions to the main text by making important comments and analyzes on subjects such as definition, proof (istishad) and criticism. Definitions that have an important place in Nahiv are partially mentioned in al-Unmûzec. Partially not mentioned. Some definitions not mentioned in al-Unmûzec were made by commentators. The definitions mentioned in al-Unmûzec were analyzed. When an error is encountered, solutions are generally tried to be produced in order to eliminate this error. In al-Unmûzec, the elements of proof (istishad) are not given enough place. This gap was filled by commentators, and the text was enriched with proof (istishad) materials such as verses of the Qur'an, hadith and Arabic theology. The commentators, who dealt with the nahw issues in a holistic way, used the proof (istishad) material for more than one purpose. Accordingly, they gave a lot of space to the verse and the Arabic word, which are important sources of syntax knowledge. However, this does not apply to the hadith. Compared to the verse and the Arabic word, the hadith is given less place. Commentators have exhibited an analytical attitude by interfering with Zamakhshari's handling of the subjects and expressions in some places, as in the definitions. With this criticism-centered approach, an effort has been made to provide accurate information to the reader. The methods of commentators do not only criticize the founding text. Sometimes it has been seen that the criticisms that can be directed to the founding text have been eliminated.

Keywords

Zamakhshari, al-Unmûzec, Text, Commentary

References

• Afgânî, S. (1987). Fî usûli՚n-nahv. Beyrût: el-Mektebu՚l-İslâmî.
• ՙAsker, M. İ. (1872). Feyrûzec şerhu՚l-Unmûzec. Mısır: el-Medârisu՚l-mulkiyye.
• ՙAskerî, M. S. (2010). el-İstişhâd bi՚l-hadîsi՚n-nebevî eş-şerîf ՙinde՚l-luğaviyyîn. Afâku hadâreti՚l-İslâmiyye, 2, 97-113.
• Bağdâdî, Abdülkâdir b. Ömer. (1997). Hizânetu՚l-edeb ve lubb lubâb lisâni՚l-ՙArab. (Thk. Hârûn A. M.) Kâhire: Mektebetu՚l-hânecî.
• Berdeՙî, S. S. (2014). Hadâ՚iku՚d-dekâ՚ik fî şerh risâlet ՙallâmeti՚l-hakâ՚ik. (Haz. Hasan A.). Beyrut: Dâru՚l-kutubi՚l-ʿilmiyye.
• Bedruddîn İbn Cemâՙe, Muhammed b. İbrâhîm. (t.y.). Şerhu՚l-kâfiyye İbni՚l-Hâcib. (Thk. Dâvud M.). Kâhire: Dâru՚l-menâr.
• Cebel, M. H. (1986). el-İhticâc bi՚ş-şiՙri fi՚l-luğâ. Kahire: Dâru՚l-fikri՚l-ՙArabî.
• Erdebilî, Muhammed b. Abdülganî. (t.y.). Şerhu՚l-unmûzec. (Thk. Hüsnî A. Y.) Kahire: Mektebetu՚l-âdâb.
• Eşmûnî, Ebu՚l-Hasan Nûreddîn Alî b Muhammed. (1939). Menhecu՚s-sâlik ilâ elfiyye İbni Mâlik. (Thk. Abdülhamîd M. M.) Mısır: Matbaՙatu Mustafâ.
• Habeşî, A. M. (2004). Câmiՙu՚ş-şurûh ve՚l-havâşî. Abudâbî: el-Mecmeՙu՚s-sakâfî.
• Hârezmî, Kâsım b. Hüseyin. (1982). et-Tahmir-şerhu՚l-mufassal. (Thk. Abdurrahmân b. Süleymân el-ՙUseymîn). Beyrut: Dâru՚l-garbi՚l-İslamî.
• Husûsî. İbrahîn b. Saʽîd. (1894-[5]). ՙUmdetu՚s-sirrî ՙalâ unmûzeci՚z-Zemahşerî. Mısır: Matbaՙatu՚l-kubrâ el-emîriye.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâluddîn. (2000). Muğnî՚l-lebîb ՙan kutûbi՚l-eՙârîb. (Thk. Muhammed el-Hatîb A.). Kuveyt: Metâbiՙu՚s-siyâse.
• İbn ՙUsfûr, Ebû Hasan Alî b. Mü՚min. (1998). Şerhu՚l-cumeli՚z-Zeccâcî. (Haz. Fevvâz eş-Şaՙar). Beyrut: Dâru՚l-kutubi՚l-ՙilmiyye.
• İbn Yaՙiş, Yaʽîş el-Mevsılî. (2001). Şerhu՚l-mufassal. (Haz. Yaՙkûb I. B.). Beyrut: Dâru՚l-kutubi՚l-ՙilmiyye.
• Kâtib Çelebî, Mustafâ b. Abdullah. (t.y.). Keşfu՚z-zunûn ՙan esâmi՚l-kutûb ve՚l-funûn. Beyrut: Dâru ihyâi՚t-turâsi՚l-ՙArabî.
• Mekkî, Ebu՚l-Mu՚eyyed Muvaffak b. Ahmed. (2016). Kifâyetu՚n-nahv fî ՙilmi՚l-iՙrâb. (Thk. Osmân M.). Kahire: Mektebetu՚s-sekâfeti՚d-dîniyye.
• Mostârî, Mustafâ b. Yûsuf. (2015). el-Fevâidu՚l-ՙabdiyye şerhu unmûzec՚z-Zamehşerî. (Thk. Abdullâh el-ՙAcemî F. B.). Şarku՚l-evset Üniversitesi, Ürdün.
• Râcihî, A. (1979). en-Nahvu՚l-ՙArabî ve՚d-dersu՚l-hadîs. Beyrut: Daru՚n-nahdati՚l-ՙArabiyye.
• Rummânî, Ebu՚l-Hasan Alî b. İsâ. (1994). Şerh kitâb Sîbeveyhi. (Thk. Şeybe M. İ.). Ümmü'l-Kurra Üniversitesi, Suudi Arabistan.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr ՙAmr b. Osmân. (1988). el-Kitâb. (Thk. Harûn a. M.). Kahire: Mektebetu՚l-hânecî.
• Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr. (2006). el-İktirâh fî usûli՚n-nahv. (Thk. ՙAtiye A.). Dımeşk: Dâru՚l-Beyrûtî.
• Şâzelî, Muhammed b. Yûsuf. (h. 1015). Halâvetu՚l-fâlûzec fî şerhi elfâzi՚l-unmûzec. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi Hüsrev Paşa Bölümü, No: 670.
• Topuzoğlu, T. R. (1997). Hâşiye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. ( 16, 419-422 ss) İstanbul: TDV Yayınları.
• Yaՙkûb, İ. B. ve Mîşâl A. (1987). el-Muՙcemu՚l-mufassal fi՚l-luğa ve՚l-edeb. Beyrut: Dâru՚l-ՙilmi li՚l-melayîn.
• Zemahşerî, Ebu՚l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. (1999). el-Unmûzec. (Haz. Sâmî b. Ahmet el-Mansûr). Y.y: Y.e.y.
• Zemahşerî, Ebu՚l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. (1986). el-Keşşâf ՙan hakâ՚îk ğavâmidi՚t-tenzîl. Beyrut: Dâru՚l-kitabi՚l-ՙArabî.
• Zemahşerî, Ebu՚l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. (t.y.). el-Mufassal fi sinՙati՚l-iՙrâb. Beyrut: Dâru՚l-cîl.
• Zeynu՚l-ՙArab, Ahmed b. İmâm Zeyniddîn. (h. 736). Şerhu՚l-unmûzec. Mısır: İskenderiye Belediye Kütüphanesi, no:1134/782.