Çeviri eleştirisine sosyolojik gözle bakmak: Karanlığın Sol Eli

Year 2022, Issue: Ö11, 673 - 688, 21.07.2022

Burcu Taşkın

https://doi.org/10.29000/rumelide.1146752

Abstract

Bu çalışmada, Ursula K. Le Guin’in 1969 yılında yayımlanan The Left Hand of Darkness romanının Türkçe çevirisi, Antoine Berman’ın çeviri eleştirisi modeli çerçevesinde, Bourdieucü sosyolojik yaklaşımla ele alınmıştır. Eser, Ümit Altuğ tarafından çevrilmiş ve 1993 yılında Karanlığın Sol Eli başlığı ile Ayrıntı Yayınları tarafından yayımlanmıştır. Çalışmada bu eserin seçilmesinin sebebi, feminist bilimkurgunun ilk örneklerinden olması ve konusuyla dili bakımından Türkçeye çevrilmesinde olası zorlukların bulunmasıdır. Toplumdaki toplumsal cinsiyet algısı dil aracılığıyla kurulur ve yeniden üretilir. Bunun en önemli örneklerinden biri de İngilizcede olduğu gibi bazı dillerde cinsiyetli adılların (he/she/it) bulunmasıdır. Sözkonusu bilimkurgu eseri cinsiyetsiz (androjen) insanların yaşadığı bir gezegende geçmekte ve erkek bir gözlemci tarafından aktarılmaktadır. Toplumsal cinsiyet ve dilin kesişme noktasındaki sorun da burada ortaya çıkar, çünkü Türkçede cinsiyetli adıl yoktur. Bu yüzden eseri Türkçesinden okuyanlar bu eser üzerinden gerçekleştirilen tartışmaları takip edememektedirler. Yayınevi veya çevirmen, dipnot veya önsöz gibi üstmetinsel müdahalelerde bulunmadığı için, erek metinde bu mesele yeterince ön plana çıkamamıştır. Dolayısıyla Berman’ın modeli uyarınca eserin yeniden çevirisinin yapılmasının ve bu çevirinin eserin çok katmanlı yapısı ve yazarın kendine özgü dil ve dünyası göz önünde bulundurularak yapılması gerektiği ortaya çıkmıştır.

Keywords

Pierre Bourdieu, Antoine Berman, feminist bilimkurgu, çeviri eleştirisi, Karanlığın Sol Eli, Ursula K. Le Guin

Seeing translation criticism with a sociological eye: The Left Hand of Darkness

Abstract

This study addresses the Turkish translation of the Left Hand of Darkness by Ursula K. Le Guin (1969) within the framework of Antoine Berman’s translation criticism model and with a Bourdieusian approach. The novel was translated by Ümit Altuğ and published by Ayrıntı Yayınları in 1993 with the title Karanlığın Sol Eli. It has been selected for this study as it is one of the first examples of feminist science fiction and it incorporates potential challenges in its Turkish translation. Gender perception in society is constructed and reproduced by language. The basic example to this can be the gender pronouns in languages like English (he/she/it). Le Guin’s science fiction novel is narrated by a male character on a planet populated by androgynous people. The problem at the crossroads of language and gender occurs due to the absence of gender pronouns in Turkish. Therefore, Turkish readers cannot follow the criticisms and debates concerning the gender issue in the novel. As the publisher or the translator did not use any metatextual materials such as footnotes or preface, this issue was not brought to the forefront in the target text. Therefore, in line with Berman’s model, a re-translation of this novel, emphasizing its multilayered narration and sui generis language and world-making of the author can be suggested.

Keywords

Pierre Bourdieu, Antoine Berman, feminist science fiction, translation criticism, The Left Hand of Darkness, Ursula K. Le Guin

References

• Anamur, H. (1998). Özgün Bir Yazınsal Çeviri Eleştirisi Önerisi: Beş Düzeyli Nesnel Eleştiri Yöntemi. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, (8), 1-13.
• Anarşist çevirmen Ümit Altuğ yaşamını yitirdi. (17 Mayıs 2017). Gazete Duvar. Erişim : https://www.gazeteduvar.com.tr/kultur-sanat/2017/05/17/anarsist-cevirmen-umit-altug-yasamini-yitirdi
• Bengi-Öner, I. (1990). A re-evaluation of the concept of equivalence in the literary translations of ahmed midhat efendi: a linguistic perspective. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Berman, A. (1995) Toward a translation criticism, (Çev. L. von Flotow) Erişim : https://metamorphosis.univie.ac.at/donne_berman_flotow/berman_donne_engl_ue_von_flotow.pdf
• Berman, A. (2021). Translation and the Trials of the Foreign. (Çev. L. Venuti). İçinde L. Venuti (ed.) The translation studies reader (pp. 247-260). Oxford: Routledge.
• Bernardo, M. S. & Murphy, G. J. (2006). Ursula K. Le Guin: A Critical Companion. Greenwood, London.
• Bogenç Demirel, E. (2014). Çevirinin Bourdieu Sosyolojisiyle Yapılanan Yüzü, Çeviri Sosyolojisi, Pierre Bourdieu, Cogito (ss. 402-416). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bourdieu, P. (1993). The field of cultural production. Cambridge: Polity Press.
• Bourdieu, P. (2005). Pratik nedenler eylem kuramı üzerine. (Çev. H. Uğur Tanrıöver). İstanbul: Hil Yayın.
• Erguvan, M. (2018). A Bourdieusian Perspective on the Translation of the Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman from English into Turkish. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, (25), 143-164.
• Ergün, E. (2013). Feminist translation and feminist socio-linguistics in dialogue: A multi-layered analysis of linguistic gender constructions in and across English and Turkish. Gender and Language, 7(1), 13-33.
• Frye M. (2002). Feminism. İçinde L. Code (ed). Encyclopedia of feminist theories (ss. 176-177). Oxford: Routledge.
• Higgins, D. M. (2009). Science Fiction, 1960-2005: Novels and Short Stories. İçinde R. A. Reid (ed). Women in science fiction and fantasy. (ss. 73-83) London: Greenwood.
• Holmes, J. S. (2004). Çeviribilimin Adı ve Doğası. (Çev. A. Koş). İçinde M. Rifat (Ed). Çeviri(bilim) nedir? Başkasının bakışı. (ss. 165-182). İstanbul: Dünya Aktüel.
• Le Guin, U. K. (1993) Karanlığın Sol Eli. Çev. Ümit Altuğ. İstanbul: Ayrıntı.
• Le Guin, U. K. (1976) [1969]. The Left Hand of Darkness. New York: Ace Books.
• Le Guin, U. K. (1989). Is Gender Necessary? (1976) Redux (1988). İçinde S. Wood & U. K. Le Guin (ed). The language of the night: essays on fantasy and science fiction (ss. 155-72). New York: Harper Collins.
• LeFanu, S. (1989). Feminism and science fiction. Indiana: Bloomington.
• Maher, B. (2018) Pseudotranslation. İçinde K. Washbourne & B. Van Wyke (ed), The Routledge handbook of literary translation (ss. 382-393). Oxford: Routledge.
• Maier, C. (1998). Issues in the practice of translating women's fiction. Bulletin of Hispanic Studies, 75(1), 95-108.
• Mishan, L. (2009, 24 Temmuz). First Contact: A Talk with Ursula K. Le Guin. The New Yorker. Erişim: https://www.newyorker.com/books/book-club/first-contact-a-talk-with-ursula-k-le-guin
• Pennington, J. (2000). Exorcising Gender: Resisting Readers in Ursula K. Le Guin's Left Hand of Darkness. Extrapolation (pre-2012), 41(4), 351.
• Popovic, A. (2004). Çeviri Çözümlemesinde ‘Deyiş Kaydırma Kavramı”, (Çev. Y. Salman), İçinde Çeviri(bilim) nedir? başkasının bakışı. ed. Mehmet Rifat, İstanbul: Dünya Aktüel
• Roberts, A. (2000). Science fiction. London: Routledge. .....................................
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2010). Scouting the borders of translation: pseudotranslation, concealed translations and authorship in twentieth-century Turkey. Translation Studies. 3(2):172-187.
• Taşkın, B. & Bogenç Demirel, E. (2019). Çeviri Sosyolojisi Işığında Engelli Çevirmenler: Fenomenolojik Yaklaşım ile Görünmeyeni Görünür Kılmak. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, (27) : 242-254.
• Von Flotow, L. (1991). Feminist translations: Contexts, practices and theories. TTR : Traduction, Terminologie, Rédaction. 4(2): 69-84
• Yaman, B. (2018). Antoine Berman'ın Çeviri Eleştirisi Modelinin “A Turkish Woman's European Impressions” Başlıklı Kitabın Türkçe Çevirisine Uygulanması. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi. 8(1): 431-446.