İnşâ sanatı ve Mer‘î b. Yûsuf el-Kermî’nin Bedî‘u’l-inşâ’ adlı eserinden örnekler

Year 2022, Issue: 30, 875 - 895, 21.10.2022

Sedat Akay

Abstract

İnşâ terim olarak, “yazmak, yazma sanatı ve kompozisyon” gibi anlamların yanı sıra resmî veya özel yazışmaların belirli bir usule göre yapılmasının inceliklerini ve mektup yazma sanatını ifade eder. Belagat ve fesahat ölçülerine göre söylenmiş veya yazılmış, belli kurallara bağlı, edebî güzellik taşıyan her çeşit söz veya düzyazı da inşâ terimiyle ifade edilir. Bu sanatı konu edinen disipline ilmü’l-inşâ, bu disiplinin kurallarına uygun olarak yazılmış resmî ve özel mektuplar ile yazışmaların bir araya getirilmesiyle oluşturulan eserlere münşeât mecmuaları adı verilir. Edebiyat ve belagat açısından son derece önemli olan bu eserlerin telif edilmesinin en önemli amaçlarından biri, devlet hiyerarşisi içinde çok önemli roller üstlenen kâtiplere yazışma usul ve kaidelerini öğreterek bu bilgileri gelecek nesillere aktarmaktır. Emevîler döneminden Osmanlı Devleti dönemine uzanan zaman diliminde inşâ sanatı ile ilgili pek çok eser kaleme alınmıştır. Bunlardan biri de Osmanlı devri âlimi Mer‘î b. Yûsuf el-Kermî’nin (öl. 1033/1624), Bedi‘u’l-inşâ’ ve’ṣ-ṣıfât fi’l-mükâtebât ve’l-mürâselât adlı eseridir. On dört baptan oluşan eserde çeşitli şahıs veya makamlara hitaben yazılacak resmî ve özel yazılarda riayet edilmesi gereken kurallar, kullanılması gereken sıfat, lakap ve hitap sözleri, kitabet adabı, mektup yazılırken dikkat edilecek hususlar ve çeşitli amaçlara yönelik temsilî yazı örnekleri bulunmaktadır. Bu çalışmanın birinci bölümünde ilmî bir disiplin olarak inşânın anlamı, inşânın ortaya çıkışı ve Arap edebiyatındaki yeri, durumu ve tarihî gelişimi üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, Mer‘î b. Yûsuf el-Kermî’nin hayatı ve eserleri ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise inşâ sanatında; insanların toplum içindeki ilişki ve iletişimleri, hiyerarşik silsile, yazışmalarda gözetilecek kurallar ile bu tür eserlerde bulunan secili ve sanatsal ifadeleri gözler önüne sermek amacıyla söz konusu eserden seçilmiş manzum ve mensur metinlerden örnekler verilmiştir. Kısaca İnşâ-ı Mer‘i olarak adlandırılan bu eserde; yazışmaların kendine has terminolojisi ile bunlara dayalı edebî dil ve üslup, yazışmalarda gözetilen kurallar, toplum içindeki insan ilişkileri ve iletişimleri, devlet yapısının ve sosyal hayatın hiyerarşik münasebet düzeyleri gibi kültürel zenginliklere ilişkin önemli bilgiler bulunmaktadır.

Keywords

İnşâ, Münşeât, Mer‘î b. Yûsuf el-Kermî, Bedi‘u’l-inşâ

The art of composition and examples from Mer‘î b. Yusuf al-Kermî’s Bedi‘a’l-insha

Abstract

As a term, Composition refers to the subtleties of making official or private correspondence according to a certain method, which means "writing, the art of writing and composition", and the art of writing letters. In addition to this meaning, all kinds of words or prose that are uttered or written according to eloquence and fluency, adhere to certain rules, and include literary beauty are also expressed with the term composition. The discipline that deals with this art is called ‘ilma’l-insha, and the works created by bringing together official and private letters and correspondence written in accordance with the rules of this discipline are called münşeat journals. One of the most important purposes of writing these works, which are extremely important in terms of literature and rhetoric, is to teach the clerks, who play very important roles in the state hierarchy, the rules and procedures of correspondence and to transmit this information to future generations. Many works were written about the art of composition in the period from the Umayyad period to the Ottoman Empire period. One of them is the work of Ottoman era scholar Mer'î b Yûsuf al-Kermî (d. 1033/1624), named Bedi'a'l-insha' ve's-sifat fi'l-muqatabat wa'l-muraselat.In this work, which consists of fourteen chapters, there are rules to be followed in official and private writings to be written to various persons or authorities, adjectives, nicknames and address words, points to be considered when writing letters and representative writing examples for various purposes. In the first part of this study, the meaning of composition as a science discipline, its place in Arabic literature since its emergence, its position and historical development are emphasized. In the second part, art and life of Mer'i b. Yusuf al-Kermi are investigated. In the third part, in the art of composition; In order to reveal the relations and communication of people in the society, the hierarchy, the rules to be followed in correspondence and the selected and artistic expressions in such works, examples of selected verse and prose texts from the work in question are given. In this work, which is briefly called İnshâ-i Mer'i; There is important information about cultural richness such as the unique terminology of correspondence and the literary language and style based on them, the rules observed in correspondence, human relations and communications in the society, the hierarchical relationship levels of the state and social life.

Keywords

Composition, Munsheat, Mer‘i, b. Yusuf al-Kermi, Bedi‘a’l-insha’

References

• Batur, H., Yıldız, E. (2019). Şeyhülislam Muhammed ve Sâmih’in kudûmiyeleri üzerine mukayeseli bir inceleme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (14), 259-288.
• Bozkurt, N. (2004). Mektup. İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 33, s. 13-14). İçinde İstanbul: TDV Yayınları.
• Durmuş, İ. (2000). İnşâ (Edebî Tür Olarak İnşâ: Arap Edebiyatı). İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 22, s. 334-337). İçinde İstanbul: TDV Yayınları.
• Durmuş, İ. (2000). İnşâ. İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 22, s. 334-337). İçinde İstanbul: TDV Yayınları.
• Durmuş, İ., Öz, M. (2008). Sahban el-Vâilî. İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 25, s. 511-512). İçinde İstanbul: TDV Yayınları.
• el-Alevi, A. (1999). ibn-i Fazlullah el-Ömerî. İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 19, s. 483-484). İçinde İstanbul: TDV Yayınları.
• el-Halebî, Şihâbüddin Mahmûd. (1298/1881). Hüsnü’t-tevessül ila sinâ’ati’t-teressül. Mısır: Matbaatu’l-Vehbiyye.
• el-Kalkaşendî, Ahmed b. Abdullah. (1922). Ṣubhü’l-a‘şâ fî-ṣınâ‘aṭi’l-inşâ (1-14. cilt). Kahire:Daru’l-Kütübi’l Mısrıyye.
• el-Kermî, Mer‘î b. Yûsuf. (1299). Bedi‘u’l-inşâ’ ve’s-sıfât fi’l-mükâtebât ve’l- mürâselât [İnşau’1-’Aṭṭar ile birlikte] (2. b.). İstanbul: Matbaatu’l-Cevaîb.
• Emîl, Bedi’ Yakub. (2006). Mevsuatu ‘ulumi’l-’Arabiyye (1-10. cilt). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’Arabiyye,
• Gültekin, H. (2007). Türk edebiyatında inşâ: tarihî gelişim-kuram-sözlük ve metin. (Yayınlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gür, N. (2012). Klâsik metinlerin nazar duaları: takrîzler ve Yenipazarlı Vâlî’ye yazılan takrîzler üzerine. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları.
• Haksever, H. İ. (1996). Eski Türk edebiyatında münşeâtlar ve Nergisî’nin Münşeât’ı. (Yayınlanmamış doktora tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.
• Haşimî, Ahmed. (1969). Cevâhiru’l-edeb fî edebiyyâti ve inşâi lugâti’l-Arab (1-2. cilt). Mısır: el-Mektebetu’l ticariyyetu’l-Kübra.
• İbn-i ‘Aşûr, Muhammed Tâhir (1433/2011). Usulü’l-İnşa ve’l-Hitabe inde’l- Arab. Riyad: Mektebetu Dari’l- Minhac.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed. (t.y.) Lisânu’l-Arab (1-6. cilt). thk. Abdullah Ali el-Kebir vd. Kahire: Dâru’l-maârif.
• İnce, Ö. (2009). Toplumsal Hayatın Münşeât Geleneğindeki İzleri. Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları: International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 4 (2), 634-653.
• İpşirli, M. (2001). Kalkaşendi. İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 24, s. 263-265). İçinde İstanbul: TDV Yayınları.
• Kapar, M. A. (2002). Kus b. Sâide. İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 24, s. 460). İçinde İstanbul: TDV Yayınları.
• Keskiner, O. (1996). Arap edebiyatında inşâ sanatının gelişmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Kırbıyık, K. (2004). Mer‘î b. Yûsuf. İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 29, s. 185-187). içinde İstanbul: TDV Yayınları.
• Kırca, E. K. (2016). Münşeât Mecmuâlarının Tarihi Gelişimi ve Râmi Mehmed Paşa’nın “Hulâsa-i İnşâ” İsimli Eseri. Tarih ve Gelecek Dergisi, 84-100.
• Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye. (2004). el-Mu’cemü’l-vasît (1-2. cilt). Ed. İbrâhim Mustafa, Ahmed Hasan ez-Zeyât, Hâmid Abdulkâdir, Muhammed Alî en-Neccâr. (4. b.). Kahire: Mektebetü’ş-Şurûki’d-Düveliyye.
• Nevevî, Yahya bin Şeref. (2001). Riyazu’s-Salihin (3.b.). thk. Şuayb el-Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r- Risale.
• Öz, M. (2007). Nüveyri, Ahmed b. Abdülvehhab. İslâm Ansiklopedisi. (Cilt 33, s. 304-306). İçinde İstanbul: TDV Yayınları.
• Öztürk, E. (2004). Osmanlı tarihçiliğinde fezâil edebiyatı (Mer‘î b. Yûsuf ‘un Kalaidu’l-iḳyân fî fezâili Âli Osmân örneği). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih terimleri ve deyimleri sözlüğü. (Cilt 2). Ankara: MEB.
• Pala, İ. (2002). Ansiklopedik dîvân şiiri sözlüğü. İstanbul: LM Yayınları.
• Yılmaz, M. (1998). İslâm kitâbet dairesinin doğuşu ve elişmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Zeydan, Corcî. (1936). Tarihu âdâbi’l-lugati’l-’Arabiyye (1-4. cilt). (3.b.). Kahire: Matbaatu’l-Hilal.
• Zeyyât, Ahmed Hasan. (1993). Tarihu’l-edebi’l ‘Arabî. Beyrut: Daru’l-Marife.