İnsanî gurbetin arkaik bir örneği: İnci İlahisi

Year 2022, Issue: 30, 854 - 874, 21.10.2022

Mehmet Mekin Meçin

https://doi.org/10.29000/rumelide.1193065

Abstract

Bu çalışmanın konusu, Medler ve Akamenidilerden sonra kurulmuş olan üçüncü İran imparatorluğu kurucuları Aşkaniler (M.Ö.250-M.S.228) döneminde üretildiği düşünülen İnci ilahisidir. Günümüze Süryanice bir metin olarak ulaşabilmiş İnci ilahisi ontolojik ve epistemolojik açıdan son derece önemli bir içeriğe sahiptir. Bu ilahide ışıklar ülkesi olan Aşkanî imparatorluk sarayından yani anavatanından gurbet diyarı olan Mısır’a gönderilen Aşkanî şehzadesinin amacı inciyi bulup ana vatana dönmektir. Ne var ki şehzade Mısır kervansaraylarında zevk ve sefaya dalıp gurbet diyarının albenilerine kapılır ve bellek yitimine uğrar. Amacını unutan şehzadeden ebeveyni haberdar olur ve ona ana vatanını, gurbet diyarındaki amacını ve inciyi hatırlatacak bir mektup gönderirler. Mektupla uyanan ve bellek yitiminden kurtulan şehzade layık olmadığı gurbet diyarından kurtulmak için harekete geçer. Büyük zahmetler ve engelleri aşarak inciye ulaşan ve onu alıp anavatana dönen şehzade sınırdaki muhafızlar tarafından alınır ve saraya götürülür. Adeta Maniheizm’in kurucusu Mani’nin dinî ve gnostik düşüncelerinin altyapısı ve yol haritası sayılabilecek bu sembolik hikâyenin Mani’den önce yazıldığı ve Mani tarafından yaşam boyunca adeta canlandırıldığı dikkat çekicidir. Mani sonrası mistik edebiyatı da etkilediği düşünülen bu hikâyenin özellikle İslam sonrası dönemde Horasan irfanı ve İşrak metinlerini beslediği görülmektedir. Bu çalışmada İnci ilahisinde geçen semboller analiz edilecek, mistik ve felsefi açıdan yorumlanacak ve böylece insanın düşüş ve yükseliş felsefesine ayna tutulacaktır. Çalışmanın amacı, evrensel olduğu düşünülen insanın varoluşsal sancılarına arkaik bir örnek üzerinden yeniden dikkat çekerek ontolojik ve epistemolojik açıdan insanî arayışın ayak izini sürmek, diğer bir ifadeyle ezeli hikmetin peşine düşmektir.

Keywords

İnci İlahisi, düşüş, bellek yitimi, varlık sancısı, anavatan hasreti, yükseliş

An archaic example of human exile: The Pearl Hymn

Abstract

The subject of this study is the Pearl hymn, which is thought to have been produced during the Ashkani period (250 BC-228), the founders of the third Iranian empire, which was established after the Medes and Akamenids. The hymn to the Pearl, which has survived as a Syriac text, has an extremely important ontological and epistemological content. In this hymn, the aim of the Ashkani prince, who was sent from the Ashkani imperial palace, which is the land of lights, to Egypt, the land of exile, is to find the pearl and return to his homeland. However, the prince immersed himself in pleasures and delights in the Egyptian caravanserais, fell into the charms of the land of exile, and lost his memory. The parents of the prince, who forgot his purpose, are aware of this situation and they send him a letter to remind him of his homeland, his purpose in the land of foreign country and the pearl. Waking up with a letter and recovering from amnesia, the prince takes action to get rid of the land of exile that he is not worthy of. Reaching the pearl by overcoming great difficulties and obstacles, and returning to the homeland, the prince is taken by the border guards and taken to the palace. It is remarkable that this symbolic story, which can be considered as the infrastructure and roadmap of the religious and gnostic thoughts of Mani, the founder of Manichaeism, was written before Mani and was almost revived by Mani throughout his life. It is seen that this story, which is thought to have influenced the mystical literature after Mani, has fed the Khorasan lore and Ishraq texts, especially in the post-Islamic period. In this study, the symbols in the hymn of the Pearl will be analyzed, interpreted mystical and philosophically, and thus will be mirrored to the philosophy of human fall and ascension. The aim of the study is to trace the human quest ontologically and epistemologically, in other words, to pursue eternal wisdom, by drawing attention to the existential pains of the human being, which is thought to be universal, through an archaic example.

Keywords

Pearl Hymn, Fall, Memory Loss, Existential Pain, Longing for Homeland, Ascension

References

• Amuzgar, J. (1342). Ardavirafname Ya Biheşt ve Duzeh der Ayin-i Mezdiyesna. Meşhed.
• Amuzgar, J. ve Tefezzuli, A. (1389). Zebân-i Pehlevî. Tahran: İntişârât-i Muin.
• Corbin, H. (1391). İslam-i İran: Çeşmendâze-yi Felsefî ve Manevî. (Seyyid Ziyauddin Dehşir, Çev.) (1. bs.). Tahran: İntişârât-i Sofya.
• Drower, E. S. (1954). Hibil-Ziwa and the Parthian Prince. Journal of Research in Atmospheric Science (JRAS), 152-156.
• Eliade, M. (2007). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. (Ali Berktay, Çev.). İstanbul: Kabalcı yay.
• Gershevitch, İ. (1378). Edebiyât-i Devran-i İran-i Bastân. (Y. Mansurî, Çev.) (1. bs.). Tahran: İntişârât-i Fravahar.
• Gershevitch, İ. (1954). A Parthian Title in the Hymn of the Soul. Journal of Research in Atmospheric Science (JRAS), 152-156.
• Halilî, E. H. Ş. (1388). Şerh-i Ber Risâle-i Akl-i Surh-i Sühreverdî. Bunyad-i Mevlana.
• Han J.W. Drivers. (1966). Bardaisan of Edessa. Assen.
• Https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%88%DB%8C_%D8%AE%D8%B1%D8%AF#cite_note-%D8%AA%D9%81%D8%B6%D9%84%DB%8C_%DB%B1%DB%B9%DB%B8-1. (t.y.).
• İbn Sinâ ve İbn Tufeyl. (2013). Hay b. Yakzan: Ruhun Uyanışı. (Y. Ö. Özburun, Ş. Yalçın, O. Düz ve D. Örs, Çev.) (8. bs.). İstanbul: İnsan yay.
• İbn Sinâ ve İbn Tufeyl. (2014). Hay bin Yakzan. (Ş. Yaltkaya ve B. Reşid, Çev.) (11. bs.). İstanbul: Yapı Kredi yay.
• İbn-i Sînâ. (1400). Hay bin Yakzan. Resâilu İbn-i Sînâ içinde . Kum: İntişârât-i Bîdar.
• Kuhken, R. (1390). Akl-ı Surh (1. bs.). Tahran: Mi-üessese-i Pejuheşi-yi Hikmet ve Felsefe-yi İran ve Müessese-yi Mutalaat-i İslami-yi Danişgah-i Azad-i Berlin. Lakiroğlu, M. H. (t.y.). İlahi Komedya. DİA.
• Macuch, R. (1986). Greek and Oriental Sources of Avicenna’s and Sohrawardi’s Theosophies (ss. 9-22). Graeco-Arabica II (A’diethnes synedrio hellenoarabikōn spoudōn), sunulmuş bildiri, Athens.
• Meçin, B. A. (2014). Sühreverdî’nin Akl-ı Surh, Kıssatü’l-Ğurbeti’l-Ğarbiyye ve Âvâz-i Per-i Cibrîl İsimli Sembolik Hikâyelerinin Tahlîli. (Yayımlanmamış yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Meçin, B. A. (2022). Sühreverdî’nin İrfanî Risâlelerinde Misâl Âlemi Sembolü. Marifetname, 9(1), 245-269.
• Meçin, M. M. (2019). Din ve Yorum Bağlamında Tenzil ve Te’vil. İslam ve Yorum III – Uluslararası Sempozyum içinde . Malatya.
• Meshcherskaa, E. N. (1990). Deaniya Iudy Fomy. Moscow.
• Meşkur, M. C. (1378). Kendir Ya Tansar. Name-yi Bastan.
• Mokri, M. (1960). Le symbole de la perle dans le folklore persan et chez les Kurdes fidèles de Vérité (Ahl-e Ḥaqq). JA 248/249, 463-481.
• Neddaf, V. (2012). Mefhum-i Hıred der Pazend-i Minu-yi Hıred. Mecelle-yi İrfaniyat der Edeb-i Farisi, (8), 109-120. https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%88%DB%8C_%D8%AE%D8%B1%D8%AF#cite_note-%D8%AA%D9%81%D8%B6%D9%84%DB%8C_%DB%B1%DB%B9%DB%B8-1 adresinden erişildi.
• Parpola, S. (2001). Mesopotamian Precursors of the Hymn of the Pearl. R. M. Whiting, ed., Mythology and Mythologies içinde (ss. 81-93). Melammu Symposia II, sunulmuş bildiri, Helsinki.
• Poirier, P. H. (1981). L’hymne de la perle des actes de Thomas. Introduction, Texte-Traduction, Commentaire. Louvain-la-Neuve.
• Purnamdariyân, T. (1390a). Remz ve Dastanhâ-yı Remzî der Edebi-i Farsi (8. bs.). Tahran: İntişârât-i Sohan.
• Purnamdariyân, T. (1390b). Akl-ı Surh: Şerh ve Te’vil-i Dastânhâ-yi Remzî-yi Sühreverdî (1. bs.). Tahran: İntişârât-i Sohan.
• Russel, J. R. (1998). A Manichaean Apostolic Mission to Armenia? (ss. 21-26). Proceedings of the Third European Conference of Iranian Studies, Part I: Old and Middle Iranian Studies, sunulmuş bildiri, Wiesbaden.
• Russel, J. R. (1999). The Lost Epic of Tigran: A Reconstruction Based upon the Fragments. UCLA conference on Edessa and Tigranakert içinde . Los Angeles.
• Russell, J. R. (2022, 10 Mayıs). Hymn of the Pearl. Encyclopaedia Iranica Online. https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-iranica -online/inci ilahisi-COM_3296?lang=tr adresinden erişildi.
• Sühreverdî. (1375a). Fî Hakîkati’l Aşk. Mecmua-yi Musannefât içinde (2. bs., C. 3). Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi.
• Sühreverdî. (1375b). Âvâz-i Per-i Cibrîl. Mecmua-yi Musannefât-i Şeyh-i İşrâk içinde (2. bs., C. 3). Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi.
• Sühreverdî. (1375c). Kıssatü’l Ğurbeti’l Ğarbiyye,. Mecmua-yi Musannefât içinde (2. bs., C. 2). Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi.
• Sühreverdî. (1375d). Akl-ı Surh. Mecmua-yi Musannefât içinde (2. bs., C. 3). Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi.
• Tefezzuli, A. (1378). Tarih-i Edebiyat-i İran Piş ez İslam (3. bs.). Tahran: İntişârât-i Sohan.
• Tefezzuli, A. (1391). Minu-yi Hıred (5. bs.). Tahran: İntişârât-i Tus.
• Tusi, H. N. (1375). Şerhu İşârat ve’t-Tenbîhât (1. bs.). Kum: Neşru’l Belaga.
• Uşiderî, C. (1370). Danışname-yi Mazdayesna (5. bs.). Tahran: Neşr-i Merkez.
• Widengren, G. (1390). Mani ve Tâlimât-i U. (N. S. İsfahani, Çev.). Tahran: İntişârât-i Perçem.
• Yıldırım, N. (2009). Ardavirafname ve İlahi Komedya. Doğu Araştırmaları, (4), 5-18.
• Yıldırım, N. (Çev.). (2011). Ardâvîrafnâme (1. bs.). İstanbul: Pinhan.