Arap Dili Edebiyatı/Belagati Temel Kaynakları

Year 2022, Issue: 30, 964 - 979, 21.10.2022

İclal Arslan

https://doi.org/10.29000/rumelide.1193069

Abstract

Bu makalede Arap dili ve edebiyatının kaynaklarının adları ve onların önemli özellikleri anlatılmaktadır. Birinci sırada şiir kaynakları ele alınmıştır. Şiirleri söyleyen şairlerin tespiti ve anlamlarının ortaya konulabilmesi için hangi kaynaklara başvurulabileceği araştırılmıştır. İkinci sırada belagat ve edebî tenkit kitaplarına yer verilmiştir. Daha sonra araştırma yapan kişinin bilmesi önem arz eden biyografi eserlerinin belli başlıları tanıtılmıştır. Son olarak kelime ve kavram analizinin gereği gibi yapılabilmesinde büyük rol oynayan klasik ve temel lügatler araştırmacının bilgisine sunulmuştur. Arap edebiyatı kaynaklarının, özellikle de yüksek lisans öğrencisinin istifade edeceği şekilde bir arada olması, bu çalışmanın amaçlarındandır. Böylelikle tez yazarken yaşayacağı karmaşa ve zorlukların önemli ölçüde bertaraf olması imkânı doğabilecektir. Elbette ki, birlikte çalıştığı öğretim üyesi ona gerekli şekilde yol gösterecektir. Ancak lisansüstü eğitimin hedeflerinden olan öğrencinin kaynaklara ulaşabilmesi ve bu kaynaklardaki bilgiyi gereği gibi kullanabilmesi, böylelikle araştırma yeteneğini elde edebilmesi hususu kolay olmadığı gibi uzun zaman da alabilmektedir. İşte bu durumda, bilhassa tez aşamasındaki bir araştırmacı için kaynak bilgisinin önemi ortaya çıkmaktadır. Yüksek lisans eğitiminin, öğrencinin bilmediği bir şey hakkında sadece birilerine soru sorarak bilgi edinmesi olmadığı açıktır. Aksine onun kütüphane kültürünü kazanarak kaynaklarla hemhâl olması gereklidir. Ki bu sayede araştırmanın ve öğrenmenin zevkine varabilsin ve çalışmasını kendi emeğiyle sonlandırabilsin. Öte yandan görüldüğü kadarıyla Arap edebiyatı kaynakları hakkında yapılan çalışmalar, daha çok kategorilere ayrılarak konunun bir bölümünün detaylı olarak ele alınması şeklindedir. Klasik dönem şiir kaynakları, tabakat kitapları vb. konularda kitap ve makale şeklinde çok değerli çalışmalar bulunmaktadır. Ancak Arap dili ve edebiyatı temel kaynaklarının teferruata girmeden öz bir anlatımla ortaya konulması, başlangıç düzeyinde olanlara ya da hiç bilgisi olmayanlara daha faydalı olabilecektir. Bu yazı Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nin 2021-2022 öğretim yılına ait bahar yarıyılında okutulan ‘Arap Dili ve Edebiyatının Temel Kaynakları’ yüksek lisans dersindeki izlenimlere dayanılarak hazırlanmıştır. Çalışmanın amacı, hem yüksek lisansa başlayarak akademik camiaya adım atmış kişilerin ve hem de daha işin başında olup bu konuda kendini yetiştirmek isteyenlerin Arap dili ve edebiyatını yakından tanıyabilmesini ve kaynaklara kolaylıkla ulaşabilmesini sağlamaktır. Dolayısıyla bu alanda en çok başvurulan kaynaklar tanıtılmış olacaktır. Çalışmada temel eserler konu başlıkları altında kronolojik olarak sıralanmıştır. Eser ve müellif isimlerinin Arap harfleriyle yazımının ve müelliflerinin vefat tarihlerinin verilmesi, bu çalışmanın bir başka özelliğini teşkil etmektedir.

Keywords

Arap Dili ve Edebiyatı, Temel Kaynaklar, Şiir, Biyografi, Lügat, Arapça Yüksek Lisans Eğitimi

Poetry, biography and dictionary resources of Arabic literature

Abstract

In this article, the names of the sources of Arabic language and literature and their important features are explained. In the first place, the sources of poetry are discussed. It has been researched which sources can be consulted in order to determine the poets who sing the poems and to reveal their meanings. In the second place, rhetoric and literary criticism books were included. Then, the main biographical works that are important for the researcher to know are introduced. Finally, the classical and basic dictionaries, which play a major role in the proper analysis of words and concepts, are presented to the researcher's knowledge. One of the aims of this study is to bring together the sources of Arabic literature, especially for the benefit of the graduate student. Thus, it will be possible to eliminate the confusion and difficulties experienced while writing the thesis to a great extent. Of course, the faculty member he works with will guide him as necessary. However, it is not easy for the student, who is one of the goals of postgraduate education, to reach the sources and to use the information in these sources properly, thus obtaining the research ability, and it may take a long time. In this case, the importance of source information emerges, especially for a researcher at the thesis stage. It is clear that graduate education is not just about getting information about something that the student does not know by asking questions. On the contrary, it is necessary for him to gain the library culture and to be in touch with the resources. So that he can enjoy research and learning and finish his work with his own effort. On the other hand, as far as it can be seen, studies on Arabic literature sources are mostly divided into categories and a part of the subject is discussed in detail. In this way, classical period poetry sources, strata books and so on. There are very valuable studies in the form of books and articles on the subject. However, presenting the basic sources of Arabic language and literature in a concise manner without going into details may be more beneficial for those who are at the beginner level or who have no knowledge at all. This article has been prepared based on the impressions of the 'Basic Sources of Arabic Language and Literature' graduate course taught in the spring semester of the 2021-2022 academic year at Hitit University Faculty of Theology. The aim of the study is to ensure that both people who have started their master's degree and stepped into the academic community, and those who are at the beginning of the business and want to improve themselves in this subject, get to know the Arabic language and literature closely and can easily access the resources. Therefore, the most referenced sources in this field will be introduced. In the study, the main works are listed chronologically under the subject headings. Another feature of this study is that the names of the works and authors are written in Arabic letters and the death dates of the authors are given.

Keywords

Arabic language and literature, basic sources, poetry, biography, dictionary, Arabic high undergraduate education

References

• Arslan, İ. (2022). 2018-2022 Yılları arası Arap dili eğitimiyle alakalı yapılmış lisansüstü tezler. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (29), 771-804.
• Arslan, İ. (2022). Vefatının 900. yılında İbnü’l-Kattâ‘ es-Sıkıllî ve ed-Dürretü’l-hatîre adlı eseri. Nüsha (Şarkiyat Araştırmaları Dergisi), 22 (54), 245-268.
• Baş, D. (2013). Yâfiî. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (43, 175-177). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Çetin, M. N. (1973). Eski Arap Şiiri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Çetin, M. N. (1991). Arap. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (3, 276-309). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Çöğenli, M. S. (1993). Cemheretu Eş‘âri’l-‘Arab. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (7, 324-325). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Çöğenli, S. ve Demirayak, K. (2000). Arap Edebiyatında Kaynaklar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını
• Dayf, Ş. (ty.). Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî (1) el-‘Asru’l-câhilî. 11. bsm. (s. 176). Kahire: Dâru’l-Maârif.
• Durmuş, İ. (2010). Şiir. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (39, 144-154). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Durmuş, İ. (2000). İbnü’l-Mu‘tez. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (21, 143-147). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Demirayak, K. (2016). Arap-İslam Edebiyatı Literatür Bilgisi. (Edit. Sultan Şimşek ve İlknur Emekli) 2. bs. İstanbul: Cantaş Yayınları.
• ed-Dâye, M. R. (1998). el-Mektebetu’l-‘Arabiyye ve menhecu’l-bahs. Beyrut. Boleli, N. (çev. ve ilave.) (2007). Klasik dönem Arap Şiirine Dair Önemli Kaynaklar ve Tespitler I. Şarkiyat Mecmuası. (11), 1-57.
• Harmancı, H. (2020). Arap Dili Literatürü Türkiye’de Arap Dili, Edebiyatı ve Belâgatı Alanında Yayımlanan Türkçe Eserler Dizini (1928-2018). İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Hizmetli, M. (2018). İslam Tarihinin İlk Kaynakları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• el-Kâtib el-Hârezmî. (2019). Mefâtîhu’l-‘Ulûm, (Çeviren: A. Akyol ve İ. Arslan). Ankara: Elis Yayınları.
• el-Kureşî, E.Z. (ty.). Cemheretu eş‘âri’l-‘Arab fi’l-câhiliyye ve’l-İslâm. (Thk: Ali Muhammed el-Bicâvî). (s. 114-343) Kahire: Matbaatu Nahdati Mısr.
• en-Nehhâs, E.C. (1973). Şerhu’l-kasâidi’t-tis’i‘l-meşhûrât. (thk. Ahmed Hattâb). Bağdat: Dâru’l-Hurriyye li’t-Tıbâa.
• Ermiş, H. (2011). Mehmed Zihni Efendi Hayatı Eserleri ve Arapça Öğretimindeki Yeri. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM)
• Ermiş, H. (2006). Meşâhîru’n-nisâ’nın muhtevası, kaynakları ve Arap dili ve edebiyatı açısından önemi. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8/(13), 45-63.
• Eroğlu, M. (2006). Nehhâs. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (32, 542-543) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Goldziher, I. (2012). Klasik Arap Literatürü, (Çeviren: A. Yüksel ve R. Er). 2. bsm. Ankara: Vadi Yayınları.
• İbn ‘Abd Rabbihi. (1983). el’Ikdu’l-ferîd. (Thk: ‘Abdulmecîd er-Rahînî) (6,118-119). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• İbn Madâ el-Kurtubî. (1947). er-Red ale’n-nuhât. (neşr ve tahk: Şevki Dayf). Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî: Kahire 1947 (1366).
• İmâd el-İsfehânî. (1966). Haridetü’l-kasr ve ceridetü’l-asr: kısmu şuarai’l-Magrib. (thk. Muhammed Merzuki, Muhammed el-Arusi el-Matvi, Cilani b. Hac Yahyâ). Tunus: ed-Darü't-Tûnisiyye.
• Karaarslan, N. Ü. (1999). İbn Düreyd. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (19, 416-419). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı . Kılıç, H. (1995). Kemâleddin el-Enbârî. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (11, 172-173). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kılıç, H. (1999). İbn Madâ. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (20, 163-164). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kılıçlı, M. (1994). Ebû Firâs el-Hamdânî. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (10, 125-126) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Nuhoğlu, H. Y. (1989). Wilhelm Ahlwardt. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (2, 28-29) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Subaşı, D. A. (2021). Arap edebiyatında tabakât (biyografi) türünün gelişimi. Doğu Dilleri Dergisi. 6/(I), 28-47.
• Tüccar, Z. (1994). Edebü’l-Kâtib. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İçinde (10, 410-411). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.