Taşıt folkloru: Gelin arabası yazılarında mizah

Year 2023, Issue: 32, 992 - 1015, 21.02.2023

Emine Çakır

https://doi.org/10.29000/rumelide.1252851

Abstract

Toplumsal geçiş törenlerinden biri olan evlenme ritüeli etrafında gelin ve damatla ilgili birçok uygulamaya rastlanılmaktadır. Bu ritüellerden biri de gelinin baba evinden damat evine götürülmesi esnasında kullanılan taşıtlarla ilgilidir. Gelin göçü ya da gelin savması adı verilen bu pratikte, geçmişten bugüne tahtırevan, koçu/koçi, at, eşek, deve gibi çeşitli binitler, gelinin taşıtı olarak kullanılmıştır. Genellikle gelini ata bindiren Türkler; atın güzelini, uysalını, gösterişlisini seçmiş, atı da gelin gibi süslemiştir. Teknolojik gelişme ve modernleşmeyle birlikte özellikle 1970’lerden sonra kentte motorlu araçların bu taşıtların yerini aldığı söylenebilir. Bu çalışmanın konusu gelinin biniti etrafındaki toplumsal uygulamalardan biri olan gelin arabası yazılarının incelenmesidir. Çalışmada taşıt folkloru özelinde gelin taşıtındaki kültürel değişim ve dönüşümü, halk mizahı ve yazılı kültür üzerinden ortaya koymak amaçlanmıştır. Taşıt folkloru bağlamında birçok araştırmanın yapıldığı, fakat gelin arabası yazılarına odaklanan kapsamlı bir çalışmanın olmadığı belirlenmiştir. Gelin taşıtının süslenmesinde teknoloji ve yazılı kültürün bir sonucu olarak aracın plaka yerine “evleniyoruz”, “mutluyuz” ve evlenen çiftlerin isimlerinin baş harflerinin arka cama yazılması gibi klasik uygulamalara ilaveten son dönemlerde gelin arabalarında çeşitli mizahi içerikli yazıların tercih edildiği görülmektedir. Özellikle 2000’li yıllardan sonra gelin arabası süslenirken araca yazı yazma geleneğinin yaygınlaştığı ve zamanla çeşitlendiği anlaşılmaktadır. Çalışmada öncelikle Türk kültür tarihinde gelinin biniti etrafındaki uygulamalara yer verilmiş sonrasında internet ortamından tespit edilen yaklaşık 200 gelin arabası yazısı, tematik ve biçimsel olarak tasniflenerek mizah kuramlarıyla incelenmiştir. Bunun neticesinde gelin arabası yazılarıyla ilgili tematik 23, biçimsel 16 başlık belirlenmiştir. Toplumsal belleğe ayna tutan bu veriler, gelinin taşıtı konusundaki kültürel değişimi ve halkın mizah anlayışını açıkça ortaya koymaktadır. Gelin arabası yazılarının uyumsuzluk, üstünlük, rahatlama, semantik ve tek yönlü mizah kuramlarıyla ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Her ne kadar taşıtın adı gelin arabası olsa da araca yazılan yazıların büyük oranda eril dile sahip olduğu, bu bağlamda kültürel anlamda taşıtın işlevinin de zamanla değiştiği ve bu durumun toplumsal cinsiyetle ilişkili olduğu belirlenmiştir. İcat edilmiş bir gelenek olarak ele aldığımız gelin arabası yazılarının; taşıt folkloru, kültürel değişim ve mizah odaklı araştırmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Keywords

Toplumsal uygulama ve ritüeller, taşıt folkloru, gelin biniti, gelin arabası yazıları, mizah, Folklore, vehicle folklore, bridal carriage writings, humor

Vehicle folklore: Humor in bridal carriage writing

Abstract

In the “marriage” ritual, one of the social transition ceremonies, many practices around the bride and groom are found. One of these rituals is related to the vehicles used to take the bride from her father's house to the groom's house. In Turkish culture, various carriages such as palanquins, horses, donkeys, and camels have been used as the bride's vehicle from the past to the present. With the technological change and modernization, it is seen that the car started to replace these vehicles, especially in the urban areas after the 1970s. In the past, the Turkish people put the bride on a horse, choosing a beautiful, docile and flamboyant one, and decorating it with ornaments like the bride. The bride's car is decorated just like the bride's, and a flamboyant one is preferred. As a result of the written culture in the decoration of the bride vehicle, it has been determined that in addition to classical practices such as “We are getting married,” “We are happy,” and writing the initials of the married couples on the back glass, writings containing different humorous expressions are used in the bride cars today. Especially after the 2000s, it is seen that the tradition of writing on the vehicle was invented during the decoration of the bride's carriage. The subject of this study is to examine the humorous expressions in the bride carriage writings in the context of cultural change. The study aimed to reveal the cultural change and transformation in the tradition of bridal vehicles within the scope of vehicle folklore through folk humor and written culture. In the study, approximately 200 bride carriage writings detected from the Internet sources were classified thematically and formally and then examined by associating them with humor theories. As a result, 23 thematic and 16 formal topics related to bride carriage writings were determined. These data, which mirror the social memory, clearly reveal the cultural change of the bride's vehicle and the public's sense of humor. It was determined that the bridal carriage writings were an example of theories of humor in terms of superiority, incompatibility, and relaxation. Although the vehicle is called a “bride’s car,” it has been determined that the writings written on the vehicle have a largely masculine language, and in this context, the function of the vehicle has changed over time in cultural terms. It is thought that examining the bride carriage writings, which we consider an invented tradition in the context of vehicle folklore, will contribute to cultural change and humor studies.

Keywords

Folklore, vehicle folklore, bridal carriage writings, humor

References

• Abdülaziz Bey (2000). Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri. (haz. K. Arısan, D. Arısan Günay). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Akkır, R. (2019). “Kamyon Arkası Yazılardan Yansıyan Dinsellik”, Mevzu: Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (Eylül 2019): 237-262.
• Altun, I. (2004). Kandıra Türkmenlerinde Doğum, Evlenme ve Ölüm. İzmit Kocaeli: Yayıncı Yay.
• Altunel, İ. (1995). “Gevrekli Seydişehir/ Konya, Kasabası Düğünlerinde, Gelin Güvey Motifi Üzerine Bazı Tespitler”, 3.Milletler Arası Türk Halk Edebiyatı ve Folkloru Kongresi Bildirileri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 9-11 Ekim. 80-85.
• And, M. (2015). 16. Yüzyılda İstanbul Kent Saray Günlük Yaşam. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Artun, E. (2013). Türk Halkbilimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Ataman, S. Y. (1992). Eski Türk Düğünleri ve Evlenme Rit’leri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Aylan, G. (1981). Ömür Biter Yol Bitmez Taşıt Edebiyatı Taşıt Folkloru. İstanbul: May Yay.
• Balaman, A. R. (1983). Gelenekler Töre ve Törenler. İzmir: Betim Yay.
• Barlas, H. U. (1963). Maraş Düğün Âdetleri. İstanbul: Yurttaş Kitabevi
• Barlas, U. (1975). Hakkari İli Evlenme Töre ve Törenleri. Karabük: Özer Basımevi.
• Başgöz, İ. (2007). Yük Taşımıyoruz Sevgi Taşıyoruz. Ankara: TÜBA
• Baudelaire, C. (1997). Gülmenin Özü. İstanbul: İris Yay.
• Bayatlı, O. (1941). Bergama’da Efsaneler Adetler (haz. Y. Özmakas). İstanbul: Bergama Belediyesi Kültür Yay.
• Baykal, A. R. (1995). Safranbolu’da Yörük Köyü ve Düğün Âdetleri. İstanbul: Ders Bilgisi Yay.
• Bergson, H. (1996). Gülme: Komiğin Anlamı Üstüne Deneme. (çev. Y. Avunç). İstanbul: Ayrıntı Yay.
• Cemiloğlu, M. (2002). “Kamyon Yazıları ve Geleneksel Kültürümüz”, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, XV(1): 69-82.
• Çelik, A. (1995). “Trabzon, Bakü, Merv, Kızıl-Orda, Jambıl, Gagauz Düğünlerinde Gelin-Güvey Motifi”, III. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı ve Folkloru Kongresi Bildirileri, T.C. Kültür Bakanlığı, 104-117.
• Çelik, A. (2020). Erzurum Tifnik/Altınbulak köyü halk edebiyatı. (haz. C.Gökşen). Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• D’ohsson, M. I. (2020). XVIII. Yüzyıl Türkiyesinde Örf & Âdetler. İstanbul: Köprü Kitap.
• Demircan, A. (2017). Simav Mânileri. Ankara: Karaağaç Yay.
• Demirci, Y. Z. (1938). Anadolu’da Eski Düğün ve Evlenme Âdetleri. İstanbul: Burhaneddin Matbaası.
• Doğanç, A. (1969). “Folklorda Kamyon ve Kamyonetler”, Türk Folklor Araştırmaları, Yıl 20, C. 12, 239: 5303-5304.
• Doğaner, A. (2018). “İletişim Biçimi Olarak Taşıt Yazıları”, II. Uluslararası Multidisiplinler Çalışmaları Kongresi, 4-5 Mayıs 2018, Adana-Türkiye.
• Dündar, S. ve Çetinkaya, H. (2004). Terekemeler. Ankara: Dündar Yay.
• Efe, S. ve Barlas, U. (1963). Kütahya Düğün Âdetleri. İstanbul: Yurttaş Kitabevi.
• Ekici, M. “Gülme Teorileri ve Nasreddin Hoca Fıkraları” https://www.academia.edu/5626053/G%C3%BClme_teorileri_ve_Nasreddin_Hoca; erişim tarihi 17.01.2023.
• Elçin, Ş. (1997). “Ayvalık Limanına Bağlı Deniz Araçlarının İsimleri”, Halk Edebiyatı Araştırmaları 2. Ankara: Akçağ Yay.
• Emiroğlu, K. (2017). Gündelik Hayatımızın Tarihi. İstanbul: İstanbul İş Bankası.
• Erdentuğ, N. (1977). Sosyal Âdet ve Gelenekler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Ergun, P. (2015). “Gelinin Mitolojik Göçü”, Aile Yazıları/8, Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı.
• Freud, S. (1999). Espri Sanatı (çev. E. Alkan). Ankara: Toplumsal Dönüşüm Yay.
• Gezer, S. (2021). “Cama Yazılanlar: Trafik Kültürü İçinde Taşıt Folkloru”, Kültür Araştırmaları Dergisi,11: 193-220.
• Gökbel, A. (1998). Anadolu Varsaklarında İnanç ve Âdetler. Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Güçlü, F. (1999). Araba Yazıları. Ankara: Ürün Yay.
• Güneş, S. (2012). “Türk Toplumu ve Otomobil”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı: 25: 213-230.
• Gürsoy Naskali, E. (2018). “Kamyon Arkası Yazılar”, Duvar Yazıları. (ed. E. Gürsoy Naskali). İstanbul: Libra Yay.
• İbrahimoğlu Kadirzade, K. (2005). Âdetler İnançlar ve Türklerin Soy Kütüğü Meselesi. (akt.A. Doğan). Ankara: Akçağ Yay.
• İslamoğlu, M. (2004). Kıbrıs Türk Folkloru. Ankara: Ürün Yay.
• Kaya, D. (2001). Folklorumuzda Beddua Söyleme Geleneği ve Türk Halk Şiirinde Beddualar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• Koestler, A. (1997). Mizah Yaratma Eylemi. (çev. S. Kabakçıoglu, Ö. Kabakçıoglu ) İstanbul: İris Yay.
• Korkmaz, R. (2015). Çıldır Folklor ve Etnografyası. Ankara: Karadeniz Dergi Yay.
• Koşay, H. Z. (1944). Türkiye Türk Düğünleri Üzerine Mukayeseli Malzeme. Ankara: Maarif Matbaası.
• Köksal, H. (1995). “Türk Kültüründe “Saçı” Geleneği, Buna Bağlı Ritüeller-Pratikler”, III. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı ve Folkloru Kongresi Bildirileri, T.C. Kültür Bakanlığı. 176-185.
• Morreal, J. (1997). Gülmeyi Ciddiye Almak (çev. K. Aysevener, S. Soyer). İstanbul: İris Yay.
• Muallim Hasan Bahri (1916/1979). Anadolu Köy Düğünleri. Yay. (haz. G. Sernikli). Ankara: Şafak Matbaası.
• Öger, A. (2013). Uygur Türklerinde Törenler ve Bayramlar. Ankara: Grafiker Yay.
• Öğüt Eker, G. (2014). İnsan Kültür Mizah. Ankara: Grafiker Yay.
• Örnek, S. V. (1995). Türk Halk Bilimi. Ankara: K.B. Yay.
• Özdemir, N. (2017). Mizahın Kaynağı Olarak Toplumsal Eleştiri: Biz Türkler ve Yurdum İnsanı, Kültür Bilimi ve Yönetimi, Ankara: Grafiker Yay.
• Poyrazoğlu, O. N. (2001). Eğer Benim ile Gezmek Dilersen. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• Sanders, B. (2001). Kahkahanın Zaferi. İstanbul: Ayrıntı Yay.
• Santur, M. (1995). “İç Anadolu Bölgesinde Gelinin Kız Evinden Oğlan Evine Getirilmesi Sırasında Uygulanan Gelenekler”, III. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı ve Folkloru Kongresi Bildirileri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 194-207.
• Şişman, B. (2017). Türk Kültüründe Evlilik. Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Tan, N. (1974). “Taşıt Folkloru Üzerine”, Türk Folklor Araştırmaları. No 305, Yıl 26, Cilt 15.
• Tan, N. (1976). “Taşıt Folklor ve Etnografyasına Dair Bir Araştırma”, Türk Etnografya Dergisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, S. XV: 93-100.
• Türkmen, F. (1997). “Günümüzde Mizah Teorileri ve Nasreddin Hoca Fıkraları”. Türk Yurdu Dergisi.C.17, S. 114: 21-24.
• Uğurlu, S. B. (2009). “Otomobil ve Benlik: Türk Edebiyatında Araba Olgusu”, Turkish Studies 4 /1-II (Winter), 1427-1462.
• Yalman [Yalgın], A. R. (1993). Cenupta Türkmen Oymakları I. (haz. S. Demir). Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Yılmaz, A. (1948). Tahtacılarda Gelenekler. Ankara: Ulus Matbaası.
• Yılmaz, A. (2018). “Araba Arkası Yazılar ve Folklorun Beş İşlevi”, Millî Folklor, Yıl 30, 118: 49-62.