Hasan el-Bedrî el-Ḥicâzî’nin şiirinde hiciv ve tarihi olaylar

Year 2023, Issue: 32, 1159 - 1180, 21.02.2023

Orhan İyişenyürek

https://doi.org/10.29000/rumelide.1252868

Abstract

Olumsuz eleştiri ya da yerme ve kötüleme insanın yapısında bulunan ve insanla birlikte var olagelen bir özelliktir. Eleştirilerin daha güçlü olmasını sağlamak için insanlar edebiyatın gücüne başvurmuş ve tenkidini yaparken şiir ve düz yazı gibi edebi türleri kullanmışlardır. Arap edebiyatında da aynı şekilde görülebilen bu temanın ilk örneklerine Cahiliye şiirlerinde rastlamak mümkündür. En eski şiir türlerinden olan hicviyelerde, yerilen şahsa yönelik şahsi kinler ya da başka sebepler etkisiyle muhatabın ayıpları, kusurları, ahlaki zaafları ve hoşa gitmeyen yönleri alaya alınarak mübalağalı bir şekilde ele alınmıştır. İçinde bulunulan dönemin sosyal ve siyasal şartlarından etkilendiği görülen hiciv türü Emevîler Dönemi’yle birlikte daha çok söylenmeye ve muhteva açısından da giderek sertleşmeye başlamıştır. Yaşadığı toplumun bir parçası olan şair ve edebiyatçıların duygularını, hayat tecrübelerini, yaşadıklarını, gözlemlediklerini, beğendiklerini ya da şikâyetçi oldukları durumları şiirlerine veya edebi ürünlerine yansıtmaları, belki de edebiyatın, toplumsal işlevine temas noktalarını belirgin hale getiren yönüdür. Bu makalede Osmanlı Dönemi Mısırlı şairlerden Hasan el-Bedrî el-Ḥicâzî’nin (öl. 1131/1718) şiirlerinde eleştiri ve buna bağlı olarak kötümserlik, şikâyet gibi temalar incelenmiş, bazı tarihi olaylarla ilgili şiirler ele alınmıştır. Kolayca şiir söyleyebilen Ḥicâzî tasavvuf, felsefe, mantık, nahiv ve hadis konularında şiir nazmetmiştir. Fakat şiir söylediği en önemli konu insan ve yaşadığı dönem olaylarının eleştirisidir. Şiirlerinde yaşadığı dönemin insan tiplerinden çeşitli tablolar, sosyal ve ahlaki problemler görülmektedir.

Keywords

Arap dili ve belagati, Osmanlı dönemi Arap şiiri, Mısırlı şairler

Satire and historical events in Ḥasan al-Badrī al-Ḥijāzī's poetry

Abstract

Negative criticism or denigration and vilification is a characteristic that is inherent in human nature and has always existed with human beings. In order to make criticism more powerful, people have resorted to the power of literature and used literary genres such as poetry and prose to criticize. The first examples of this theme, which can also be seen in Arabic literature, can be found in Jahiliyya poetry. In satires, one of the oldest types of poetry, the shames, flaws, moral weaknesses and unpleasant aspects of the interlocutor were ridiculed and exaggerated under the influence of personal grudges against the person being criticized or other reasons. The genre of satire, which was influenced by the social and political conditions of the period in which it was written, began to be sung more with the Umayyad period and became increasingly harsh in terms of content. The fact that poets and literary figures, who are a part of the society they live in, reflect their feelings, life experiences, experiences, observations, likes or complaints in their poems or literary products is perhaps the aspect of literature that makes the points of contact with its social function clear. In this article, the themes of criticism and related themes such as pessimism and complaint in the poems of Hasan al-Badrī al-Ḥijāzī (d. 1131/1718), one of the Egyptian poets of the Ottoman period, are analyzed, and poems about some historical events are discussed.

Keywords

Arabic language and rhetoric, Ottoman period Arabic poetry, Egyptian poets

References

• Ateş, S. (2002). Kutub. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 26, ss. 498-499). TDV Yayınları.
• Cebertî, A. b. Ḥasan. (1998). Târîḫu ‘acâibi’l-âsâr fi’t-terâcim ve’l-aḫbâr (C. 1-4). Dâru’l-Kutubi’l-Mıṣriyye.
• Cevâd Ali. (1993). el-Mufaṣṣal fî târîḫi’l-ʿArab ḳable’l-İslâm. Câmi’atu Bağdâd.
• Ḍayf, Ş. (1960). Târîḫu’l-edebi’l-ʿArabî. Dâru’l-Ma‘ârif.
• Durmuş, İ. (1998). Hiciv. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 17, ss. 447-449). TDV Yayınları.
• Emin, A. (2011). Feyḍu’l-Ḫâṭır (C. 8). Hindâvî.
• Hathaway, J. (2013). Zülfikāriyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 44, ss. 559-561). TDV Yayınları.
• İbn Manẓûr, M. b. M. (1993). Lisânu’l-’Arab (C. 1-15). Dâru Sâdır.
• İbn Zâkûr, M. b. K. (2013). ʿUnvânü’n-nefâse fî şerḥi (Dîvâni)’l-Ḥamâse. Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• İyişenyürek, O. (2019). Abdullah eş-Şebrâvî ve Şiiri (1. bs). Aybil Yayınları.
• Ḳal‘âvî, M. b. M. (2006). Ṣafvetü’z-zemân fî men tevellâ ‘alâ Mıṣr min emîrin ve sulṭan. Dâru’l-Marifeti’l-Cem‘iyye.
• Seyyid, S. M. (2002). Kazdağliyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 25, ss. 143-144). TDV Yayınları.
• Seyyid, S. M. (2004). Mısır (Osmanlı Dönemi). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 29, ss. 563-569). TDV Yayınları.
• Süreyyâ, M. (1996). Sicill-i Osmanî. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Şârûbîm, M. (2004). el-Kâfî fî târîḫi Mıṣra’l-ḳadîm ve’l-ḥadîs (2. bs). Mektebetü Medbûlî.
• Şelebî, A. (1978). Evḍaḥu’l-işârât fî men veliye Mıṣra’l-Ḳâhirete mine’l-vüzerâi ve’l-bâşât, (Sâvîrisü’bnu’l-Muḳaffa‘, Târîḫu Mıṣr min bidâyeti ḳarni’l-evveli’l-mîlâdî ḥattâ nihâyeti’l-ḳarni’l-‘ışrîn (thk. Abdülaziz Cemalüddin, Mektebetu Medbûlî, 1. B. Kahire, 2006) isimli kitabının hâmişinde sadeleştirilerek IV, 166-1014). Mektebetü’l-Hâncî.
• Şerḳâvî, A. (1996). Tuḥfetu’n-nâẓırîn fî men veliye Mıṣra mine’s-selâṭîn (Safaḥât min târîḫi Mıṣr 33). Mektebetü Medbûlî.
• Yavuz, Y. Ş. (2003). Levh-i Mahfûz. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 27, s. 151). TDV Yayınları.
• Yıldız, A. (2017). Nil Şairi Hafız İbrahim ve Siyasi Şiirleri (1. bs). Palet Yayınları.
• Yıldız, A. (2021). Hassân Ahmed Kamhıyye ve Şiirleri (1. bs). Palet Yayınları.