Çağdaş Türkçe’nin sahiplik/aitlik kullanımını ifade eden formları üzerine Japonca ilgi hâl eki (-no) ile karşılaştırmalı bir çalışma

Year 2023, Issue: 32, 395 - 419, 21.02.2023

Ayşe Nur Dalkıran

https://doi.org/10.29000/rumelide.1253125

Abstract

Çağdaş Türkçe’de ismin ilgi hâlini gösteren ekler, şimdiye kadar ortaya konmuş Türkçe dilbigisi çalışmaları tarafından, genellikle sadece isim ve sıfat gibi tamlayan sözcüğe eklenen ve ilgi hâl eki olarak adlandırılan (-(n)ın) eki ve eksiz hâl olan (φ) biçimi ile işaret edilegelmiştir. Bununla ilgili çalışmalara Banguoğlu (2007), Ergin (2006), Korkmaz (2007) örnek olarak verilebilir. Bu çalışmalar sadece yüzey yapıda ortaya çıkan hâl tanımlama ve sınıflandırmalarını yalnızca morfolojik (biçimbilimsel) açıdan ele alan çalışmalardır. Türkçe ilgi hâl ekinin eklendiği isim tamlamalarını semantik (anlambilimsel) açıdan ele alan bir çalışma olan Demir (2007), isim tamlamalarının bileşenlerinin oluşturduğu 6 kullanım türünü açıklamaktadır. Ancak Türkçe’de isim tamlamaları yoluyla oluşturulan isim öbeklerinin anlamsal açıdan birçok başka kullanımları da vardır ve biçimsel açıdan da ilgi hâl eki dışında ilgi hâl ekinin kullanımlarından olan sahiplik ve aitlik kullanımlarına sahip başka ekler de vardır. Bu ekler, şimdiye kadar dilbilgisi kitapları ve benzeri yerlerde sadece ayrılma hâli eki, iyelik eki ve aidiyet ekleri gibi biçimsel yönler üzerinde durularak sınıflandırılmış, sadece işlevleri ve kullanımları açıklanmış, anlam yönünden pek ele alınmamıştır. Bu çalışmada, Japonca ilgi hâl ekinin "sahiplik/aitlik" kullanımlarına karşılık gelen Türkçe ilgi hâl ekini, diğer hâl ekleri ve iyelik eklerini, Japonca ilgi hâl ekinin kullanımları ile karşılaştırma yoluna başvurarak ortaya koyduk. Bu eklerin "sahiplik/aitlik" dışında da çeşitli işlevleri ve kullanımları vardır ve en tipik kullanıma göre adlandırılırlar. Bu çalışmada, sadece “sahiplik/aitlik” kullanımı ile sınırlandırarak, şimdiye kadar her biri farklı kategorilerde konumlandırılagelmiş ekler anlam açısından ele alınarak aynı kategoriye konulmuştur. Ayrıca, bu ekler şimdiye kadar yapılmış araştırmalardaki biçimsel çerçeveden farklı anlam ve kullanımlara dayalı bir çerçevede konumlandırılmıştır.

Keywords

Türkçe, Japonca, ilgi hâl eki, biçimbilim, anlambilim

References

• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri (7 b.). Ankara: TDK
• Benzer, A. (2012). “Belirtili Ad Tamlamasında İyelik ve İlgi Eki Yanılgısı”, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic (7/4 b.). 1051-1061.
• Demir, C. (2007). “Türkiye Türkçesinde İsim Tamlamasını Oluşturan Öğelerin Söz Dizimsel ve Anlamsal Özellikleri”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic (2/4 b.). 1135-1142.
• Ergin, M. (1993). Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri için Türk Dil Bilgisi (20 b.). İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
• Ergin, M. (2006). Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri için Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
• Hayashi, T. (1995). “Gendai Torukogo no Possessive Compound ni Tsuite”, Tokyo Daigaku Gengogaku Ronshuu (14 b.). 463-479.
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları:827, Türkiye Türkçesi ve Tarihi Devirler Yazı Dilleri Gramerleri Projesi. Ankara: Türk Hava Kurumu Basımevi İşletmeciliği.
• Masubuchi, T. (1981). Nihon Bunpou Jiten. Tokyo: Yuuseidou Basımevi.
• Morita, Y. (2007). Joshi Jodoushi no Jiten. Tokyo: Toukyoudou Basımevi.
• Özkan, F. (2004). “Yabancı Dillerin Türkçenin Söz Dizimi Üzerindeki Etkisi”, Bilig Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı
• Park, J. (1997). Gendai Nihongo Kankokugo no Kakujoshi no Hikaku Kenkyuu. Tokyo: Benseisha Basımevi.
• Tekmen, A. (2005). Japonca Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
• Ulusal Japon Dili Araştırma Enstitüsü. (1951). Gendaigo no Joshi Jodoushi - Youhou to Jitsurei, Kokuritsu Kokugo Kenkyuujo Houkoku 3.Tokyo: Shuuhei Basımevi.
• Ulusal Japon Dili Araştırma Enstitüsü. (1997). Nihongo ni Okeru Hyousoukaku to Shinsoukaku no Taiou Kankei, Kokuritsu Kokugo Kenkyuujo Houkoku 113. Tokyo: Sanseido Basımevi.
• Üstünova, K. (2010). “Yüzey Yapı-Derin Yapı Kavramları Üzerine”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic (5/4 b.). 697-704.