Eski Türkiye Türkçesi ile yazılmış müellifi bilinmeyen manzum bir kısas-ı enbiyâ nüshası: Enbiyâ-nâme

Year 2023, Issue: 32, 821 - 830, 21.02.2023

Saim Kıstırak

https://doi.org/10.29000/rumelide.1253823

Abstract

Bu çalışmada İstanbul Arkeoloji Müzesi, Yazma Eserler Bölümünde 256 numarada kayıtlı Enbiyâ-nâme isimli şu ana kadar çalışılmamış bir mesnevi tanıtılacaktır. Bu mesnevinin divanî kırması hattıyla kaleme alınmış bir manzum peygamberler kıssası (kısas-ı enbiya) olduğu görülmüştür. Söz konusu bu kısas-ı enbiya nüshasının müellif nüshası değil; müstensih nüshası olduğu da tespit edilmiştir. Eser, Eski Türkiye Türkçesi ile kaleme alınmıştır. Aynı zamanda eserin kelime kadrosu çok zengin olup eserde arkaik kelimelere oldukça fazla rastlanmaktadır. Bu yönüyle eser, Türk dili ve bu dilin tarihî gelişimi bakımından da kıymetlidir. Bu manzum kısas-ı enbiyada çeşitli surelerden üç yüzü aşkın ayetin orijinalleri yazıldıktan sonra Türkçe meal ve tefsirlerinin beyitler şeklinde verilmiş olması, İslamî ilimler (meal ve tefsir gibi) açısından da önemlidir. Aruzun “mefâ’îlün/mefâ’îlün/fe’ûlün” kalıbı ile yazılmış eserin, günümüzün mevcut bilgilerine göre manzum olarak yazılmış en eski Türkçe kısas-ı enbiya olma ihtimali yüksektir. Eser eksik ve dağınık olduğundan müellifi, telif tarihi, müstensihi ve istinsah tarihi bilinmemektedir. Eser, mevcut eksik haliyle otuz yedi peygamber ve başka şahıslar hakkında kıssalar anlatmaktadır. Yapıt, kısas-ı enbiya türünde mesnevi nazım biçimiyle yazılmış eğitici/öğretici bir eserdir. Yapılan inceleme sonucunda Enbiyâ-nâme adlı bu eserin Eski Türk edebiyatı, Eski Türk dili, İslamî edebiyat, peygamberler tarihi, leksikoloji vb. alanlar için değerli bir kaynak olduğu düşünülmektedir.

Keywords

Klasik Türk Edebiyatı, Enbiyâ-nâme, kısas-ı enbiya, mesnevi, manzum kısas-ı enbiyâ

References

• Abay,M. (2007), Kur’an Kıssaları, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Akar, A. (2018). Oğuzların Dili Eski Anadolu Türkçesine Giriş, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Çağrıcı,M. (1995). Emir bi’l-Ma‘rûf Nehiy ani’l-Münker, İslâm Ansiklopedisi (Cilt 11, s.138-141). içinde İstanbul: TDV.
• Çelebioğlu, A. (1999). Türk Edebiyatında Mesnevi, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Develi, H. (2002). “Eski Türkiye Türkçesi Ağızlarının Sınıflandırılmasında Morfolojik Esaslar”, Türkbilig, 2002/4, s. 117-124.
• http://yazmalar.gov.tr/ (Erişim tarihi: 13.01.2023)
• Karataş, A. (2013). “Türk-İslam Kültür ve Edebiyatında Kısası-ı Enbiyâ Türü”, Diyanet İlmi Dergi, 49/3, s. 121
• Levend, Â., S. (1984). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Mazıoğlu, H. (1974). Ahmed Fakı Kitâbu Evsâf-ı Mesâcidi’ş-Şerife, Ankara: TDKY.
• Pala, İ. (1989). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, Cilt I-II, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Parlatır, İ. (2016). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınları.
• Şengül, İ. (2002). Kıssa, İslâm Ansiklopedisi (Cilt 25, s.498-500). içinde Ankara: TDV.
• TDK. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK.
• Yazır, M. (1963). Eski Yazıları Okuma Anahtarı, Ankara: İdeâl Matbaası.