Okulöncesi çocuklarında toplumsal cinsiyet kalıp yargıları: Bir eleştirel okuryazarlık çalışması

Year 2023, Issue: 34, 487 - 511, 22.06.2023

Nilüfer Gürcan Tolga Kargın

https://doi.org/10.29000/rumelide.1316247

Abstract

Bebeklikten itibaren insanlar toplumsal cinsiyet rollerine yönelik kalıp yargılar oluşturmaya başlarlar. İlk olarak doğdukları ailede bu rolleri öğrenmeye başlayan kızlar daha dişil rolleri, erkekler ise daha eril rolleri benimserler. İnsanlarda bebeklikten itibaren oluşmaya başlayan bu toplumsal cinsiyet kalıp yargıları kadınların ve erkeklerin dış görünüşlerinin nasıl olması gerektiği, neyi yapıp neyi yapamayacakları, neyi sevip neyi sevemeyecekleri gibi konulara ilişkin düşüncelerini şekillendirir. Bu çalışma kapsamında öncelikle 60-72 aylık çocukların toplumsal cinsiyet kalıp yargılarının belirlenmesi daha sonra da biyografik hikayeler ve çeşitli medya kaynakları kullanılarak geliştirilen eleştirel okuryazarlık etkinliklerinin çocuklarda var olan toplumsal cinsiyet kalıp yargılarının kırılmasına nasıl bir etkisinin olduğunun araştırılması amaçlanmıştır. Öncelikle, çocukların erkeklerin ve kadınların günlük hayatta yapmakla sorumlu oldukları işlere ve icra edebilecekleri mesleklere dair algıları tespit edilmiş, daha sonra hazırlanan eylem planı kapsamında uygulanan eleştirel okuryazarlık etkinliklerinin çocuklardaki bu algıları değiştirmeye etkisi ortaya koyulmuştur. Eylem araştırması olarak planlanan bu çalışmada video kayıtları, fotoğraflar, etkinlik dokümanları (çocukların çizdikleri resimler, afişler, kartlar, vb.), araştırmacı günlükleri ve öğretmenle gerçekleştirilen mülakat veri olarak kullanılmıştır. Toplanan veriler çok yönlü etkileşim analizi yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Çalışma sonucunda çocukların erkeklerin ve kadınların günlük hayatta yapmakla sorumlu oldukları işlere ve icra edebilecekleri mesleklere dair algılarının toplumda var olan toplumsal cinsiyet kalıp yargılarına paralel olduğu tespit edilmiştir. Çocuklarla gerçekleştirilen eleştirel okuryazarlık etkinliklerinin bu kalıp yargıları değiştirmeye katkı sağladığı sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Eleştirel okuryazarlık, toplumsal cinsiyet kalıp yargıları, erken çocukluk, biyografik hikâye

References

• Aksoy, D. N. (2003). Eylem araştırması: Eğitimsel uygulamaları iyileştirme ve değiştirmede kullanılacak bir yöntem. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 36(36), 474-489. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kuey/issue/10361/126837
• Baran, G. (1995). Ankara’da bulunan çocuk yuvalarında kalan 7-11 yaş grubu çocuklarda cinsiyet rolleri ve cinsiyet özellikleri kalıp yargılarının gelişimi. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Bardakçı, Ş. ve Oğlak, S. (2022). Toplumsal cinsiyet eşitsizliği endeksi ve Türkiye. Toplumsal Politika Dergisi, 3(1), 71-90. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tpd E-ISSN: 2587-1412
• Bayramoğlu, L. (2015). Okulöncesi dönem çocuklarının cinsiyet rollerine ilişkin algılarının incelenmesi. [Yüksek lisans tezi]. Doğu Akdeniz Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü. http://hdl.handle.net/11129/2840
• Cook, J.L., ve Cook, G. (2005). Child development principles and prespectives. Pearson.
• Çetin, Ş.Ü. (2016). Okul öncesi eğitim programı ile bütünleştirilmiş aile destek eğitim rehberi’nde (OBADER) toplumsal cinsiyet eşitliği vurgusunun baba katılımı özelinde incelenmesi. Current Research in Education, 2(2), 61-83.
• Dökmen, Z. (2010). Toplumsal cinsiyet: Sosyal psikolojik açıklamalar. Remzi Kitabevi.
• Eccles, J.S., Jacobs, J.E., ve Harold, R.D. (1990). Gender role stereotypes, expectancy effects, and parents' socialization of gender differences. Journal of Social Issues, 46, 183-201. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1990.tb01929.x
• Elgazzar, H. (2021). Geleceğe dönüş: Türkiye’de yeniden büyüme için kadın sermayesinden yararlanmak. Dünya Bankası Kadınlar, İş Hayatı ve Hukuk 2021 raporu.
• https://blogs.worldbank.org/tr/europeandcentralasia/gelecege-donus-turkiyede-yeniden-buyume-icin-kadin-sermayesinden-yararlanmak
• Erginer, A., ve Saklan, E. (2020). Öğretmenlik mesleğinin bir kadın mesleğine dönüşmesinin yaratabileceği sorunlara yönelik öğretmen adaylarının geliştirdikleri çözüm önerileri. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 6(2), 363-393. https://doi.org/10.47615/issej.840163
• Freire, P. (1970). Pedagogy of the oppressed (Çev.: M. B. Ramos). Continuum.
• Fulcher, M., Sutfin, E., ve Patterson, C. J. (2007). Individual differences in gender development: Associations with parental sexual orientation, attitudes, anddivision of labor. Sex Roles, 58, 330-341.
• Gezer Şen, B. ve Tuncer, M. (2018). Okul öncesi eğitimde toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik Türkiye’de yapılan çalışmalar. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 5(12), 870 - 882
• Kargın, T. (2022). Erken çocukluk döneminde dijital okuryazarlıklar. D. Altun & F. Tantekin Erden (Ed.) içinde, Erken çocukluk döneminde dijital teknoloji: Uygulamalar, araştırmalar ve eğilimler (ss. 180–210). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Lewison, M., Leland, C., ve Harste, J.C. (2014). Creating critical classrooms: Reading and writing with an Edge. Routledge.
• McHale, S.M., Crouter, A.C., ve Tucker, C.J. (1999). Family context and gender role socialization in middle childhood: Comparing girls to boys and sisters to brothers. Child Development, 70, 990-1004.
• Merriam, S. B. (2009). Qualitative research: A guide to design and implementation. John Wiley-Sons.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2013). Millî Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Genel Müdürlüğü Okul Öncesi Eğitim Programı. Şuradan alınmıştır: https://tegm.meb.gov.tr/dosya/okuloncesi/ooproram.pdf
• Mills, K. A. (2015). Literacy theories for the digital age. Multilingual Matters.
• Norris, S. (2013). Multimodal (inter)action analysis. P. Albers, T. Holbrook ve A.S. Flint. (Ed.) içinde, New methods of literacy research (ss. 70-84). Routledge.
• Ocak, G. (2019). Eğitimde eylem araştırması ve örnek araştırmalar. Pegem Akademi
• Shaffer, D. R. (2009). Social and personality development. Wadsworth Cengage Learning.
• Şıvgın, N. ve Deniz, Ü. (2017). Cinsiyet rolleri eğitim etkinliklerinin anasınıfına devam eden 60-72 aylık çocukların toplumsal cinsiyet kalıp yargılarına etkisi. Journal of International Social Research, 10(50),589-600.
• Tantekin Erden, F. (2002). The attitudes of early childhood teachers toward gender roles and toward discipline. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Florida State University.
• Tran, M. K., ve Olshan, S. (2022). Factors influencing children’s perception of gender roles and their psychological impact: Evidence from sociology and psychology. Journal of Student Research, 11(2). https://doi.org/10.47611/jsrhs.v11i2.2996
• TÜIK. (2021). Türkiye aile yapısı araştırması. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Aile-Yapisi-Arastirmasi-2021-45813
• Yağan-Güder, S., ve Güler-Yıldız, T. (2016). Okul öncesi dönemdeki çocukların toplumsal cinsiyet algılarında ailenin rolü. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(2), 424-446
• Vasquez, V.M. (2004) Negotiating critical literacies with young children. Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.
• Vatandaş, C. (2007). Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rollerinin algılanışı. Sosyoloji Konferansları, 35, 29-56.