Manzum ferâiz edebiyatının bir örneği: Ayıntâbî Mehmet Hasib Dürrî Efendi’nin Zübdetü’l-ferâiz isimli eseri

Year 2023, Issue: 34, 1411 - 1442, 22.06.2023

Muhammet Raşit Akpınar

https://doi.org/10.29000/rumelide.1319020

Cited By: 2

Abstract

Bu makalede, yirminci yüzyıl Gaziantep’inin en iyi şairleri arasında gösterilen Mehmet Hasib Dürrî’nin (ö. 1913), İslam miras hukukuna dair manzum ve nesir karışımı olarak kaleme aldığı Zübdetü’l-ferâiz isimli eseri konu edilmiştir. II. Abdülhamid döneminde Antep’te yaşamış bir müderris olan Hasib Dürrî Efendi, aynı zamanda divan edebiyatının hemen tüm nazım biçimlerinde şiirler kaleme almış bir şairdir. Onun “İslam miras hukukunun özü” anlamına gelecek iddialı bir başlık ile okuyucuyla buluşturduğu Zübdetü’l-ferâiz isimli eseri, manzum ferâiz geleneğinin Türkçe örneklerinden biridir. Müellif eserinde, İslam miras hukukuna ilişkin genel prensipler ve bazı özel hükümleri, Hanefî fıkıh kültürüne bağlı kalarak sade ve yalın bir dille ele almıştır. İslam miras hukukunun hemen tüm konularına özlü bir biçimde temas eden Zübdetü’l-ferâiz’de klasik ferâiz metinlerinden farklı olarak öğrencilerin zorlandığı bazı konular özet bir biçimde takdim edilmiş veya kitabın sonuna kaydırılmış yahut da hiç yer almamıştır. Mirasçıların paylarının kesirli olabileceğinin ileri sürülmesi, reddiye ve avliye gibi bazı işlemlerin çözümünde pratik yollar önerilmesi eseri özgün kılan bazı özellikler arasındadır. Osmanlı Devleti’nin siyasî ve içtimaî yapısında köklü ve hızlı değişikliklerin görüldüğü bir dönemin ürünü olan eser, yazıldığı dönemde yaygınlık kazanmış bazı uygulamalara ilişkin fıkhî analizler, yöneticiler hakkında değerlendirmeler ve çeşitli aktüel tartışmalar içermesi yönüyle zamanın dinî ve içtimaî yaşantısına ışık tutması açısından da ayrı bir kıymet arz etmektedir. Makalede ferâiz ilmi ve manzum ferâiz geleneğine kısaca temas edildikten sonra Zübdetü’l-ferâiz’in telif edildiği dönem ve müellifi hakkında bilgi verilmiş, eserin özgün yapısı ve kaynakları ayrı bir başlık altında değerlendirilmiştir. Eserin içeriği ise fıkhî açıdan analiz edilerek son bölümde büyük ölçüde yansıtılmaya çalışılmıştır.

Keywords

İslam Hukuku, Miras Hukuku, Manzum Ferâiz, Hasib Dürrî, Zübdetü’l-ferâiz

References

• Aksoy, Ö. A. (1959). Hasip Dürrî, (Hayatı—Eserleri). Gaziyurt Basımevi.
• Aktan, H. (1991). Delilleriyle İslam Miras Hukuku. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Ali Haydar Efendi. (2019). Teshilul Feraiz. (Sadeleştiren: Orhan Çeker). Konya: Tekin Kitabevi.
• Arı, A. (2018). İslam Miras Hukuku. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Ayaz, E.S. (2016). Manzume-i Ferâiz, Muhammed Bin Abbas. Kesit Yayınları.
• Aydın, A. (2016). Manzum Fıkıh Metinleri I. Usûl İslam Araştırmaları. XXVI, 137-170.
• Aydın, A. (2017). Manzum Fıkıh Metinleri II. Usûl İslam Araştırmaları. XXVII, 73-100.
• Babanzâde, B.İ.P. (1951). Hediyyetü’l-ʻârifîn esmâü'l-müellifîn. Milli Eğitim Basımevi.
• Bardakoğlu, A. (1995). Ferâiz. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XXII, 362-363.
• Berki, A.H. (1986). İslam Hukukunda Feraiz ve İntikal. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Bilgili, İ. (2013). Şeyhzâde Ahmed Ziya Efendi’nin “Ucâletü’l-ferâiz” Adlı Eseri. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. XXI, 395-408.
• Cürcânî, S.Ş. (1944). Şerhu’s-Sirâciyye. Mısır.
• Dâmâd, A. Ş. Mecmau’l-enhur fî şerhi Mülteka'l-ebhur. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî.
• Dârimî, E.A.M. (1992) es-Sünen. Çağrı Yayınları.
• Dürrî, A. H. M. H. (1899). Zübdetü’l-ferâiz. Yovanaki Panayoditis Matbaası.
• Eliaçık, M. (2008). Denizlili Köralizâde Es’ad Efendi’nin Mir’ât-ı Ferâizi, Diyanet İlmî Dergi, XLIV(4), 121-144.
• Eliaçık, M. (2008). Din Hizmetlerinde Şiir ve Manzum Metinlerin Yeri. I. Din Hizmetleri Sempozyumu. Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Erdem, S. (2021). Uygulamalı İslam Miras Hukuku (Feraiz İlmi). Hikmetevi Yayınları.
• Güzelbey, C. C. (1969). Hasib Dürri. Gaziantep Kültür Dergisi, 12.
• Halebî, İ. (1323). Mülteka'l-ebhur. Dersaâdet: Ahmed Kamil Matbaası.
• Hasenî, A.F. (1999). Nüzhetü’l-havâtır ve behcetü'l-mesâmi' ve'n-nevâzır. Dâru İbn Hazm.
• Haskefî, A.M. (2002). ed-Dürrü’l-muhtâr. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Heysemî, E.H.N. Mecmau’z-Zevâid ve menbaʿu’l-fevâʾid. Mektebetü’l-Kudsî,
• İbn Mâce, E. A. M. el-Kazvînî. (1992). Es-Sünen. Çağrı Yayınları.
• Kehhâle, Ö.R. Mu’cemü’l-mü’ellifîn. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Kırkıl, H. (2006). Türk Edebiyatında Manzum İlmihal ve Fıkıh Kitapları ile Son Devre Ait Manzum Bir İlmihal. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. VII, 433-476.
• Koca, F. (1995). el-Ferâizü's-Siraciyye. Diyanet İslam Ansiklopedisi. XXII/367-368.
• Mecek, S. (2010). Reyyî’nin “Kitâb-ı Rûşenî” İsimli Manzum Ferâizi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Muttakî el-Hindî, A.H. (1985). Kenzü’l-ummâl fî süneni'l-akvâl ve'l-ef'âl. Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Omerdiç, M. (2009). Seyfullah Efendi. Diyanet İslam Ansiklopedisi. XXXVII/34.
• Sarı, İ. (2016). Anadolu Evliyaları. Net Medya Yayıncılık.
• Seydişehrî, Mahmud Esat. (1994). Delilleriyle İslam Miras Hukuku. Esra Yayınları.
• Şahiner, N. (2008). Hasib Dürrî ve İbrahim Hakkı Kardeşler.
• Şevkânî, E.A.M.A. (2005). Neylü’l-evtâr. Dâru İbn Affân.
• Teftâzânî, S. M. (t.y.). Şerhu’t-Telvîh ale’t-Tavzîh. Mektebetü Sabîh.
• Tirmizî, E.İ.M. (1992). el-Câmiu’s-sahîh. Çağrı Yayınları.
• Yakar, H.İ. (2007). Mahallî Kaynakların Değerlendirilmesi ve Antepli Divan Şairleri Örneği. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. VI (2), 1-13.
• Yakar, H.İ. (2013). Antepli Divan Şairleri. Yaşar Cevizli Mağazaları.
• Zirikli, H. (2002). el-İ’lâm. Dâru’l-İlm li’l-Melâyin.