Kargasabunu’nda Sözlü Kültürden Alınan İlhamın “Ekofolklor”a Dönüşümü

Year 2023, Issue: Ö12, 178 - 193, 23.07.2023

Meriç Kurtuluş

https://doi.org/10.29000/rumelide.1330426

Abstract

19. yüzyılda halk bilimi disiplininin doğuşunu hazırlayan ilk çalışmalar kırsalda yapıldığı için folklorun araştırma sahası olarak köyler ve kasabalara odaklanılması gerektiğini varsayan bir yaklaşım, hem dünyada hem de Türkiye’de halk bilimi disiplininde yürütülen çalışmalarda uzun müddet hâkim bakış açısı olarak benimsenmiştir. Zaman içinde kentlerin hızlı bir biçimde büyümesi ve küreselleşmenin büyük kentlerde etkisini göstermesinden ötürü yerel kültürlerin yaşamasına karşı tehdit oluşturduğunun düşünülmesi sebebiyle önceden yayılma ve yaşama alanı “kırsal”la sınırlandırılan folklorun kentlerde kaybolduğu, kırsalda da unutulmaya başladığı algısı doğmuştur. Hâlbuki modern yazarların eserlerinde folklor unsurlarının onların kurgu dünyasını zenginleştirerek metinlere farklı bir derinlik kazandırdığı görülmekte, böylece hem folklorun hem de sözlü anlatı geleneğinin çeşitli tekniklerinin modern edebiyatın eserleri aracılığıyla gelecek nesillere aktarıldığı/hatırlatıldığı gözlemlenmektedir. Bilindiği üzere, modern Türk edebiyatında da hikâyelerinde ve/veya romanlarında eserlerini Türk folklorundan ilham aldığı unsurlarla besleyen başarılı yazarlar bulunmaktadır. Bu bildiride 1990 sonrası Türk öykücülüğünün öne çıkan yazarlarından Faruk Duman’ın 2023’te yayımlanan Kargasabunu kitabındaki hikâyelerde yazarın okurlarına tanıttığı/hatırlattığı halk bilimi unsurları tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra, Duman’ın söz konusu kitaptaki hikâyeleri anlatı teknikleri açısından değerlendirilerek yazarın üslubunun bu hikâyelerde modern hikâyeden uzaklaşarak masal ve halk hikâyesi türlerine yaklaştığı, ancak üslubu sözlü edebiyat geleneğine yaklaşırken yazarın doğanın tahrip edilmesi gibi güncel meselelere dikkat çektiği, böylece aslında küresel bir sorunu yerel folklor unsurlarından ve sözlü kültürümüzden faydalanarak tartıştığı gösterilmiştir. Kargasabunu’nun modern insanın sözlü edebiyat geleneğine halen ihtiyaç duyduğunu gösteren bir öykü kitabı olduğuna dikkat çekilerek Duman’ın bu hikâyeler aracılığıyla okura hangi mesajları vermeye çalışmış olabileceği tartışılmıştır. Hikâyeler ekoeleştiri ve uygulamalı halk bilimi kuramlarından destek alınarak incelenmiştir. Çalışmanın sonunda Kargasabunu’nun güncel çevre sorunlarını Türk folklorunun ve sözlü edebiyatın çeşitli unsurları ve araçlarından destek alarak işlemesi sebebiyle ekofolklorik bakışı yansıtan bir eser olduğu anlaşılmıştır.

Keywords

sözlü edebiyat, çevreci eleştiri, küreselleşme, ekofolklor, uygulamalı halk bilimi

References

• Bulut Sarıkaya, D. (2005). Çevre ve Edebiyat : Yeni Bir Yazın Kuramı Olarak Ekoeleştiri. Littera 17, 79-86.
• Çakır, E. (2019). Halk Bilimine Çevre Korumacı Bir Yaklaşım Önerisi : « Ekofolklor ». Ekoeleştiri : Folklor ve Edebiyat İncelemeleri (s. 107-152).Konya : Kömen Yayınları.
• Daştan, N. (2022). Uygulamalı Halk Bilimi : Tarihsel Süreç. Mavi Atlas 10(2), 346-355. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1095562
• Dorson, R. (2014). Uygulamalı Halk Bilimi. M. Öcal Oğuz, Evrim Ölçer Özünel vd. (Haz.). Uygulamalı Halk Bilimi (s.8-11). Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Duman, F. (2023). Meşe Adamları. Kargasabunu (s. 9-16). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Duman, F. (2023). Kişneme. Kargasabunu (s. 37-46). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Duman, F. (2023). Eğil Çınarım Eğil. Kargasabunu (s. 47-60). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Duman, F. (2023). Z. Kargasabunu (s. 75-90). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Garard, G. (2020). Ekoeleştiri : Ekoloji ve Çevre Üzerine Kültürel Tartışmalar. İstanbul : Kolektif Kitap.
• Gündoğdu, Ş. (2017). Posof Folklor ve Etnografyası. Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Hirsch, J. (2014). Dönüşen Halk Bilimi : B.A. Botkin. Uygulamalı Halk Bilimi (s.18-55). M. Öcal Oğuz, Evrim Ölçer Özünel vd. (Haz.). Ankara. Geleneksel Yayıncılık.
• Karasüleymanoğlu, Ş. (2015). Artvin Halkbiliminden Çizgiler. Ankara : Ürün Yayınları.
• Kutlu, Ş. (1977). Tuti-name (Papağanın Hikayeleri). İstanbul : Tercüman Gazete.
• Oğuz, M. Ö.(2019). Küreselleşme ve Uygulamalı Halk Bilimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2001). Kentlerin Oluşumu ve Gelişimi Süreçlerinde Türk Halk Bilimi. Milli Folklor 13(52), 46-49.
• Özdağ, U. (2017). Çevreci Eleştiriye Giriş : Doğa, Kültür ve Edebiyat. Ankara : Ürün Yayınları.
• Öztürk, S. (2010). Osmanlı Kültürel Mirasında Sabun. Acta Turcica : Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi II (2), 80-93.
• Tabîb İbn-i Şerîf. (2017). Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf. İstanbul : Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği.
• Warner, M. (2019). Bir Zamanlar Bir Ülkede… Masalların Kısa Tarihi. İstanbul : Yapı Kredi Yayınları.
• Yılmaz, O. (2022). Kır Kökenli Çalışmalardan Kent Merkezli Çalışmalara : Kentleşme Odağında Türkiye’de Folklorun Gelişimi Üzerine Bir Deneme. Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi 15(39), 797-818