Kâdirî tarikatına mensup divan sahibi sûfî şairler ve divanlarındaki dinî-tasavvufî türler üzerine bir inceleme

Year 2023, Issue: 37, 852 - 885, 21.12.2023

Edibali Karabıyık

https://doi.org/10.29000/rumelide.1406062

Abstract

Tasavvuf şiiri, sûfîlerin bağlı oldukları tarikatların usûllerine göre rûhî tekâmüllerini sağlamaya çalıştıkları aşamalarda yaşadıkları tecrübeleri ya da İslâm dininin hakikatlerini anlatmak maksadıyla şiiri seçmeleri sonucu meydana gelmiştir. Tasavvufî şiir geleneği içerisinde önemli şahsiyetler yetiştirmiş olan Kâdirî tarikatına mensup divan sahibi şairlerin hayatları, eserleri ve divanlarındaki dinî-tasavvufî türler, çalışmanın konusunu oluşturmuştur. Kâdiriyye’nin Anadolu topraklarında Eşrefoğlu Abdullah-ı Rûmî (ö.874/1469-70) tarafından ilk kez temsil edilmeye başlandığı 15. yüzyıl ile tarikat faaliyetlerinin yasaklandığı 30 Kasım 1925 tarihi arasında, bütün Osmanlı coğrafyasındaki Kâdirî ocaklarından yetişmiş ve Türkçe divanı günümüze ulaşmış şahsiyetler çalışmaya dâhil edilmiştir. Çalışmanın amaçlarından ilki, tasavvuf edebiyatının Mevlevîlik, Bektâşîlik, Halvetîlik gibi belli tarikat zümrelerinin oluşturduğu bir edebiyat olduğu, diğer tarikatların bir zümre oluşturacak sayıda divan sahibi şair yetiştiremedikleri düşüncesinin etraflıca bir araştırma yapılmadan ileri sürülmüş olduğunu ortaya koymaktır. Çalışmanın diğer amaçları ise Türk tasavvuf şiiri üzerinde etkili olmuş tarikat teşekkülleriyle ilgili yapılacak yeni çalışmalara zemin hazırlamak, tasavvuf şiiri kapsamında ele alınan edebî türlerin sadece belli tarikatların uhdesinde olduğuna yönelik oluşturulan algıyı değiştirmek ve bu konudaki tartışmaların daha sağlam bir zemine oturmasına katkıda bulunmaktır. Çalışma, divan sahibi Kâdirî şairlere ve divanlarındaki dinî-tasavvufî türlere yönelik kısa bilgiler vermesi, araştırmacılara daha net değerlendirmeler yapma imkânı sağlayacak olması yönünden de önem arz etmektedir.

Keywords

Türk şiiri, tasavvuf edebiyatı, Kâdirîlik, dinî-tasavvufî türler

References

• Abdülkâdir Gulâmî. (2009). Sivaslı Gulâmî Dîvânı. Asitan Yayınevi.
• Açıl, B. (2005). Sırrî Râhile Hanım ve Dîvânı (Yüksek Lisans Tezi). Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Adnî Mahmûd Paşa. (t.y.). Divan. Erişim Tarihi 05 Eylül 2023, http://www.yazmalar.gov.tr/eser/divan/107786
• Ahmed İbn Hanbel. (2014). Müsned: C. V (Z. Yıldız, H. Yıldız, & H. Yıldız, Çev.). Ocak Yayıncılık.
• Akçay, A. İ. (2012). Manzum Şurûtu’s-salâtlar/Salât-nâmeler. İçinde A. Yılmaz (Ed.), Türk İslam Edebiyatı El Kitabı. Grafiker Yayınları.
• Akot, B. (2011). Müştâk-ı Bitlisî: Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı. İnsan Yayınları.
• Akyol, İ. (2020). Hanyalı Kami Divanı. Kriter Basım Yayın Dağıtım.
• Alıcı, L., & Alıcı, G. (2019). Mar’aşîzâde Ahmed Kuddûsî’nin Vasiyyetnâme Adlı Eseri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1), Article 1.
• Alıcı, L., & Gedik, S. (2018). Mar’aşîzâde Ahmed Kuddûsî ve İcâzetnâme-i Kuddûsî Adlı Eseri. International Journal of Language Academy, 6(22), 220-235. https://doi.org/10.18033/ijla.3808
• Alper, K. (2005). Giritli Aşkî ve Divanı (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Andı, M. F. (2019). Şiirin Ufku: Hz. Peygamber’i Şiirle Sevmek (1. baskı). Ketebe Yayınları.
• Aslan, F., & Doğan, E. (2010). Mahmud Paşa Menkibesi Üzerinde Dil Bilgisel ve Halk Bilimsel Bir İnceleme. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 39, Article 39. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutded/177762
• Ateş, S. (2002). Kösetürkmen, Muharrem Hilmi. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 26, ss. 275-276). TDV Yayınları.
• Atmaca Karaman, Ö. (2019). Aşkî Hüseyin Efendi Dîvânı (Edisyon-Kritik, Metin İnceleme) (Yüksek Lisans Tezi). Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, M. U. (2007). Kâimî Dîvânı Transkripsiyonlu Metni ve Tahlili (Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydoğmuş Yüce, E. (2010). Abdürrahim Tırsî ve Divanı (Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Azamat, N. (2007). Osman Şems Efendi. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 33, ss. 473-475). TDV Yayınları.
• Bal, M. T. (2021). Kosova’da Kâdirilik (Yüksek Lisans Tezi). Üsküdar Üniversitesi Tasavvuf Araştırmaları Enstitüsü.
• Bekar, A. K. (2019). Kerküklü Tabiboğlu Divanı (Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bilgin, A. (1994). Türk Edebiyatında Nasihatnâme ve Emre’nin Tercüme-i Pendnâme-i Attâr’ı. Türk Dünyası Araştırmaları, 93, 197-208.
• Bölükbaşı, R. T. (2015). Devriyyeler. İçinde Tekke ve Halk Edebiyatı Makaleleri. Dergâh Yayınları.
• Bursalı Mehmed Tahir. (1972). Osmanlı Müellifleri: C. I. Meral Yayınevi.
• Bursalı Mehmed Veliyyüddin. (2006). İznikli Eşrefoğlu Rûmî’nin Menkıbeleri. Sahhaflar Kitap Sarayı.
• Canım, R. (2009). Sâkînâme. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi: C. XXXVI (ss. 13-14). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Canım, R. (2010). Divan Edebiyatında Türler (1.baskı). Grafiker Yayınları.
• Çakır, A. (2006). Mehmet Rif’at Efendi’nin “Nefhatü’r-Riyâzi’l-Âliye” Adlı Eserinin Işığında Anadolu’da Kâdirîlik [Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çalık, F. (2009). Eşrefzâde İzzettin ve Tefsiri:"Enîsü’l-Cenân" (Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelebi, A. H. (2002). Eşrefoğlu Dîvânı. Hece Yayınları.
• Çelebioğlu, Â. (1998). Türk Edebiyatında Maznum Dinî Eserler. İçinde Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Çelik, İ., & Çelik, İ. (2010). Bir Sufi Şair: Abdülkâdir-i Gulâmî (1271-1303/1854-1886). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 42, 97-118.
• Çelik, İ., & Dumlu, M. (2018). Kâdiriyye Tarîkatı Hâlisiyye Şubesi Mürşidlerinden Elazığlı Hacı Ömer Hüdâyî Baba (v. 1321/1905) Hayatı Eserleri Fikirleri. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII(14), 89-124.
• Çınarcı, M. N. (2007). Şeyhülislâm Ârif Hikmet Beyin Tezkiretü’ş Şu’ârâsı ve Transkripsiyonlu Metni [Yüksek Lisans Tezi]. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demir, G. K. (2013). Kosova Türk Halk Şiiri (Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan, A. (2002). Kuddûsı̂ Divanı. Akçağ Yayınları.
• Dolamaç, E. N. (2018). Suyolcuzâde Ahmed Nehrî Dîvânı (Yüksek Lisans Tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Durkaya, H. (2018). Hamdî’nin Dîvan-ı Hamdî/Pendiyye-i Hamdîyye’sinde Yer Alan İki Tür/Tarz Örneği: Tövbe-name, İcazet-name. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 58, Article 58.
• Durmuş, İ. (1988). Abdünnâfi İffet Efendi. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi: C. I (s. 288). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Erbay, N. (2015). Dîvân-ı Hamdî/Pendiyye-i Hamdiyye İnceleme-Metin. Fenomen Yayıncılık.
• Erdem, V. M. (2019). Şerîf Alî’nin Mecmû’a-i Gazeliyyâtı: İnceleme-metin (Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdoğan, M. (2011). Türk Edebiyatında Manzum Hilyeler (Doktora Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erverdi, E. (Ed.). (1979). Feyzî Osman. İçinde Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (Devirler/İsimler/Eserler/Terimler): C. III. Dergâh Yayınları.
• Erzurumlu Mütevekkilzâde Hacı Ali Galib Efendi Divânı (Z. Kumcu, Çev.). (1993). Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Esad Mehmed Efendi. (2001). Esad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Sâfâ-Endûz’u İnceleme-Metin. Erişim Tarihi: 08.09.2023, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-212024/esad-mehmed-efendi-bagce-i-safa-enduz.html.
• Eşrefoğlu Rumî. (2002). Tarikatnâme. Gelenek Yayınları.
• Fatîn Davud. (2017). Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr). Erişim Tarihi: 08.09.2023, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195831/fatin-tezkiresi.html.
• Gölpınarlı, A. (Ed.). (1992). Alevı̂ Bektâşı̂ Nefesleri (2. baskı). İnkılâp Kitabevi.
• Göre, Z. (2018). Bir Meded Destânı: Kâdirî Şeyhi Süleymân Hamdî’nin Manzûme-i İstimdâdiyyesi. Route Educational and Social Science Journal, V(13), 1-39.
• Griffe, H. M. E. (2005). Osmanlının Hizmetkarı: Galip Ali Paşa Rızvanbegovic-Stocevic. Berikan Yayıncılık.
• Gülnar, Ö. (1996). Hüsâm-zâde Feyzî Dîvânı (İnceleme-Metin) (Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güneş, M. (1994). Eşrefoğlu Rûmî ve Dîvânı (Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güngör, Z. (2000). Türk Edebiyatında Hilye-i Nebevîler ve Nesîmî Mehmed’in Gülistân-ı Şemâil’i (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güngör, Z. (2012). Münâcât. İçinde A. Yılmaz (Ed.), Türk İslam Edebiyatı El Kitabı. Grafiker Yayınları.
• Güzel, A. (1999). Dinî-Tasavvufı̂ Türk Edebiyatı. Akçağ.
• Hacı Muharrem Hilmî Efendi. (2003a). Dîvân-ı Sırrî. Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Hacı Muharrem Hilmî Efendi. (2003b). Kâdirî Yolu Sâliklerinin Zikir Makamları ve Zâkirlere Hediye. Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî. (2017). Vefeyât-ı Ayvansarâyî. Erişim Tarihi: 05.09.2023, Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap.
• Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin (Direktör). (2006). Kur’an-ı Kerim Meâli (15. baskı). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Halim Giray. (1990). Gülbün-i Hânân.
• Hamad, K. O. (2015). Abdulkȃdir Talebȃnî’nin (Fâiz) Türkçe Şiirleri (İnceleme- Gramer- Sözlük) (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hazret-i Pîr-i Sânî Ahmed Süreyyâ el-Kâdirî. (2019). Hazret-i Süreyyâ Dîvânı ve Vâridâtı. Revak Kitabevi.
• Hersekli Ârif Hikmet. (1334). Divan. Âsâr-ı Müfîde Kütüphânesi-Matbaa-i Âmire.
• Hersekli Ârif Hikmet. (2018). Makâleler: İnceleme-metin (1. baskı). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Hüseyin Râmiz. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Hüseyin Vassaf. (2006). Sefîne-i Evliyâ. Kitabevi.
• Hüseyin Vassaf. (2012). Risâle-i Müştâkıyye. Kırkambar Yayınları.
• İnal, İ. M. K. (1969). Son Asır Türk Şairleri: C. III. Milli Eğitim Basımevi.
• İsen, M., & Macit, M. (Ed.). (1992). Türk Edebiyatı’nda Tevhidler: Antoloji (1. baskı). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kabak, T. (2014, Ocak 2). Keşfî, Mustafa. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kesf-mustafa (Erişim Tarihi: 06.10.2023).
• Kâmî Yahya Efendi. (t.y.). Tezâkir.
• Kara, A. (2007). İzzî Divanı (Tenkitli Metin-İnceleme) (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kara, M. (2010). Eşrefoğlu Rûmî. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kara, M. (2011). Bursa’da Kırklar Meclisi. Bursa Kültür AŞ.
• Karakuş, E. (2019). Seyyid Ahmed Cemâlî Divanı (İnceleme-Metin) (Yüksek Lisans Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Keskin, M. S. (2019). Derviş Selim Sırri Divanı (inceleme-metin-diliçi çeviri-dizin-tıpkıbasım) (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılıç, A. (2010). Kudsî Dîvânı (inceleme-metin) [Yüksek Lisans Tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılıç, A. (2013). Kudsî Dîvânı Üzerine. Uluslararası Klasik Türk Edebiyatı Sempozyumu, Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu Anısına, 98-107.
• Kılıç, F. (2004). Giritli Divan Şairleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, X(32), 275-294.
• Köksal, M. A. (1983). Hak Âşık’ı, Büyük Mürşid Ahmed Kuddûsî (K.S) Hayatı, Mesleki, Üstün Kişiliği, Eserleri. Fon Matbaası.
• Kurt, H. (2015). Şeyh Mehmed Sırrî Dîvânı İnceleme-Metin (Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kurt, H. (2020). Şeyh Mehmed Sırrî Efendi’nin Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ile Tarîk-i Ta’bir ve Terbiyenâme-i Dervîşân Adlı Risalesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 50, Article 50.
• Kuyumcu, F. (1982). Kuddûsî Divânı. Gaye Matbaacılık.
• Külliyât-ı Kuddûsî. (t.y.).........................
• Lejla, S. (2008). Hasan Kâ’imî Efendi’nin Vâridâtı İnceleme Metin (Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi.
• Levend, A. S. (2016). Dinî Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri. İçinde Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları: C. II. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mehmed Kemâl Gündoğdu (Direktör). (1997). Müştâk Baba: Dı̂vân. Milli Eğitim Basımevi.
• Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmanî: C. III. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Mehmed Şemseddin. (1997). Bursa Dergâhları (Yâdigâr-ı Şemsî I-II). Uludağ Yayınları.
• Mehmed Tevfik. (2017). Kâfile-i Şu’arâ. Erişim Tarihi: 08.09.2023, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196469/mehmed-tevfik-kafile-i-su39ara.html.
• Mehmet Akif, E. (1975). Safahat. İnkılap ve Aka Yayınevi.
• Muallim Naci. (1986). Osmanlı Şairleri. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Müşevviku’l-Uşşâk. (t.y.).........................
• Müştak Mustafâ b. İbrâhîm Bitlisî. (t.y.). Âsâru’l-Müştâk Esrâru’l-‘Uşşâk.
• Nûrî Osman Hanyevî. (2006). Girit şâirleri: Tezkire-i şu’arâ-yı cezı̂re-i Girid. Akçağ Yayınları.
• Öksüz, M. (2013). Artvin Âşıklık Geleneği (Doktora Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özgül, M. K. (2012). XIX. Asrın Özel Bir Edebiyat Mahfeli Olarak: Encümen-i Şuarâ. Kurgan Edebiyat.
• Özgül, M. K. (2015). Şiirin Hazanında Gazel Dökenler -II Hersekli Ârif Hikmet Bey (1. baskı). Kitabevi.
• Özkul, M. (1972). Divân-ı Müştak Baba Hayâtı ve Eserleri. Erenler Matbaası.
• Öztürk, A. (2012). Şayhiyeler. İçinde A. Yılmaz (Ed.), Türk İslam Edebiyatı El Kitabı. Grafiker Yayınları.
• Öztürk, A. (2019). İslâmî Türk Edebiyatında Esmâ-i Hüsnâ. İslami İlimler Dergisi, 14(2), Article 2. https://doi.org/10.34082/islamiilimler.630668
• Pekolcay, A. N., & Uçman, A. (1995). Eşrefoğlu Rûmî. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 11, ss. 480-482). TDV Yayınları.
• Revnakoğlu Arşivi. (t.y.-a)..................................................
• Revnakoğlu Arşivi. (t.y.-b).......................
• Rexhepagiqi, J. (2003). Dervishët dhe teqetë: Në Kosovë, në Sanxhak dhe në rajonet tjera përreth (Botimi i dytë i plotësuar). Dukagjini.
• Saatçi, S. (t.y.). Tabiboğlu. İçinde Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi. Erişim Tarihi: 11.08.2023, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78493/irak-kerkuk-turk-edebiyati-6cilt.html.
• Samic, J. (2001). Kâimî. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi: C. XXVI (s. 215). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Savran, Ö. (2014). Malatyalı Sabri Divanı. Malatya Kitaplığı.
• Savran, Ö., & Keklik, S. (2013). Edebiyatımızda Ehl-i Beyt Sevgisi Çerçevesinde Malatyalı Sabri Divanı Örneği. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(Volume 6 Issue 8), 1031-1031. https://doi.org/10.9761/JASSS1960
• Selman Aşkî el-Kâdirî el-Âhî. (2016). Sâkî-i Aşk. Revak Kitabevi.
• Seyyid Sırrı Ali. (1992). Tuhfe-i Rûmı̂: Kâdirı̂ler Âsitânesi’nin Manzum Târihçesi. Âsitâne Yayınları.
• Sırrî Mehmed Kadirî. (t.y.-a). Risâle-i Tahkîk (15/4, vr. 81-a/85-b). Erişim tarihi 09.08.2023, http://www.yazmalar.gov.tr/eser/divan/114605
• Sırrî Mehmed Kadirî. (t.y.-b). Tarîkat-nâme ve Nesâ’ih-i Mürşid-i Dervişan (15/2, vr. 58-a/71-a). Erişim tarihi 09.08.2023, http://www.yazmalar.gov.tr/eser/tar%C3%AEkat-name-ve-nesaih-i-mursid-i-dervisan/114609
• Sona, İ., & Keski̇n, M. S. (2019). Türk Edebiyatında “Sırrî” Mahlaslı Şairler ve “Derviş Selim Sırrî Dîvânı”. Yıldız Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), Article 1.
• Suad el-Hakîm. (2017). İbnü’l Arabî Sözlüğü (E. Demirli, Çev.). Alfa.
• Suat Ak (Direktör). (2012). Çıktım Erik Dalına: Yunus Emre’nin Bir Şiirinin Üç Şerhi (2. baskı). Büyüyenay Yayınları.
• Sunar, H. (1998). Ahmed Kuddusi’nin Hazinetü’l-Esrar ve Ganimetü’l-Ebrar Adlı Eserinin Terceme, Tahric ve Tahlili [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Süleyman Ateş (Direktör). (2007). Ömer Hüdâyî Baba Dîvânı. Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Şahin, H. A. (1994). Hersekli Arif Hikmet Bey Divanı (Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şimşek, S. (2004). Bir Gönül Tekkesi Şeyhi Seyyid Osman Nureddin Şems (ö.1883) ve Mersiyye-i Cenâb-ı Seyyidü’ş-Şühedâ’sı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 26.
• Şimşek, S. (2009). Osman Şems Efendi’nin Âdâbu’l-Mürîd Fî-Sohbeti’l-Murâd Adlı Mesnevîsinin Tahlîli. Turkish Studies, Volume 4 Issue 7(4), 538-592. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.918
• Tarlan, A. N. (2019). Divan Edebiyatinda Tevhidler ve Muamma. Ketebe Yayınları.
• Tek, A. (2017). Tarihi Süreçte Tasavvuf ve Tarikatlar (2. baskı). Bursa Akademi.
• Tekindağ, Ş. (2003). Mahmud Paşa. Içinde TDV İslam Ansiklopedisi: C. XXVII (ss. 376-378). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi. https://islamansiklopedisi.org.tr/mahmud-pasa
• Terzibaşı, A. (2013). Kerkük Şairleri: C. II. Ötüken Yayınları.
• Toparlı, R. (1992). Abdülkadir Gulâmî Dîvân. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tökel, D. A. (2016). Divan Şiirinde Harf Simgeciliği (2. Baskı). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları.
• Uçman, A. (2014). Devir Nazariyesi ve Osmanlı Tasavvuf Edebiyatında Devriyyeler. İçinde Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler: Kaynaklar-Doktrin-Ayin ve Erkan-Tarikatlar-Edebiyat-Mimari-İkonografi-Modernizm. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uçman, A. (2019). Müzekki’n-Nüfus. İnsan Yayınları.
• Uluç, R. (2013). Müştâk Baba Âsâru’l-Müştâk Esrâru’l-‘Uşşâk (İnceleme-Tenkitli Metin) (Yüksek Lisans Tezi). Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uludağ, S. (1988). Âdâbü’l-Mürîd. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi: C. I (ss. 336-337). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Uludağ, S. (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. Kabalcı Yayınevi.
• Uludağ, S., & Köksal, M. A. (2002). Kuddûsî Ahmed Efendi. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi: C. XXVI (ss. 315-316). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Uzun, M. İ. (1998). Hilye. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi: C. XVIII (ss. 44-47). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Ünver, S. (1954). Mahmud Paşa (Adnî Mahmut Paşa). İçinde Fâtih ve İstanbul (1-II, ss. 7-!2). İstanbul Fethi Derneği Neşriyatı.
• Vergili, O. (2020a). Hacı Hulûsî Baba Divanı (Yüksek Lisans Tezi). Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Vergili, O. (2020b). Hacı Hulûsî Baba ve Divanı. International Journal of Filologia Uluslararası Hakemli E-Dergi / Referee International E-Journal, 3.
• Yalçınkaya, Y. (2019a). Kerküklü Seyyid Şükrî Dîvânı (Notlandırılmış metin-inceleme) (Doktora Tezi). İstanbul Kültür Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Yalçınkaya, Y. (2019b). XIX. Asır Kerkük Şuarasından Seyyid Şükrî ve Dîvânı. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 68, 113-156. https://doi.org/10.32925/tday.2019.32
• Yalçınkaya, Y. (2021). Molla Sabir’in Kardaşlık Dergisinde Tefrika Edilen “Kerkük Şairleri” İsimli Eseri. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, VIII(20).
• Yaşaroğlu, M. K. (2010). Şâban. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi: C. XXXVIII (ss. 235-238). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Yekbaş, H. (2014, Kasım 26). Hamdî,Süleyman Hamdî. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hamdi-suleyman-hamdi (Erişim Tarihi: 05.09.2023).
• Yeniterzi, E. (1989). Dîvan Şiirinde Na’t (Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, Y. (2013). Osman Şems Efendi, Hayatı, Eserleri ve Dîvânı (Metin-İnceleme-Tahlil) (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldırım, Y. (2014). Osman Şems Efendi’nin Şiirlerinde Dînî ve Tasavvufî Muhteva. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(1), Article 1. https://doi.org/10.18505/cuifd.254636
• Yıldız, A. (2012a). Ramazâniyeler. İçinde A. Yılmaz (Ed.), Türk İslam Edebiyatı El Kitabı. Grafiker Yayınları.
• Yıldız, A. (2012b). Regâibiyyeler. İçinde A. Yılmaz (Ed.), Türk İslam Edebiyatı El Kitabı. Grafiker Yayınları.
• Yıldız, A. (2012c). Şefâat-nâmeler. İçinde A. Yılmaz (Ed.), Türk İslam Edebiyatı El Kitabı (ss. 239-243). Grafiker Yayınları.
• Yılmaz, M. (2013). Kültürümüzde Ayet ve Hadisler: Ansiklopedik Sözlük (Birinici baskı). Kesit Yayınları.
• Yılmaz, O. (2014a). Hamdî Efendi’nin “Manzûm Münâcât ve Arz-ı Hâcât- Manzûm Esmâ-i Hüsnâ Şerhi” Adlı Eseri (İnceleme-Metin) [Yüksek Lisans Tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, O. (2014b, Kasım 3). Hamdî Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hamdi-efendi (Erişim Tarihi:16.08.2023).
• Yücel, B. (2002). Mahmud Paşa, Adnî Divanı. Akçağ Yayınları.
• Zakir Şükrü Efendi. (1980). İstanbul Tekkeleri Silsile-i Meşâyihi. İslam Medeniyeti Dergisi, 4(40), Article 40.
• Zübeyiroğlu, R. (1989). Mecmû’atü’t-Terâcim:Mehmed Tevfîk Efendi (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.