Aziz Der Gomidas’ın Ermeni harfli Türkçe hagiografisi

Year 2024, Issue: 38, 835 - 848, 21.02.2024

Zehra Hamarat Yardımcı , Ebru Bişgin

https://doi.org/10.29000/rumelide.1439757

Abstract

Bu makalenin amacı Ermeni harfleriyle Türkçe yazılmış olan ve Katolik Ermeni tarihinin önemli ismi Aziz Der Gomidas’ın (1656-1707) mucizelerini konu alan Aziz Der Gomidas Kahanaynın Mücüzeleri adlı hagiografi hakkında bilgi vermektir. Ayrıca makalede Aziz Der Gomidas’ın mucizelerinin içeriğine ve mezarının ziyaret edilmesi sırasında başvurulan çeşitli ritüellere de dikkat çekmek amaçlanmaktadır. Aziz Der Gomidas, İstanbul’da 17. yüzyılın sonu 18. yüzyılın başında yaşanan Apostolik – Katolik Ermeni çatışmasında öne çıkan bir isim olmuştur. Aziz Der Gomidas’ın biyografisi ile birlikte bu mezhep çatışmasındaki tutumunu, çektiği eziyetleri, hapse atılmasını, inancı dolayısıyla yargılanıp idam edilmesini konu alan ve tarihî vesikalarla desteklenen çeşitli kitaplar bulunmaktadır. Bu tür kitaplarla birlikte bir de onun olağan dışı hayatını ve ölümünden sonraki etkilerini anlatan kitaplar mevcuttur ki bu kitaplar sözlü kültürde üretilen anlatıların yazıya geçirilmesi ile oluşturulmuştur. Bu makalenin konusu olan hagiografi de böyle bir kitaptır ve bu hagiografi Aziz Der Gomidas’ın Osmanlı toplumunda, özellikle Ermeniler tarafından nasıl kutsallaştırıldığı hakkında bilgi vermektedir. Ayrıca burada anlatılan olağan dışı olaylar ve ritüeller Müslüman Türklerin veli kültü ile benzerlik göstermektedir ve özellikle hagiografinin üslubu da anlatıların gerçekliğinin delillendirilmeye çalışılması gibi pek çok noktada menakıpnamelerle örtüşmektedir. Sonuç olarak Ermeni harfleri ile Türkçe yazılmış olan hagiografilerin incelenmesi Osmanlı toplumunda inanç ortaklıklarına dair fikirler vermekte ve bu anlatılar hem toplumun kutsallaştırma argümanlarındaki benzerlikleri yansıtmakta hem de toplumun belli bir dönemine ışık tutmaktadır.

Keywords

kutsal mekân, İstanbul ziyaret yerleri, aziz kültü, şehit azizler, inanç ortaklığı

References

• Abdullah Veliyuddin Bursevî (2009). Menâkıb-ı Eşrefzâde (Eşrefoğlu Rûmî’nin Menkıbeleri). (A. Uçman. Hzl.). İstanbul: Kitabevi.
• Ahmed Refik (1924). Türkiye’de Katolik Propagandası. Türk Tarih Encümeni Mecmuası. 5/82. 257-276.
• Ahmet Eflâkî (1973). Âriflerin Menkıbeleri (Manakib al-Ârifin). (Cilt 1-2). (T. Yazıcı. Çev.). İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Akalın, Ş. H. (1997). Akhisar’daki Karaca Ahmet Türbesi ve Bu Türbe ile İlgili İnançlar. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Gelenek, Görenek, İnançlar Seksiyon Bildirileri İçinde (19-27). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Avkeryan Kerabaydzar Sdepannos Vartabed (1798). Allah’ın Aziz Kulu Kömürceants Der Gomidas Kahanaynın Varkı ve Nahadagutünü. Tryad: Mhitaryanların Basmahanesi.
• Avkeryan Kerabaydzar Sdepannos Vartabed (1862). Allah’ın Aziz Kulu Kömürceants Der Gomidas Kahanaynın Varkı ve Nahadagutünu. 2. bs. (Garabed Vartabed Yakutcuyan tarafından). İstanbul: Şarkiye Tabhanesi. Beydilli, K. (1995). II. Mahmud Devrinde Katolik Ermeni Cemaati ve Kilisesi’nin Tanınması (1830). (Ş. Tekin – G. Alpay Tekin. Hzl.). Cambridge: Harvard University.
• Canan, İ. (ty). Hadis Ansiklopedisi: Kütüb-i Sitte. (Cilt 3). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Coon, L. L. (1997). Sacred Fictions: Holy Women and Hagiography in Late Antiquity. Philadelphia: PENN University of Pennsylvania Press.
• Çelik, H. ve Sargsyan, A. (2022). Ermeni Harfli Türkçe Edebiyat Çalışmaları İçin Transkripsiyon Standartları Önerisi. Nesir: Edebiyat Araştırmaları Dergisi. (3), 109-122.
• Çağlar, İ. (2016). Ermenice-Türkçe Sözlük. Ankara: Nüans Kitapçılık.
• Çarkcıyan, Y. G. (2006). Türk Devleti Hizmetinde Ermeniler. (A. Kaplan. Hzl.). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Emir Hüseyin Efendi (H. 1052). Menâkıb-ı Akşemseddîn. Müstensih Mahmud b. Mustafa Gelibovî. Manisa Akhisar Zeynelzade Koleksiyonu No. 45 Ak Ze 261/2.
• Göyünç, N. (2005). Türkler ve Ermeniler. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Güzel, A. (2020). Kaygusuz Abdal (Alaaddin Gaybî) Menâkıb-nâmesi. 2. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Güzel, C. (2017). Bilinmeyen Bir Yatır ve Battal Gazi Destanı Bağlamında Aziz Mamas’tan Cambaz Pir’e Kutsal’ın Sürekliliği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 6(4). 2565-2578.
• Hacı Beyzade Ahmed Muhtar (H. 1308). Osmanlıca Bilenlere Dört Günde Ermenice Okumanın Usulü, Boyacıyan Agop Matbaası.
• Hamarat, Z. (Hzl). (2015). Bayramiye Tarikatı Menakıbı: Hacı Bayram Veli ve Halifeleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Haslok, F. R. (2000). Bektaşîlik Tetkikleri. (Hulûsî Râgıp. Çev.). Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
• Ilıcak, H. Ş. – Goshgarian, R. (2006). Kendi Kendine Ermenice. İstanbul: Ermeni Patrikliği.
• İbrahim Hâs (2002). Menâkıb-Nâme-i Hasan Ünsî. (M. Tatçı. Hzl.). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Kitab-ı Mukaddes: Tevrat, Zebur (Mezmurlar) ve İncil. (2001). İbrani, Kildani ve Yunani dillerinden tercümedir. İstanbul: Kitab-ı Mukaddes Yayınları.
• Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meali. (1993). (A. Özek, vd. Hzl.). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2010a). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnameler (Metodolojik Bir Yaklaşım). 3. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ocak, A. Y. (2010b). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. 8. bs. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1994). Langa. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. (Cilt 5). İstanbul: Ana Basım. s. 195-196.
• Polat, K. (2008). Katolik Hıristiyanlık’ta Azizlik ve Azizler. Ankara: Salkımsöğüt Yayınları.
• Shapiro, H. R. (2021). Afterlives of Komitas K‘eōmurchean (1656-1707): Commemorating an Istanbul-Armenian Martyr in Armeno-Turkish Literature and Sacred Pilgrimage. Osmanlı Araştırmaları. LVIII. 81-120.
• Şahin, G. (2008). Osmanlı Devleti’nde Katolik Ermeniler Sivaslı Mihitar ve Mihitaristler (1676-1749). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Tek, R. (2018). Anadolu Türk Halk Hekimliğinde Toprak. SEFAD, (39). 189-204.
• Türkan, A. (2011). İstanbul’da Ermeni Cemaatleri Arasındaki Dini ve İdari İhtilaflar ve Tartışmalar. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yakutcuyan, G. V. (1865). Aziz Der Gomidas Kahanaynın Mücüzeleri. İstanbul: H. Minasyan Matbaası.
• Zeren, A. (2010). Following the Traces of a Female Saint in and out of Constantinople: The Cult of St. Euphemia and a Rescue Project Proposal fort the Church by the Hippodrome. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Koç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.