Batılı Bilginler ve Müslüman Alimlerin Dil Konusundaki Görüşleri ve Dilbilim Çalışmalarına Bir Bakış

Year 2024, Issue: Ö14, 994 - 1009, 21.03.2024

Süleyman Cesur , Ahmet Turan Özdemir

https://doi.org/10.29000/rumelide.1455572

Abstract

Dil, insanlığın en önemli iletişim araçlarındandır. Duygu ve düşüncelerin ifade edilmesini, kazanılan deneyim ve kültürün başkalarına aktarmasını sağlar. Dil sayesinde insanlar iletişim kurar, bilgi alışverişinde bulunur ve ortak bir dünya görüşü oluşturabilir. Dil, sesler, kelimeler, gramer kuralları ve anlam gibi birçok unsurdan oluşan karmaşık bir kodlama ve şifreleme sistemidir. Bu kod ve şifreleri bilenler arasında anlaşma sağlanır. Dil ile ilgili birçok çalışma bulunmakla birlikte bunların çoğu Müslüman alimlerin çalışmalarıyla veya batılı bilginlerin çalışmalarıyla ilgilidir. Bu makalede batılı ve Müslüman bilim adamlarının dilin tanımıyla ve dilbilimle ilgili görüşleri mukayeseli olarak incelenmiştir. Batılı dilciler ile Müslüman dilcilerin dil tanımları arasındaki ortak ve farklı noktalar nelerdir? Bu tanımlar dil algılarını nasıl etkilemiştir? Dilbilimin geçirdiği tarihi süreçler hangileridir. Batıdaki dilbilim çalışmalarına İslâm aleminin etkisi olmuş mudur? gibi sorulara cevap aranmıştır. Bu konular ele alınırken her iki grupta ön plana çıkan dilbilimcilerin dille ilgili fikir ve çalışmaları incelenmiş, onların dil hakkında birleştikleri ve ayrıldıkları noktalar tespit edilerek dilbilime katkıları ortaya konulmuştur. Batı dünyasında dilbilim çalışmaları, antik Yunan'a kadar uzanmaktadır. Bu alandaki ilk çalışmalar, dilin grameri ve bazı sözlük çalışmaları üzerine yoğunlaşmıştır. Zamanla dilbilim, dillerin tarihini, değişimini ve birbirleriyle olan ilişkilerini inceleyen daha geniş bir disiplin haline gelmiştir. İslam dünyasında dilbilim çalışmalarının temeli, Yunan ve Hint dilbilgisi geleneklerine dayanmaktadır. 7. yüzyılda İslam'ın doğuşundan sonra, Müslümanlar bu dil geleneklerini Arapçaya uyarlamaya başlamışlar ve bu alanda birçok çalışma yapmışlardır. Bu çalışmalar, 9. yüzyılda, özellikle Basra ve Bağdat'ta gelişerek devam etmiş, Arapça gramerin temelleri atılmış ve birçok önemli gramer eseri yazılmıştır. İslam âlemindeki dille ilgili bu çalışmalar batı dünyasındaki dilbilim çalışmalarını etkilemiş, modern dilbilimin temellerinin atılmasına katkıda bulunmuştur.

Keywords

Dil, Dilbilim, Arapça, Dil Bilgisi, Dilbilimciler

References

• Aksan, D. (2009a). Anlambilim (Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi). Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksan, D. (2009b). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları.
• Âmir, İbn Şatûh, (2017). Rü’yetü’l-Câhız li Neşeti’l-Lüğa ve Ehemmü’l-Emrâdi’l-Lügaviyye’lletî tüsîbu Lisâne’l-Beşerî. Camiatü Bâbil Mecelletü Külliyeti’l-Edebiyye. Sayı: 35 (2017), 307-316.
• Başkan, Ö. (2003). Lengüistik Metodu. İstanbul: Multılıngual Yayınları.
• el-Câḥıž, E. O. (2003). el-Beyân ve’t-Tebyin (2. Basım). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• el-Câḥıž, E. O. (1968). Kitâb’ul-Ĥayevân. (2. Basım). Beyrut: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
• Chomsky, N. (2014). Dil ve Zihin. Çev. Ahmet Kocaman. (3. Basım). Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Cevherî, N. İ. H. (1998). es-Sıhâh. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Civelek, Y. (2001). VII-XI Asır İslam Dünyasında Dil Olgusuna Yaklaşımlar ve Batılı Dilbilimcilerle Mukayesesi. Kur’an ve Dil-Dilbilim ve Hermenötik- Sempozyumu. Van, Türkiye.
• el-Fârâbî, E. N. (2008). Kitâbu’l-Hurûf (Harfler Kitabı). Çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Demir, R. (2011). Arap dilinde Fıkhu’l-luga ve ilmu’l-luga Terimlerinin Kullanımı, Tanımı, Konusu, Gayesi. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt: XIII, Sayı: 23(2011/1), 184-201.
• Dilaçar, A. (1968). Dil, Diller ve Dilcilik. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ergüven, Ş. (2007/2). Endülüs’te Dil ve Nahiv Çalışmaları. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt:6, Sayı: 12, 143-155.
• Ergüven, Ş. (2007/1). Arap Dilinde Lahn'ın Ortaya Çıkışı ve İlk Görüntüleri. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt:6, Sayı: 11, 155-183.
• Güven, Ş. (2005). Kur’an’ın Anlaşılması ve Yorumlanmasında Çokanlamlılık Sorunu. İstanbul: Denge Yayınları, İstanbul.
• el-Hafâcî, E. M. (2010). Sırru’l-Feṣâḥa. Beyrut: Kitâb-Nâşirûn.
• İbn Cinnî, E. O. (2013). el-Ĥaṣâiṣ. (4. Basım). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l Ǿİlmiyye.
• İbn Haldûn, V. A. (2004). Muķaddime. Dımaşk: Dâru’l-Belḥî.
• İbn Hazm, E. M. (1979). el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde.
• İbn Manzûr. (1883). Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sadr.
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karadüz, E. (2004). A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Sayı: 25, 15-26.
• Kayaalp, İ. (2006). İletişim ve Dil. (2. Baskı). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kıran, Zeynep. (1984). Dilbilim ve Temel İlkeleri. H.Ü. Edebiyat Dergisi.
• Martinet. A. (1980). Elements de Lingiustique Generale, Paris: Armand Colin.
• Martinet, A. (1998). İşlevsel Genel Dilbilim. Çev. Berke Vardar. İstanbul: Multılıngual Yayınları.
• Özdemir, M. (1995). “Endülüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. 11:225-232.
• Porzıg, W. (2011). Dil Denen Mucize. Çev. Vural Ülkü. (3. Basım). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Saussure, F. De. (1971). Cours de Linguistıque Generale. Paris: Payot.
• Saussure, F. De. (1998). Dilbilim Dersleri. Çev. Berke Vardar. İstanbul: Multılıngual Yayınları.
• Yıldız, Mustafa. (1997). Fransaca-Türkçe Sözlük. Tebriz: Turuz.
• ----------(2012). Redhouse İngilizce Türkçe Sözlük. Tebriz: Turuz.
• ----------(1988). Türk Dil Kurumu sözlüğü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.