Çevirikurgu Eserlerde Neolojizm Çevirisi: Metinlerarasılık ve Çevirmen-Okur İşbirliği

Year 2024, Issue: 39, 1059 - 1083, 21.04.2024

Lale Özcan , Cazibe Yiğit

https://doi.org/10.29000/rumelide.1471532

Abstract

Günümüzde hala değişen ve gelişen bir tür olarak bilimkurgu yeni sözcük ve terim üretimi olan neolojizmin en sık karşılaşıldığı türlerden biridir. Bilimkurgunun bir alt türü olarak değerlendirdiğimiz “transfiction” (Klaus Kaindl, 2011), Türkçe’de çevirikurgu eserlerin neolojizm açısından oldukça verimli olduğu düşünülmektedir. Bu tür eserlerde neolijizm çevirisinin çevirmeni farklı tekniklerin kullanımına yönlendirdiği görülmektedir. Bu çalışmanın amacı Kim Stanley Robinson'ın 2312 (2012) adlı çevirikurgu eserini inceleyerek neolojizm örneklerinde kullanılan çeviri tekniklerini çevirmen-okur işbirliği bağlamında ele almaktır. Çevirmen Mehmet İhsan Tatari tarafından çevrilen ve 2016 yılında yayınlanan bu eserin neolojizm açısından zengin olması nedeniyle araştırmamızın çevirikurgu çalışmaları literatürüne katkı sağlarken aynı zamanda neolojizm çalışmalarına da faydalı olacağı düşünülmektedir. Araştırmamızın kuramsal ve kavramsal çerçevesinde Gerard Genetté’in “metinlerarasılık” ve “yanmetinsellik” kavramlarının yanı sıra Umberto Eco’nun “örnek okur” kavramından yararlanılacaktır. Çalışmamızın yönteminde Lucia Molina ve Amparo Hurtado Albir (2018)’in ortak çalışmalarında öne sürdükleri neolojizm çevirisinde kullanılan tekniklerin sınıflandırılmasından faydalanılacaktır. Neolojizmler için kullanılan metinlerarası ya da göstergelerarası dipnotların okurla yapılan bir anlaşmanın varlığını ortaya çıkardığı düşünülmektedir. Hem yanmetinsel öğeler olarak hem de neolojizm çeviri tekniği olarak dipnot kullanımı sayesinde okurun kavram hakkında bilgilenmesine olanak sağlanırken aynı zamanda okurun başka metinlere de yönlendirilerek metinlerarası bir yolcuğa davet edildiği söylenebilir. Böylelikle çevirmen tarafından okura hem söz konusu kavrama dair gerekli açıklama ya da tanım sunulurken hem de onun kavramın kökenine inebilmesi ve özgün olanla çevirinin zenginliklerini eşit derecede göstermesi için bir fırsat olarak değerlendirilen bu çevirmen-okur işbirliği, metinlerarasılığın neolojizm çevirilerinde önemini açığa çıkarmaktadır kanısındayız.

Keywords

Çevirikurgu, neolojizm, metinlerarasılık, çevirmen-okur işbirliği, yanmetinsellik

References

• Aksan, Doğan. 2009. Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim). 3. Cilt. 5. Baskı. Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara.
• Aksoy, Özge & Selmin Söylemez, Ayşe. 2023. Translation of Neologisms in Science Fiction: The Textual Reality or Unreality of the Target Text. İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi. 18/107-122.
• Aktulum, Kubilay. 2011. Metinlerarasılık/Göstergelerarasılık. Kanguru Yayınları. Ankara.
• Akyıldız, Ekim. 2021. Margaret Atwood’un the Handmaid’s Tale Başlıklı Eserindeki Neolojizmler ve Türkçe Çevirisinde Kullanılan Çeviri Teknikleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi.
• Apaydın, Tuğçe. 2020. Neolojizm Çevirileri Üzerine Bir İnceleme: Alice’s Adventures in Wonderland ve Through the Looking Glass Örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 13/73. 27-41.
• Bayar, Zühtü. 2001. Bilimkurgu ve Gerçeklik. Broy Yayınevi. İstanbul.
• Berk, Özlem. 2005. Kuramlar Işığında Açıklamalı Çeviribilim Terimcesi. Multulingual Yabancı Dil Yayınları. İstanbul.
• Delabastita, Dirk. 2004. Literary Style in Translation: Archaisms and Neologisms. In H. Kittel (Ed.), Übersetzung Ein internationales Handbuch zur Übersetzungsforschung, 1.Teilband. Berlin/New York. s. 883-888.
• Dursun Önen, Kübra Fatma. 2023. Bir Neolojizm Örneği: Medeniyet Kavramının Türkçe Kurgu Dışı Metinlerdeki Serüveni. RumeliDe Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. 12/251-260.
• Eco, Umberto. 2016. Anlatı Ormanlarında Altı Gezinti. çev. Kemal Atakay. Can Yayınları: İstanbul.
• Kaindl, Klaus, Karlheinz Spitzl. 2014. Transfiction: Research into the Realities of Translation Fiction. John Benjamins Publishing Company: Amsterdam / Philadelphia.
• Kaindl, Klaus. 2014. Of Dragons and Translators: Foreignness as a Principle of Life: Yoko Tawada’s “St. George and the Translator”. Transfiction: Research into the Realities of Translation Fiction. John Benjamins Publishing Company: Amsterdam/Philadelphia.
• Kaindl, Klaus. 2018. “The Remaking of the Translator’s Reality: The Role of Fiction in Translation Studies”. The Fictions of Translation. John Benjamins Publishing Company: Amsterdam/Philadelphia.
• Kavruk, Fatma Ülkü. 2022. Kurgusal Diller, Kültürel Neolojiler ve Çeviriyaratım: İngilizceden Türkçeye ve Almancaya Aktarımlar. Doktora Tezi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi. Ankara.
• Molina, Lucia & Hurtado Albir Amparo. 2002. Translation Techniques Revisited: A Dynamic and Functionalist Approach. Meta Translators’ Journal, 47 (4), 498-512.
• Newmark, Peter. 1988. A Textbook of Translation. Prentice Hall International (UK) Ltd. London.
• Robinson, Kim Stanley. 2003. Kızıl Mars. çev. Sabri Gürses. Kabalcı Yayınevi: İstanbul.
• Robinson, Kim Stanley. 2010. Yağmurun Kırk İşareti. çev. Emre Yerlikhan, Koray Özbudak. Resif Yayıncılık: İstanbul.
• Robinson, Kim Stanley. 2012. 2312. Orbit Publishing: Hatchette Book Group. New York, United States of America.
• Robinson, Kim Stanley. 2016. 2312. çev. Mehmet İhsan Tatari. İthaki Yayınevi: İstanbul.
• Vardar, Berke. 2002. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Multilingual Yabancı Dil Yayınları. İstanbul.
• Yetkin Karakoç, Nihal. 2014. Structural Calques in Neologism Translation and Unintelligibility: The Case of Generation X. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9/3. 1611-1619.