Genealogical Culture in the Social Life of the Jāhiliyya Period

Year 2024, Issue: Cahiliye Özel Sayısı, 2 - 32, 15.12.2024

Ömer Aras

https://doi.org/10.47169/samer.1466627

Abstract

“Genealogy/nasab” refers to the blood relationship. Kinship and lineage relations are shaped based on this foundation. In Arab culture, it is a central phenomenon that influences political, social, economic, and cultural realms. This is true for both the Islamic and the pre-Islamic (Jāhiliyya) periods, as the tribe is the dominant element of the social structure in both eras. Tribes are constituted through blood ties. In this regard, genealogy forms the nucleus of the crucial concept of asabiyyah in tribal society. Asabiyyah serves as a protective shield for individuals in societies without a central authority, ensuring their survival. This study examines the extent to which the culture of genealogy influenced Arab social life during the Jāhiliyya period.In the introduction, the possibility of defining the position of the genealogy phenomenon in Arab social life within a specific period is questioned, and answers to this are provided. Ultimately, it is concluded that genealogy, as an ancient, widespread, and powerful phenomenon, should be considered as a whole within the framework of both the Jāhiliyya and Islamic periods. It is also emphasized that certain practices and corrections introduced in the Islamic period contribute to understanding the genealogical culture of the Jāhiliyya period.In the following sections, the concept of genealogy, which dominated the Arab mindset during the Jāhiliyya period, is addressed through an expanding classification of individuals, tribes, and supra-tribal formations/structures. Since genealogy creates a society of blood relations with interrelated units, this scheme aligns with the “field” of the period being examined. Under the “individual” heading, evaluations are made on how genealogy influenced an individual’s mental world, social life, relationships with members of their own tribe, and interactions with members of rival tribes. In the “tribe” section, the function of genealogy, which forms the basis of asabiyyah within the tribe, and its unifying and differentiating characteristics in the formation of tribal identity are emphasized. Regarding the supra-tribal level, findings are presented on whether supra-tribal groups such as Adnan, Qahtan, Maad, Nizar, Rabia which became prominent and politically influential after Islam, existed before Islam. In addition to literal sources, archaeological data are also utilized in this study.

Keywords

Sirah, jāhiliyya, genealogy, tribe, solidarity, Adnan, Qahtan.

Cahiliye Dönemi Sosyal Hayatında Nesep Kültürü

Abstract

Nesep kan bağı anlamına gelir. Akrabalık ve soy ilişkileri bu temel üzerinden şekillenir. Arap kültüründe siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel alana etki eden merkezi bir olgudur. Bu hem İslam hem de Cahiliye dönemi için geçerlidir. Zira her iki dönemde de kabîle sosyal dokunun hâkim unsurudur. Kabîleler ise kan bağı üzerinden teşekkül eder. Bu bakımdan nesep kabîlevi toplumda hayati konumdaki asabiyetin nüvesini teşkil eder. Asabiyet, merkezi bir otoritenin bulunmadığı toplumlarda kişi için koruyucu bir kalkandır ve onun hayatta kalmasını sağlar. Bu çalışmada Cahiliye döneminde Arap sosyal hayatında nesep kültürünün ne ölçüde etkili olduğu ele alınacaktır. Çalışmanın giriş bölümünde nesep olgusunun Arap sosyal hayatındaki konumunun belli bir dönemle sınırlandırılarak ortaya konulmasının imkânı sorgulanmış ve buna dair cevaplar verilmiştir. Nihayetinde kadim, yaygın ve güçlü bir olgu olarak nesebin Cahiliye ve İslamî dönem çerçevesinde bir bütün olarak ele alınması gerektiği sonucuna varılmıştır. Ayrıca İslamî dönemde ortaya konan kimi uygulamaların, yapılan düzeltmelerin Cahiliye dönemindeki nesep kültürünün anlaşılmasına katkı sağlayacağı vurgulanmıştır. Takip eden başlıklarda Cahiliye döneminde Arap zihniyetine hâkim olan nesep olgusu kişi, kabîle ve kabîle üstü oluşumlar/yapılar şeklinde bir tasnif üzerinden genişleyen halkalar olarak ele alınmıştır. Nesep, birbirini içeren birimler ile bir kan bağı toplumu ortaya çıkardığından takip edilen bu şema ele alınan dönemdeki “saha” ile de uyumludur. Kişi başlığı altında bireyin zihin dünyasında, sosyal hayatında, kendi kabilesine mensup kişiler ile öteki diyebileceğimiz rakip kabîle mensuplarını tanımlamada, onlarla geliştirdiği ilişkilerde nesebin nasıl etki ettiğine dair değerlendirmeler yapılmıştır. Kabîle kısmında asabiyetin temelini teşkil eden nesebin kabîle bünyesinde nasıl bir fonksiyon icra ettiği, kabilevi kimliğin oluşmasında nasıl birleştirici ve ayırıcı bir hususiyet arz ettiği üzerinde durulmuştur. Kabîle üstü seviye konusunda ise İslam sonrasında belirginleşen ve siyasete yön veren Adnânî, Kahtânî, Mead, Nizâr, Rebîa gibi kabîle üstü grupların İslam öncesinde var olup olmadığına dair tespitlerde bulunulmuştur. Çalışmada literal kaynakların yanında arkeolojik veriler de kullanılmıştır.

Keywords

Siyer, cahiliye, nesep, kabîle, asabiyet, Adnân, Kahtân

References

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi’ es-San’ânî. el-Musannef. thk. Habîburrahman A’zamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Meclisü’l-İlmi, 1983.
• Acar, Cafer. İslâm’da Savaş: Cahiliye ve Risalet öneminde Savaş Olgusu. Kahramanmaraş: Samer Yayınları, 2020.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaut, Adil Mürşid vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Ali, Cevâd. el-Mufassal fî târîhi’l-ʿArab kable’l-İslâm. 20 Cilt. Beyrut ; Londra: Dârü’s-Saki, 2001.
• Ali, Cevâd. “el-Müdevvenâtü’l-ʿArabiyye limâ kable’l-İslâm”. Mecelletü’l-Mecmai’l- ʿİlmi’l- ʿIraki 31/3 (1980), 196-239.
• Ali, Salih Ahmed. Muhâdarât fî’t-târîhi’l-ʿArab. Bağdad: Matbaatül-irşâd, 1968.
• Apak, Adem. Erken Dönem İslam Tarihinde Asabiyet. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
• Aras, Ömer. Hicri III. Asrın Sonuna Kadar Araplarda Nesep Kültürü. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Aras, Ömer. İslam Öncesinden Hz. Muhammed’in (s) Vefatına Kadar Kinde Kabilesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Bekkâr, b. Abdillâh el-Kureşî el-Esedî ez-Zübeyrî ez-Zübeyr b. Cemheretü nesebi Kureyş ve ahbâruhâ. thk. Abbas Hânî el-Çerrah. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Riyaz Zirikli, Süheyl Zekkâr. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• Beyhakî, Ebü’l-Hasan Zâhirüddin Ali b. Zeyd b. Muhammed. Lübâbü’l-ensâb ve’l-elkâb ve’l-aʿkab. thk. es-Seyyid Mehdi Recai. 2 Cilt. Kum: Ayetullahi’l-Uzma el-Mar’aşi, 2. Basım, 2007.
• Bilgin, Vejdi. “Câhiliye’den İslâm’a Geçiş: Tebliğ ve Sosyal Akışkanlık”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/1 (2005), 123-142.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necat, 2001.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. el-Edebü’l-müfred. thk. Semîr b. Emin ez-Züheyrî. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1998.
• Cadelmevla, Muhammed Ahmed Cadelmevla Bek. Eyyamü’l-Arab fi’l-cahiliyye. Kahire : Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1946.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Câhiz el-Kinânî. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. Ali Bu Mülhim. 3 Cilt. Beyrut: Dar ve Mektebetü’l-Hilal, 2002.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Câhiz el-Kinânî. el-Mehâsin ve’l-ezdâd. Beyrut: Dâru İhyai’l-Ulûm, 1991.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Câhiz el-Kinânî. Kitâbü’l-Hayevân. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Câhiz el-Kinânî. Resâilü’s-siyâsiyye. Beyrut: Dar ve Mektebetü’l-Hilal, 2002.
• Çelebi, Muharrem. “Envâ’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/257-258. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• DASI, Digital Archive for the Study of Pre-islamic Arabian Inscriptions: Project. http://dasi.cnr.it, ts. Erişim 26 Mayıs 2024
• Demircan, Adnan. Cahiliye Arapları. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015.
• Drory, Rina. “The Abbasid Construction of the Jahiliyya: Cultural Authority in the Making”. Studia Islamica 83 (1996), 33-49.
• Ebû Ubeyd, el-Kāsım b. Sellâm b. Miskîn. Kitâbü’n-Neseb. thk. Meryem Muhammed Hayrüddir’. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1989.
• Ebû Ubeyd, el-Kāsım b. Sellâm b. Miskîn el-Herevî. el-Ġarîbü’l-muṣannef. thk. Safvan Adnan Davudî. 2 Cilt. Medine : el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 1993.
• Ebû Ubeyd, el-Kāsım b. Sellâm b. Miskîn el-Herevî. Garibü’l-hadis. thk. Muhammed Abdülmunʿim Hân. 4 Cilt. Haydarabad : Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1964.
• Ebû Ubeyde, Ma’mer b. el-Müsennâ. Şerhu nekāʾizi Cerîr ve’l-Ferezdak. thk. Muhammed İbrâhim Huvver - Velid Mahmûd Halis. 3 Cilt. Ebûzabî [Abudabi]: el-Mecmaü’s-Sekafi, 3. Basım, 1998.
• Ebû Ubeyde, Ma’mer b. el-Müsennâ. Kitâbü’d-Dîbâc. thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymin vd. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1991.
• Emîn, Ahmed. Duha’l-İslâm. Kahire: Lecnetü’t-Te’lif ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1933.
• Emin, Ahmed. Fecrü’l-İslâm. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Erkoçoğlu, Fatih. Emevi Devleti’nin Dönüm Noktası Abdülmelik b. Mervan: (65-86 / 685-705). Ankara : Türkiye Diyanet Vakfı, 2020. http://ktp.isam.org.tr/detayzt.php? navdil=tr&idno=243090&wYazarlar=fatih+erko%C3%A7o%C4%9Flu
• Farabi, İshak b İbrâhim Ebû İbrâhim. Divanü’l-edeb : mu’cemu lugavi türasi. thk. Ahmed Muhtar Ömer. 4 Cilt. Kahire : Müessesetü Dari’ş-şa’b, 2003.
• Fayda, Mustafa. “Câhiliye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/17-19. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Geylânî, Abdülgâni Hac Şâkir el-. Ehemmiyyetü’n-neseb inde’l-ʿArab kable’l-İslâm ve fi’l-Kur’ani’l-Kerîm ve’s-sünneti’n-nebeviyyeti’ş-şerîfe. Amman : Daru Ammar, 2008.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân b. Amr b. Temîm. Kitâbü’l-ʿAyn. thk. Mehdi Mahzûmî - İbrahim Samerraî. 8 Cilt. Beyrut: Dar ve Mektebetü’l-Hilal, ts.
• Hassân b. Sâbit, Ebü’l-Velîd (Ebû Abdirrahmân) b. el-Münzir el-Hazrecî. Dîvânu Hassân b. Sâbit. thk. Abd Muhanna. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Hemdânî, Ebû Muhammed Lisânü’l-Yemen el-Hasen b. Ahmed b. Ya’kūb. Kitâbü’l-İklîl min ahbâri’l-Yemen ve ensâbu Himyer. thk. Muhammed b. Ali b. el-Hüseyin el-Ekva’ el-Hivali. 4 Cilt. San’a: Vizaretü’s-Sekafe ve’s-Seyyahe, 2004.
• Hüsameddin, Kerim Zekî. el-Luğa ve’s-sekâfe: dirâse antro-lugaviyye li-elfâz ve alâkâti’l-karâbe fî’s-sekâfeti’l-ʿArabiyye. Kâhire: Dâru Garîb, 2001.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-İnbâh ʿalâ kabâʾili’r-ruvât. Kahire: Mektebetü’l-Kudsi, 1350.
• İbn Abdürabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-ʿİkdü’l-ferîd. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• İbn Ebû Hayseme, Ebû Bekr Ahmed b. Ebî Hayseme Züheyr b. Harb en-Nesâî. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Salâh b. Fethi Helel. 2 Cilt. Kahire: el-Farukü’l-Hadise, 2006.
• İbn Habîb, Ebû Ca’fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye b. Amr el-Hâşimî. Şerhu Dîvâni Cerîr. thk. Numan Muhammed Emin Taha. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Ma’ârif, 3. Basım, t.y.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen. Târîhu İbn Haldûn. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1988.
• İbn Hallikân, Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân mimmâ s̱ebete bi’n-naḳl evi’s-semâʿ ev es̱betehü’l-ʿayân. 7 Cilt. Beyrut : Dâru Sadır, 1978.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî. Cemheretü ensâbi’l-ʿArab. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. Kitâbü’t-Tîcân fî mülûki Himyer. San’a: Merkezü’d-Dirasat ve’l-Ebhâs, 1979.
• İbn Hübeyre, Avnüddîn Yahyâ b. Muhammed b. Hübeyre eş-Şeybânî ed-Dûrî. el-İfṣâḥ ʿan meʿâni’ṣ-ṣıḥâḥ. thk. Fuad Abdülmün’im Ahmed. 8 Cilt. Riyad : Dârü’l-Vatan, 1996.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. el-Mesâil ve’l-ecvibe fi’l-hadîs ve’l-luga. thk. Mervân el-Atıyye - Muhsin Harabe. Beyrut : Dâru İbn Kesir, 1990.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. eş-Şi’r ve’ş-şuarâ. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadis, 2002.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muhkem ve’l-muhîtü’l-aʿzam. thk. Abdülmahid Hindavi. 11 c, Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr. Cemheretü’n-neseb. thk. Naci Hasan. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1986.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr. İftirâku veledi Mead. nşr. Ahmed Muhammed Abîd. Ebûzabî [Abudabi]: Dârü’l-Kütübi’l-Vataniyye, 2010.
• İbnü’l-Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr. Nesebu Mead ve’l-Yemeni’l-kebîr. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2004.
• İslîm, Ahmed Faruk. el-İntima fi-şi’ri’l-câhilî. Dımaşk: İttihâdü’l-Küttâbi’l-Arab, 1998.
• Kapar, Mehmet Ali. “Meâfir (Benî Meâfir)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/200. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Köse, Feyza Betül. Hz. Peygamber Dönemi’nde Cariye. İstanbul: Selenge Yayınları, 2022.
• Kutub, Semîr Abdürrezzâk. Ensâbü’l-ʿArab. Beyrut: Daru Mektebeti’l-Hayat, t.y.
• Lecker, M. “Pre-Islamic Arabia”. The New Cambridge History of Islam: The Formation of the Islamic World Sixth to Eleventh Centuries. ; Cambridge : Cambridge University, 2010.
• M. A. Bafikiyye. fi’l-ʿArabiyyeti’s-saîde: dirâsât târîhiyye kasîre. 2 Cilt. San’a: Merkezü’l-Buhus ve’d-Dirasati’l-Yemeni, 1987.
• Ma’mer b. Râşid, Ebû Urve el-Basrî es-San’ânî. el-Câmiʿ. thk. Habiburrahman A’zami. 2 Cilt. Beyrut : el-Mektebetü’l-İslami, 1982.
• Meçhul. el-Fâsıl beyne’l-hak ve’l-bâtıl min mefâhiri Kahtân ve’l-Yemen. thk. Muhammed Abdülkadir Harisat, Asam Mustafa Abdülhadi Akle. Amman: Müessessetu Hamade li’d-Dirasati’l-Camiiyye, 2011.
• Merzûkî, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. el-Hasen. Şerhu dîvâni’l-hamâse. thk. Garid eş-Şeyh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Muhâdarâtü’l-üdebâʾ ve muhâverâtü’ş-şuʿarâʾ ve’l-büleġā. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1999.
• Rebia, Ebû Akil Lebid b Rebia b Malik Lebid b. Divanu Lebid b. Rebia el-Amiri. Beyrut : Dârü’l-Ma’rife, 2004.
• Resûlî, el-Melikü’l-Eşref Mümehhidüddîn Ömer b. Yûsuf b. Ömer el-Gassânî. Turfetü’l-ashâb fî maʿrifeti’l-ensâb. thk. K. W. Zettersteen. Beyrut: Dâru Sadır, 1992.
• Rumbeyoğlu, Fahreddin - Nabi, Mehmed. Hadramut Meselesi. İstanbul : Matbaa-i Âmire, 1918.
• Said, Beşir Abdürrakîb. el-Meâfir: Dirase Eseriyye fi’l-mıntıkatey Kades ve Sâmi’. Taiz : el-Müessesetü’l-Yemeniyye li’s-sekafeti ve’l-fünun, 2014.
• Schiettecatte, Jérémie - Arbach, Mounir. “The Political Map of Arabia and the Middle East in the Third Century Ad Revealed by a Sabaean Inscription”. Arabian Archaeology and Epigraphy 27/2 (2016), 176-196.
• Seâlibî, Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl es-. S̱imârü(s̱emerü)’l-ḳulûb fi’l-mużâf ve’l-mensûb. Kahire : Dârü’l-Maârif, t.y.
• Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr es-. el-Ensâb. 13 Cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Maarifi’l-Osmaniyye, 1977.
• Shahid, Irfan. Byzantium and the Arabs in the Fifth Century. Washington, D.C.: Dumbarton Oaks, 1989.
• Suhârî, Seleme b. Müslim el-Avtebî. el-Ensâb. 2 Cilt. Amman: Vizaretü’t-Türas ve’s-Sekafe, 2006.
• Szombathy, Zoltán. The Roots of Arabic Genealogy: A Study in Historical Anthropology. Piliscsaba: The Avicenna Institute of Middle Eastern Studies, 2003.
• Şen, Ahmet - Demir, Erdoğan. “Câhiliye Dönemi Şairlerinden El-Efveh El-Evdî’de Fahr Teması”. Amasya İlahiyat Dergisi 12 (2019), 195-221.
• Şerefeddin, Ahmed Hüseyin. Târîhü’l-yemeni’s-sekafî. San’a: Câmiatu San’a, 2004.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. Muʿcemü’l-evsat. thk. Târık b. Avazullah b. Muhammed vd. 10 Cilt. Kahire: Daru’l-harameyn, 1995.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Tefsîrü’t-Taberî. thk. Mahmûd Muhammed Şakir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd et-. Târîhü’t-Taberî: Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Dâr’ut’Türâs, 1967.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî. Şerhu müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnaut. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. Müsned. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Cize: Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1999.
• Temir, Hakan. Arap Yarımadasında Kabile Hayatı (Ortaya Çıkışından Hz. Peygamber Dönemine Kadar). İstanbul: Siyer Yayınları, 2020.
• Temir, Hakan. “İslâm Öncesi Arap Tarihini Yansıtması Bakımından Nesepler”. Câhiliye Üzerine Tetkikler 2. ed. Veli Atmaca. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2023.
• Uslu, Recep. “Hums”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/364-365. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer el-. el-Megâzi. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1989.
• Webb, Peter. “Cry me a Jāhiliyya: Muslim Reconstructions of Pre-Islamic Arabian Culture—A Case Study”. Islam at 250: Studies in Memory of G.H.A. Juynboll. ed. Petra M. Sijpesteijn - Camilla Adang. 235-280. Leiden, The Netherlands: Brill, 2020.
• Wellhausen, Julius. The Arab Kingdom and Its Fall. çev. Margaret Graham Weir. Calcutta : University of Calcutta: London ;: Routledge, Ann Arbor, Michigan: MPublishing, University of Michigan Library, 1927.
• Zübeyrî, Ebû Abdillâh Mus’ab b. Abdillâh b. Mus’ab. Nesebu Kureyş. thk. E. Levı Provençal. Kahire: Dârü’l-Maârif, 1982.