TÜRK-OSMANLI MİNYATÜRLERİNİN BİLGİ GÖRSELLEŞTİRME ARACI OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2025, Sayı: 15- Özel sayı, 144 - 166, 20.10.2025

Dilek Erdoğan

https://doi.org/10.20488/sanattasarim.1803987

Öz

Osmanlı tarihi boyunca oldukça önem verilen el yazmaları, görsel dilin etkin araçları olan
minyatürlerle derinlik kazanmıştır. Minyatür sanatı, yalnızca bir sanat formu ya da gelenek
değil, aynı zamanda dönemin toplumsal yapısını, siyasi olaylarını ve kültürel değerlerini
disiplinler arası köprüler kurarak görselleştiren ve tarihî belleğin oluşmasına katkı sağlayan
bir anlatım biçimidir. Sanatsal ve belgesel niteliğindeki değerlerinin yanı sıra minyatürler,
Osmanlı kitap sanatında görsel bilginin düzenlenmesi ve sunumu açısından önemli bir
yer tutmakta ve günümüz bilgigrafi tasarım anlayışına benzer yapısal özellikler barındırmaktadır.
Bu çalışma, literatürde eksikliği görülen, Türk-Osmanlı minyatür sanatının
bilgigrafiyle ilişkisini inceleyerek, minyatürlerin bilgi görselleştirme ve aktarımındaki rolünü
değerlendirmektedir. Araştırmada yöntem olarak, nitel araştırma yöntemlerindeki veri
toplama tekniği olan görsel doküman analiziyle betimleyici bir değerlendirme yapılmıştır.
Çalışma, bilgi aktarımına odaklanan Türk-Osmanlı minyatürleriyle sınırlandırılmış ve
üslup özelliklerinin en belirgin ve tutarlı şekilde gözlemlenebildiği dönem olması nedeniyle
inceleme evreni klasik dönem eserleriyle sınırlandırılmıştır. Bilgigrafiye ilişkin tanımlar
ve literatürdeki araştırmalar doğrultusunda, tarihsel ve çağdaş bilgigrafi yaklaşımları göz
önünde bulundurularak beş temel kategori belirlenmiş ve Türk-Osmanlı minyatürlerinin
bilginin görsel olarak aktarımında sistematik ve bilinçli bir yapı barındırdığı ve modern
bilgigrafi tasarımının temel bileşenleriyle anlamlı benzerlikler taşıdığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bilgigrafi , Türk-Osmanlı Minyatürü , Bilgi Görselleştirme , Grafik Tasarım.

AN EVALUATION OF TURKISH-OTTOMAN MINIATURES AS A TOOL FOR VISUALIZING INFORMATION

Öz

Manuscripts, which held great importance throughout Ottoman history, gained visual and
conceptual depth through miniatures as effective instruments of visual language. Miniature
painting was not merely a form of art or tradition, but also a mode of expression that
visualized the social structure, political events, and cultural values of its time by establishing
interdisciplinary bridges and contributing to the construction of historical memory.
In addition to their artistic and documentary value, miniatures played a significant role
in Ottoman book arts by organizing and presenting visual information, and they exhibit
structural characteristics that closely resemble those found in contemporary infographic
design. This study addresses a gap in the literature by examining the relationship between
Turkish-Ottoman miniature art and infographic representation, and evaluates the role of
miniatures in the visualization and transmission of information. As a research method,
the study employs visual document analysis—a qualitative data collection technique—and
offers a descriptive evaluation. The scope of the study is limited to Turkish-Ottoman miniatures
with a prominent function in information transfer, focusing particularly on works
from the classical period, in which stylistic features are clearly defined. Based on definitions
of infographics and relevant literature, five core categories were identified, and the findings
reveal that Turkish-Ottoman miniatures contain a systematic and deliberate structure for
visually conveying information, exhibiting substantial parallels with the foundational components
of modern infographic design.

Anahtar Kelimeler

Infographics , Turkish-Ottoman Miniature , Information Visualization , Graphic Design

Kaynakça

• And, M. (2014). Osmanlı Tasvir Sanatları 1 MİNYATÜR. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Amasya Valiliği. (t.y.). Sabuncuoğlu Tıp ve Cerrahi Tarihi Müzesi http://www.amasya.gov.tr/sabuncuoglu-tip-ve-cerrahi-tarihi-muzesi Arık, R. (1976). Batıtılışma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aslanapa, O. (1989). Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Atasoy, N. (2015). Beyan-I Menazil- Sefer-İ Irakeyn Matrakçı Nasuh. İstanbul: Masa Yayınları.
• Binark, İ. (1978). Türkler’de Resim ve Minyatür Sanatı. Vakıflar Dergisi, 271-289.
• Chen, H. M. (2017). An Overview of Information Visualization. Library Technology Reports, 5-7.
• Coates, K., & Ellison, A. (2014). An introduction to INFORMATION DESIGN. Londra: Laurence King Publishing.
• Çalışkan, Habibe (2020, 07 Haziran). Matrakçı Nasuh’un Gözünden 10 Türk-İslam Şehri. tarihikadim.
• https://www.tarihikadim.com/matrakci-nasuhun-gozunden-10-turk-islam-sehri/
• Drucker, J. (2014). Graphesis Visual Forms of Knowledge Production. Massachusetts: Harvard University Press.
• Erdoğan Aydın, D. (2021). İletişim Biçimi Olarak Bilgigrafi ve Süreçleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi.
• Erkmen, A. (2019). Anadolu’da Tasvir Sanatı. RSG Dergi, İTÜ Rektörlük Sanat Galerisi Dergisi, 8-29.
• Erkmen, A. (2023). Bir Büyük Ticaret Yerleşkesinin Sureti: Beyân-ı Menâzil’de Kapalıçarşı. Yeditepi Fatih Kültür Sanat Yaşam Dergisi, 76-79.
• Genç, R. (1997). Türk İnanışları ile Millî Geleneklerinde Renkler ve Sarı-Kırmızı-Yeşil. Erdem Dergisi, 1075-1110.
• Günay, R. (1992). Süleymanname Minyatürlerinde Mekân ve Anlatım Teknikleri, Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık 5, (s. 56-159).
• https://books.google.com/ngrams/. (t.y.). https://books.google.com/ngrams/graph?content=infographic&year_start=1800&year_end=2022&corpus=en&smoothing=3
• Interaction Design Foundation. (2025, 02 26). Interaction Design Foundation: https://www.interaction-design.org/literature/topics/information-visualization
• Kartal, S., & Alp, K. Ö. (2021). Mitolojik Kuşlardan Simurg’un Minyatürler Üzerinden Sembolik Anlam Kodları. Folklor Akademi Dergisi, 439-451.
• Keleşoğlu, B., & Uygungöz, M. (2024). Fiziksel Etkileşim İçin Kurgulanan Basılı Çoklu Sayfaların Tasarımı. Sanat ve Tasarım Dergisi, 389-409.
• Kundak, Ali Nihat. (t.y.) Osmanlı Minyatürlerinde At Tasvirleri. Zdergisi
• https://www.zdergisi.istanbul/makale/osmanli-minyaturlerinde-at-tasvirleri-233
• Lights, E. (2012, 14 Mayıs). https://emergencylightscompany:
• https://emergencylightscompany.wordpress.com/2012/05/14/running-man-origins/
• Mahir, B. (2018). Osmanlı Minyatür Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Munk, O. (2018). Visuel journalistik. Kopenhag: Samfundslitteratur Yayıncılık.
• Önkol Ertunç, Ç., ve Depeler Mazı, L. (2020). Sabuncuoğlu Şerefeddin’in Paris Bibliotheque Nationale’de Bulunan Cerrahiyyetü’l-Haniyye İsimli Eserinin Minyatür Özellikleri. İSTEM 36, 305-323.
• Özcan, O. (2005). Turkish – Ottoman Miniature Art Within the Context of Electronic Information Design Education. International Journal of Technology and Design Education, 237-252. Pontis, S., & Babwahsingh, M. (2024). Information Design Un Bound. Londra: Bloomsbury Publishing.
• Rüzgar, N. (2014, Aralık 20). https://www.e-skop.com/skopbulten: https://www.e-skop.com/skopbulten/karnaval-kategorilerinden-minyatur-imgelerine/2255#_edn16 adresinden alındı
• Tasvir Sanatları. [@tasvirsanatlari]. (2019, 22 Kasım). Mevlana Celaleddin Rumi’nin hatıralarının ve menkıbelerinin toplandığı Sevâkıb-ı Menâkıb https://x.com/tasvirsanatlari/status/1197895035343253508
• Tanındı, Z. (1996). Türk Minyatür Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tanındı, Z. (2003). Transformation of Words to Images: Portraits of Ottoman Courtiers in the “Dîwâns” of Bâkî and Nâdirî. Anthropology and Aesthetics, 131-145.
• Tanındı, Z. (2016). İstanbul Sarayının Resim Hazinesinden: Osmanlı Sanatında Minyatür. E. C. Yılmaz içinde, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi Cilt: 7 (s. Cilt: 7 / Sayfa:384-399). İstanbul: Istanbul Büyüksehir Belediyesi Kültür A.S.
• Tarım Ertuğ, Z. (2013). Selimnâme-i Şükrî Minyatürlerinin Belge Değerleri. M. B. Edit: Tanman içinde, Nurhan Atasoy’a Armağan (s. 332-356). İstanbul: Lale Yayıncılık.
• Toraman, B. (2018). Kanûnî’nin Son Seferini Konu Alan Bazı Tasvirlerdeki Sembolik Dil Üzerine. Osmanlı Araştırmaları, 1-40.
• Turner, J. (2010, 03 08). Slate. https://slate.com/: https://www.slate.com/articles/life/signs/2010/03/the_big_red_word_vs_the_little_green_man.html Uçar, T. F. (2019). Görsel İletişim ve Grafik Tasarım. İstanbul: İnkılap Kitabevi
• Uzel, İ. (2020). Şereffeddin Sabuncuoğlu Cerrahiyyetü›l-Haniyye I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.