Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlık Mirasını Koruma ve Yeniden İşlevlendirmeye Bir Örnek: Mersin Çaltıbozkır Sina İlkokulu

Year 2025, Issue: 35 (20. Yıl Armağan Sayısı), 241 - 263, 22.05.2025

Özgehan Kavas

https://doi.org/10.18603/sanatvetasarim.1539035

Abstract

Kentlerin tarihsel yapıları, inşa edildikleri dönemin sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarını yansıtır. Ancak zaman içinde yaşam biçimleri, yönetim yapıları, ekonomik güç dengeleri ve nüfus artışı gibi faktörler, kentlerin ihtiyaçlarını ve yapılarını değiştirip yapıların atıl hale gelmesine sebebiyet vermiştir. Bu değişimler sırasında tarihi mirasların korunması oldukça önem arz etmektedir. Bu bağlamda kırsal bölgelerin temel taşlarından biri olan ve atıl vaziyetteki köy okullarının yeniden işlevlendirilmesi büyük öneme sahiptir.
Sina İlkokulu, uzun yıllar boyunca Çaltıbozkır Köyü'nde eğitim amacıyla kullanılmıştır. Ancak köy nüfusundaki azalma ile eğitim sistemlerindeki değişimler ve bakımsızlık, yapının işlevsiz hale gelmesine neden olmuş ve alınan çürük raporuyla okul atıl duruma geçmiştir. Okul yapısının fiziksel dayanıklılığının sürdürülmesi ancak yeniden kullanılarak sağlanabilir düşüncesi ile köyün ihtiyaçlarına uygun, yeni fonksiyonlarla donatılarak restore edilmiştir.
Bu çalışmada Erken Cumhuriyet Döneminin mimarlık anlayışına uygun ve özgün detaylarla üretilmiş bir yapı olan Sina İlkokulu’nun koruma bağlamında müdahale yöntemleri incelenmiş ve yenileme aşamaları sanat tarihi ve mimarlık bağlamında ele alınmıştır.

Keywords

Mersin , Cumhuriyet dönemi , atıl köy okulları , yeniden işlevlendirme , koruma

References

• Aydın, D. ve Yaldız, E., (2010). Yeniden Kullanıma Adaptasyonda Bina Performansının Kullanıcılar Üzerinden Değerlendirilmesi. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 1(27), 1-22.
• Bilgin, A. R., ve Bilgin, S. E. (2024). Anadolu Türk Mimarisinde Taşçı İşaretleri: Genel Bir Literatür Değerlendirmesi. Sanat Tarihi Dergisi, 33(1), 171-261.
• Ceylan, G. (2019). Erken Cumhuriyet Dönemi Köy İlkokulu Binalarının Yeniden İşlevlendirilmesi ve İç Mekan Çözümlerinin Incelenmesi: Adatepe Köyü İlkokulu Binaları Örneği [yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Dahiliye Vekaleti Mahalli İdareler Müdürlüğü (1933). Köylerimiz Köy Kanunu Tatbik Olunan ve Olunmayan Köyler, İstanbul: Matbaacılık ve Neşriyat Türk Anonim Şirketi.
• Erder, C. (1977). “Venedik Tüzüğü Tarihi Bir Anıt Gibi Korunmalıdır”, O.D.T.Ü Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2(3), 167-190.
• Ergin, H. (1946) Köy Eğitmenleri ve Enstitüleri Kanunu ile bu Kanunlarda Sözü Geçen Diğer Kanunlar, İstanbul: Işıl Matbaası.
• Kavas, Ö. (2020). Mersin'de Erken Cumhuriyet Dönemi (1923-1950) Köy Okulları Mimarisi. [yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kavas, Ö. (2021). Mersin'de Erken Cumhuriyet Dönemi (1923-1950) Köy Okulları Mimarisi, 24. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Yayınları
• Kozanoğlu, Z. A. (1933). Köy Mimarisi, Ülkü Halkevleri Dergisi, Ağustos, 2(7), 37-41.
• Kuban, D. (2000). Tarihi Çevre Korumanın Mimarlık Boyutu: Kuram ve Uygulama. Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları. Maarif Vekâleti İlk Tedrisat Dairesi. (1933). İlkmektep Planları Albümü, Ankara. Milli Eğitim Vekaleti (MEV). (1953). Öğretmen Okulları ve Köy Enstitüleri Programı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Işın, E. (Ed.). (2012). Düşünen tohum, konuşan toprak: Cumhuriyet'in Köy Enstitüleri 1940-1954. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Örmecioğlu, H. (2019). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Köycülük Tartışmaları ve Numune Köyler, Belleten, 83(297).
• Resmi Gazete, (1924). 442 sayılı Köy Kanunu (1924, 18 Mart), 5(3), 336.
• Resmi Gazete, (1942). 4274 Sayılı Köy Okulları ve Enstitüleri Teşkilat Kanunu (1941, 19 Haziran), 3243-3251.
• Schütte-Lihotzky, M. (1939) Yeni Köy Okulları Bina Tipleri Üzerinde Bir Deneme, İstanbul: Maarif Vekilliği.
• Sevgi, S. ve Eskici, B. (2020). “Ankara Çengel Han’ın Müze Olarak Yeniden Kullanımının Koruma Yaklaşımları Bakımından Değerlendirilmesi”, Sanat ve Tasarım Dergisi, (25), 275-303.
• Şenyurt, O. (2009). “Onsekizinci Yüzyıl Osmanlı Başkentinde Taşçı Örgütlenmesi”, METU Journal of Faculty of Architecture, 2(26), 103‐122.
• Tankut, H. R. (1939). Köylerimiz Bugün Nasıldır Dün Nasıldı Yarın Nasıl Olmalıdır, İstanbul: Kenan Basımevi.
• Uğursal, S. (2011). Tarihi Yapıların Yeniden İşlevlendirilmesi: İzmir Sümerbank Basma Sanayi Yerleşkesi Örneği [yayımlanmamış doktora tezi] Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü).
• Wofford, K. V. (1952). Türkiye köy ilkokulları hakkında rapor. Ankara: Mili Eğitim Bakanlığı, (F. Varış, Çev.)
• İNTERNET KAYNAKLARI:
• Akdeniz Haberler. (2018). Çaltıbozkır Derneği’nden Ses Getiren Şenlik https:// .akdenizhaberler.net/yerel/caltibozkir-dernegi-nden-ses-getiren-senlik-h3942.html 2 Mart 2024 tarihinde alınmıştır.
• Madrid Konferansı Tavsiye Kararları (1904) (S. Turunçel, Çev.) http://www.alanbaskanligi.gov.tr/evrak/turkce/1904-Madrid-Konferans%C4%B1-Tavsiye-Kararlar%C4%B1.pdf
• Resmi Gazete. (2005). Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun. No: 5366 https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/20050705-1.htm
• Resmi Gazete. (1983). UNESCO'nun Dünya Mirası Sözleşmesi 23.05.1982 tarih ve 8/4788 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla onaylanmıştır. https://teftis.ktb.gov.tr/TR-263665/dunya-kulturel-ve-dogal-mirasin-korunmasi-sozlesmesi.html
• Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi Türkiye Milli Komitesi. ICOMOS (Carta del Restauro). (1931). (A. Ağır, Çev.) https://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0660878001536681682.pdf
• Venedik Tüzüğü (1964). (C. Ender, Çev.) https://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603001536681730.pdf
• GÖRSEL KAYNAKLAR
• Görsel 1: Mehmet Asım Özçalık Arşivi
• Görsel 2: Kavas, Ö. (2020). Mersin'de Erken Cumhuriyet Dönemi (1923-1950) Köy Okulları Mimarisi. [yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Görsel 3: Kavas, Ö. (2020). Mersin'de Erken Cumhuriyet Dönemi (1923-1950) Köy Okulları Mimarisi. [yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Görsel 4: Kaymakam ve Heyetin Eski Okul Binasını Denetlemek Üzere Çaltıbozkır Köyü’nü Ziyareti, 2009 https://caltibozkir.tr.gg/S&%23304%3BNA ESK&%23304%3B-OKUL.htm “Çaltıbozkır Köyü”, 2 Mart 2024 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 5: Kaymakam ve Heyet, 2009 https://caltibozkir.tr.gg/S&%23304%3BNA-ESK&%23304%3B-OKUL.htm “Çaltıbozkır Köyü”, 2 Mart 2024 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 6: Çaltıbozkır-Sina İlkokulu Kültür Evi Açılışı, Silifke Yeni Gündem Gazetesi Haberleri, Mustafa Genç Youtube Kanalı “Çaltıbozır’da Kültür Evi ve Kütüphane açıldı.” https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=ORiXpcbQbX8 3 Mart 2024 tarihinde alınmıştır.
• Görsel 7: Kavas, Ö. (2020). Mersin'de Erken Cumhuriyet Dönemi (1923-1950) Köy Okulları Mimarisi. [yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 177.
• Görsel 8: (İlkmektep Planları Albümü, 1933)
• Görsel 9: Schütte-Lihotzky, M. (1939) Yeni Köy Okulları Bina Tipleri Üzerinde Bir Deneme, İstanbul: Maarif Vekilliği.
• Görsel 10: Yazar Arşivi.
• Görsel 11: Yazar Arşivi.
• Görsel 12: Yazar Arşivi.
• Görsel 13: Yazar Arşivi.
• Görsel 14: Kavas, Ö. (2020). Mersin'de Erken Cumhuriyet Dönemi (1923-1950) Köy Okulları Mimarisi. [yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 178.
• Görsel 15: Yazar Arşivi.
• Görsel 16: Yazar Arşivi.
• Görsel 17: Yazar Arşivi.
• Görsel 18: Yazar Arşivi.
• Görsel 19: Kavas, Ö. (2020). Mersin'de Erken Cumhuriyet Dönemi (1923-1950) Köy Okulları Mimarisi. [yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 174.
• Görsel 20: Yazar Arşivi.
• Görsel 21: Mehmet Asım Özçalık Arşivi