SANATSAL İFADELERDE “BEDENSİZ GÖZ” İMGESİNE AİT BAKIŞIN FENOMENOLOJİSİ

Yıl 2024, Sayı: 51, 429 - 440

Ezgi Ararat Cüceoğlu , Seza Sinanlar Uslu

https://doi.org/10.61742/sanatyazilari.1518636

Öz

Bedensiz göz” imgesinin eserin temel konusu olarak sunulduğu sanatsal ifadelerin incelendiği bu makalede bedensiz göz imgesi, sanat ile “bakış fenomenolojisi” arasındaki ilişki bağlamında ele alınmaktadır. Araştırmadaki eserler, fenomenoloji okulunun kurucusu Husserl’ın “şeylerin kendisine dönme” çağrısını, kendilerine özgü “varlık” tanımlamaları çerçevesinde dönüştürerek sanat eserinin ontolojisine geçen Heidegger ve Merleau-Ponty’nin görüşleri bağlamında incelenmiştir. Sanat-sal deneyimde fenomenolojik eylem görüldüğü an itibarıyla sanat eserinin sunduğu dünyaya yönelmektir, dolayısıyla “ba-kış” olgusu ile doğrudan ilişkilidir. Sanatçı ve izleyicinin bakışına ek olarak “sanat ve bakış” ilişkisinde bedensiz göz imgesi, üçüncü bir yol açmaktadır. Zira sanatsal pratiğin temel konusu bedensiz göz imgesi olarak verildiğinde bu imgenin kendine özgü bir “bakış fenomeni” ortaya koyduğu görülmektedir. Konu fenomenolojik yaklaşımla ele alındığında yalın göz figürü-nün algılanması ile göz imgesine ait bakışın algılanması arasındaki fark ortaya çıkmakla beraber, “bedensiz göz imgesine ait bakış” da algı nesnesi haline gelmektedir. Bakış olgusunun benzersiz, deneyimsel bir göndergesi olduğu görüşünden hare-ketle her biri benzersiz bir görünüm sunan göz imgelerini algılama ve anlamlandırma süreçleri, bu gözlere ait bakışa ilişkin fenomenolojik tanımlamadan beslenmektedir. Bu bağlamda sanatsal deneyimde algı nesnesi bedensiz göz imgesi olduğun-da, bu göze ait bakışın fenomenolojisi de önem kazanmaktadır. Makale örneklerle bu konuyu irdelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Sanat eseri, Fenomenoloji, Bedensiz göz, Bakış fenomeni, İmge

Kaynakça

• Alloa, Emmanuel. (2011). Exorbitances. La folie de la vision chez le dernier Merleau-Ponty. L’œil et l’Esprit–Merleau-Ponty entre art et philosophie. Reims: Épure.
• Benjamin, Walter. (2016). Pasajlar. (A. Cemal, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Direk, Zeynep. (2017). Dünyanın Teni. İstanbul: Metis Yayınları.
• Farago, France. (2006). Sanat. (Ö. Doğan, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Heidegger, Martin. (2011) Sanat eserinin Kökeni. (F. Tepebaşılı, Çev.), Ankara: De ki Basım Yayın.
• Heron, John. (1970). The phenomenology of social encounter: The gaze. Philosophy and Phenomenological Rese-arch, 31(2), 243-264, University of Surrey.
• Lacan, Jacques. (1998). Book XI: The four fundamental concepts of psychoanalysis. Ed. JA Miller. Trans. A. Sheri-dan, New York: Norton.
• Sartre, Jean-Paul. (2014). Varlık ve Hiçlik: Fenomenolojik Ontoloji Denemesi. (T. Ilgaz, G. Çankaya Eksen, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Şan, Emre. (2016). Sanat Yapıtının Fenomenolojisi. MSGSÜ Sosyal Bilimler, (14), 49-63.
• Merleau-Ponty, Maurice. (2016). Göz ve Tin. (A. Soysal, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Merleau-Ponty, Maurice. (2020). Algının Fenomenolojisi. (E. Sarıkartal ve E. Hacımuratoğlu, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Pallasmaa, Juhani. (2007). The eyes of the skin: Architecture and the senses. Chichester: John Wiley & Sons.
• Sloterdijk, Peter. (2001). Critique of cynical reason. London: University of Minnesota Press.
• Y. Gasset, Ortega. (2014) İnsan ve “Herkes”. (N. G. Işık, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.