ERİŞİLEBİLİR YAŞAM ALANLARI: ENGELSİZ YAŞAM MERKEZLERİ TASARIM YAKLAŞIMI

Year 2025, Issue: 53, 502 - 524, 30.11.2025

Alara Demirci Canbulat , Betül Bilge Özdamar

https://doi.org/10.61742/sanatyazilari.1526792

Abstract

Bu araştırma, engelsiz yaşam merkezlerinde bağımsız harekete yönelik mekânsal tasarım değerlerini incelemeyi amaçlamıştır. Çalışma kapsamında, dünyada öne çıkan kullanıcı yoğunluğu ve işlevsel özellikleri bakımından mekânsal kullanım değerleri yüksek, mekân-işlev çeşitliliğine sahip “engelsiz yaşam merkezleri” örnekleri seçilerek incelenmiştir. Engelsiz mekân ve bağımsız harekete yönelik tasarım değerleri, sahip oldukları özellikler doğrultusunda ele alınarak ortak okumaları yapılmıştır. Elde edilen veriler doğrultusunda, mekân organizasyonu, bağımsız hareket ve dolaşım alanları, mekân donatı elemanları ve yönlendirme elemanları, başlıkları altında, tasarım yaklaşımı ve gerekliliklerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Yapılan çalışma, ilgili literatür taraması, mevcut standartlar, mevzuatlar doğrultusunda değerlendirilerek, belirlenen başlıklar altında tablolaştırılarak analiz edilmiştir. Bu bağlamda araştırmada, engelsiz yaşam merkezlerinin kullanıcı erişilebilirliğine uygunluğu için bir yaklaşım kurgulanmıştır. Elde edilen veriler örnek alan çalışması olarak, Ankara’da bulunan “Etimesgut Belediyesi Engelsiz Yaşam Merkezi” üzerinden değerlendirilmiştir. Çalışma bu çerçevede, sağlık, eğitim, konaklama gibi hizmetleri aynı çatı altında toplayan ve engelli bireylerin sosyal ve fiziki gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik hizmet veren engelsiz yaşam merkezlerinde iç mekân tasarım değerlerine odaklanmıştır.

Keywords

Engelsiz Yaşam Merkezi , Erişilebilirlik , Bağımsız Hareket , Engelsiz Tasarım.

References

• Adanır, T., Öge, F., Hançerli, M.Y., Ergin, N., Olguner, O., Özaltıner, S. ve Eğitmen, S. (2015). Engelli standartları kent ve binalara yönelik uygulama kriterleri, KTMMOB Mimarlar Odası Yönetim Kurulu.
• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2020). Erişilebilirlik Kıla-vuzu. Ankara.
• Akpınar Külekçi, E. (2018). Kent donatı elemanlarında özgün tasarımların peyzaj ergonomisi yaklaşımıyla irdelen-mesi, Süleyman Demirel Üniversitesi Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 3(2): 89-109. https://doi.org/10.30785/mbud.419786.
• Dünya Sağlık Örgütü. (2011). Dünya engellilik raporu. İsviçre: WHO Press.
• Engelliler Konfederasyonu 2020 Yılı Genel Değerlendirme. (2020,27 12). Türkiye Engelliler Konfederasyonu. https://www.engellilerkonfederasyonu.org.tr/engelliler-konfederasyonu-2020-yili-genel-degerlendirme/
• Gürbüz, S., Çiçek, A. (2023). Engelli de yaşanır engeller de aşılır: görme engelliler. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 7(2), 504-515.
• Kavaz, İ., Zorlu, T. (2018). Polikliniklerde fonksiyonel konfor etmenlerinden yön bulma davranışı üzerine bir araştır-ma, Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi 6, 197- 204. 10.21923/jesd.363136
• Odabaş Uslu, A. ve Güneş, M. (2017). Engelsiz kentler “Herkes için erişilebilir kentler”. Uluslararası Peyzaj Mimarlığı Araştırma Dergisi, 1(2), 30-36.
• Office of the Deputy Prime Minister now the Department for Communities and Local Government of UK. (2003). Planning and access for disabled people: a good practice guide. London.
• Ökten, G. (2018). Evrensel Tasarım İlkeleri Doğrultusunda Engelsiz Üniversite Kampüslerinin Tasarlanması ve Biçimlenmesi Üzerine Bir Araştırma. [Sanatta Yeterlilik Tezi] Özsoy, Y., Özyürek, M. (2002). Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar. Özel Eğitime Giriş, Ankara: Karatepe Yayınları.
• Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. (2005, 01 07). Resmi Gazete. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/20050707-2.htm
• Sülün, İ. (2021, 02 12). DSÖ: Dünya genelinde 1 milyardan fazla engelli bulunuyor. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/saglik/dso-dunya-genelinde-1-milyardan-fazla-engelli-bulunuyor/2436449#
• Şişman, Y. (2011). Türkiye’de özürlülere yönelik yasal düzenlemeler, Sosyal Siyaset Konferansları, Sayı: 60, 2011/1, s. 169-221.
• T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2020). Engelli ve Yaşlı İstatistik Bülteni, Mart.
• The Center for Universal Design. (2008). Universal Design History. North Carolina State University, Aralık 2016. (Erişim: https://www.ncsu.edu/ncsu/design/cud/about_ud/udhistory.htm)
• Türk Standardı: TS 12576 Şehir İçi Yollar- Özürlü ve Yaşlılar için Sokak, Cadde, Meydan ve Yollarda Yapısal Önlemler ve İşaretlemelerin Tasarım Kuralları. (1999). Ankara.
• Yılmaz, F., Çakırer Özservet, Y. (2013). Yerelden Engelsiz Tasarım Uygulamaları, Küçükçekmece Belediyesi Örneği.