Commedia Dell'Arte Figurines in Rococo Period German Porselain Factories

Year 2025, Issue: 46, 94 - 107, 24.09.2025

Hülya Kalyoncu

https://doi.org/10.47571/sanatyorum.1555992

Abstract

The 18th century, dominated by Rococo art, also marks the Age of Enlightenment and rationalism as symbolized by Immanuel Kant's phrase “Dare to know." Commedia dell'Arte, which features distinct characters and humorous elements, originated from an ancient form of Italian improvisational theatre. It was revived during the Renaissance period in the 16th century. These characteristic theatrical archetypes were brought to life again in the masterpieces of German porcelain factories during their golden age in the 18th century. Porcelain figurines inspired by Commedia dell’Arte are sculptural figures that symbolize fixed personality types or social classes with their extravagant costumes and behavioral traits. Decorated with vibrant colors and detailed embellishments, these artworks were used decoratively in lavish palaces and banquet tables and were considered symbols of social status due to their aesthetic and material value. This study aims to examine significant German porcelain factories that produced Commedia dell'Arte-themed figurines during the Rococo period as well as focus on porcelain artists who specialized in this theme. The analysis includes leading German factories such as Meissen, Höchst, Nymphenburg alongside a detailed review of masterpieces created by artists working at these factories. The methodology involves evaluating art history literature with an emphasis on porcelain history through international books obtained from global porcelain museums, collection catalogs, academic articles, national books; utilizing various digital libraries and art history databases for a comprehensive literature review. As part of this research, data (visuals & writings) gathered from museum visits across Europe have been incorporated into visual analysis processes. This approach allows for comparative commentary on stylistic differences and similarities among various factories' Commedia dell’Arte figurines.

Keywords

Rococo , Commedia dell , theatre (theater) , porcelain (china) , art (fine arts) , figurine

Rokoko Dönemi Alman Porselen Fabrikalarında 'Commedia Dell Arte' Bibloları

Abstract

Rokoko sanatının hâkim olduğu 18. Yüzyıl, bilim ve felsefede ise İmmanuel Kant’ın “Aklını kullanma cesaretini göster” ifadesiyle simgelenen rasyonalizm ve Aydınlanma Çağı olarak şekillenmiştir. Belirgin karakterleri ve mizahi unsurları ile tanınan Commedia dell'Arte; kökeni asırlar öncesine dayanan doğaçlama bir İtalyan tiyatrosunun, 16.Yüzyıl aydınlanma çağı olan Rönesans döneminde tekrar canlanmış bir türüdür. Tiyatronun karakteristik tiplemeleri ise 18.Yüzyılda Avrupa’da altın çağını yaşayan dönemin gözde Alman porselen fabrikalarının, oyuncuların sahne performanslarındaki öznel niteliklerini yansıttıkları, şaheser nitelikteki porselen biblolarla yeniden hayat bulmuşlardır. Belirli karakter arketipleri ile şekillenen Commedia dell’Arte porselen bibloları, sabit bir kişilik tipini veya sosyal bir sınıfı sembolize eden, gösterişli kostümleri ve davranış özellikleri ile karakterize edilmiş heykelsi figürünlerdir. Canlı renkler ve detaylı süslemelerle dekorlanmış olan bu eserler, gösterişli saraylar ve ziyafet sofralarında dekoratif amaçlarla kullanılmışlar ve estetik ve maddi değerleri ile sosyal statü simgesi sayılmışlardır. Yapılan bu çalışma ile Rokoko dönemi Commedia dell'Arte temalı porselen bibloların üretildiği önemli Alman porselen fabrikalarının ve bu temaya odaklanan porselen sanatçıların incelemesinin amaçlanması bağlamında; Meissen, Höchst, Nymphenburg, gibi önde gelen Alman fabrikalarının porselen tarihindeki yerlerinin analizi yanında, bu fabrikalarda çalışmış sanatçıların başyapıt eserleri detaylı olarak analiz edilmiştir. Çalışma yöntemi olarak; sanat tarihi ve özellikle porselen tarihi literatürünün, süreç içerisinde dünya porselen müzelerinden edinilmiş uluslararası kitapların, koleksiyon kataloglarının, akademik makalelerin ve ulusal kitapların değerlendirilmeleri yapılmış; çeşitli dijital kütüphaneler ve sanat tarihi veri tabanlarından faydalanılarak geniş çaplı bir literatür taraması yapılmıştır. Araştırmanın bir parçası olarak, Avrupa müzelerinde yerinde yapılmış olan müze gezilerinden elde edilmiş porselen veri (görsel, yazınsal) ve gözlemler, görsel analiz sürecine dahil edilerek, çeşitli fabrikaların Commedia dell'Arte bibloları arasında stilistik farklılıklar ve benzerlikler karşılaştırmalı bir yaklaşımla yorumlanmıştır.

Keywords

Rokoko , Commedia dell Arte , tiyatro , porselen , sanat , biblo

References

• Arcasoy, A. (tarihsiz). Seramik teknolojisi. Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Anasanat Dalı yayınları no.2.
• Arcasoy, A. (1998). Commedia dell’arte porselen bibloları. Antik dekor dergisi, (47), 98-105.
• Arcasoy, A. (2000). Saksonya krallarının prestij ve gururu: Meissen Porselenleri. Antik dekor dergisi, (58), 106-117.
• Antonucci, G. (1995). Storia del teatro Italiano. Tascabili economici Newton.
• Balamir, E. (2017). Commedia dell’arte, tplemeler ve Carlo Goldonı ile İtalya’da tiyatro reformu. Rumeli’de dil ve edebiyat araştırmaları dergisi, 81-88.
• Cassidy-Geiger, M. (2007). ed., Fragile diplomacy: Meissen porcelain for European collections, 1710–63. Yale University.
• Cassidy-Geiger, M. (2015). The Arnhold collecton of Meissen Porcelain. 1710-50. The Frick collection. D.Giles Limited.
• Chatwin. B. (1991). Porselen delisi Utz. Can yayınları.
• Chilton. M. (1988). Böttger stoneware, Böttger porcelain and hausmalerei. In Eighteenth Century Meissen Porcelain from the Collection of Gertrude J. and Robert T. Anderson. Orlando Museum of Art.
• Chilton. M. (2001). Harlequin unmasked: The commedia dell’arte and porcelain sculpture. Yale University Press.
• Cinisli, S. (2015). Commedia dell’arte tiyatrosunda tip ve kostüm. Akademik sosyal araştırmalar dergisi, 3 (12), 314-329.
• Doherty, J. (2002). Porcelain. A & C Black.
• Ducharte, P. L. (1966). The Italian comedy. Dover Publications.
• Fascination of frangility. masterpieces of European porcelain. (tarihsiz). Stattliche Kunstsammlungen Dresden. İçinde Schroeder, S, 293-296.
• Geiger, C, M. (2008). The Arnhold collection of Meissen porcelain 1710-50. The frick collection.
• Henke. R. (2002). Performance and literature in the commedia dell’arte. Cambridge.
• Karaboğa, K., Özçıtak, İ. (1994). Commedia Dell’arte: oyuncu tiyatrosu. Mimesis tiyatro çeviri-araştırma dergisi. Boğaziçi üniversitesi yayınları, 5.
• Kalyoncu, H. (2011). Topkapı Sarayı’nda yer alan Yıldız Porselenleri koleksiyonu (Tez No: 304365). [Yayınlanmış Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.Türk İslam Sanatları Programı]. YÖK Tez Merkezi.
• Kalyoncu, H. (2015). Topkapı Sarayı Müzesi Yıldız Porselenleri. Cinius.
• Köllensperger, K, M. (2010). Trimph of the blue swords. Meissen porcelain for aristocracy and bourgeoisie 1710- 1815 içinde. (Ed.Pietsch, Banz). Stattliche Kunstsammlungen.
• Lawner, Lynne, L. (1998). Harlequin on the moon: Commedia dell’Arte and the visual arts. Abrams.
• Le Corbeiller, C. (1990). German porcelain of eighteenth century. The Metropolitan museum of art bulletin.
• Meagher, J. (2007). Commedia dell’Arte. In Heilbrunn timeline of art history. New York: The Metropolitan museum of art. http://www.metmuseum.org/toah/hd/comm/hd_comm.htm
• Menzhausen, I. (1993). In Porzellan verzaubert. Die figüren Johann Joachim Kandler in Meissen aus der sammlung. Paul-Eisenbeiss. Kirschhaus.
• Munger, J. (2018). European porcelain in the Metropolitan museum of art. Highlights of the collection. Yale üniversity press.
• Nutku, Ö. (1995). Oyunculuk tarihi. Yapı Kredi yayınları.
• Reber, H. (1997). Johann Peter Melchior in Hoechst. In: Johann Peter Melchior 1747-1825: Bidhauer und modellmeister in Hoechst. Gelsenkirchen.
• Richard. A. (2005). Moliere, commedia dell’Arte, and the question of Influence in early modern European theatre. The modern language review.
• Rudlin, J. (2000). Commedia dell’Arte. (Çev: Ezgi Ege İpekli). Mitos Boyut Yayınları.
• Rudlin, J.& Crick, O. (2001). Commedia Dell’arte: An Actor’s Handbook for Troupes. Routledge.
• Sand, M. (1915). The History of the Harlequinade. Benjamin Blom, Inc.
• Savage, G. (1963). Porcelain through the ages. Penguin.
• Schönfeld, M. (1998). Was there a WesterniInventor of porcelain? Technology and culture, 39(4), 716-727. doi:1.
• The Routledge Companion to Commedia dell’Arte. (2015). Ed.Chaffe, J, Olly, C.). Routledge.
• Ürdün, P. (2013). The Venetian origins of the commedia dell’Arte. Routledge, https://doi.org/10.4324/9780203136881
• Weisberg, G. (2014). A taste for porcelain the Virginia A. Marten collection of decorative arts. Snite müseum of art üniversity of Notre Dame.
• Winifred, S. (1964). Commedia dell Arte. Columbia: Columbia University Press.
• Yılmaz, E. (2019). Seramik-sofra adabı etkileşimi ve politik söylem aracı olarak 18.yy porselen yemek takımları. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8 (1), 201-233. http://www.itobiad.com/issue/43055/484350
• Ziffer, A. (2015). The Nymphenburg porcelain manufactory and Franz Anton Bustelli. In a tale of two cities: Venice and Dresden; Two private collections, 66–69. Sotheby’s.
• Görsel 1. Giovanni Domenico Tiepolo (1727-1804), Rokoko Dönemde Şehirde Dans Gösterisi, 75.6 x 120 cm.,1980, Accession Number: 1980.67, Metropolitan Müzesi, New York. erişim: 15.6.2024
• Görsel 2. C.H.J.Fehling, Rokoko Dönem Kraliyet sofrası, StaatlicheKunstsammlungen Dresden, Kupferstich-Kabinett (Triump of the Blue Swords, 2009, s. 57).
• Görsel 3. Harlequin model çizimi, The Metropolitan Müzesi, New York (Kalyoncu arşivi: 2014).
• Görsel 4. Meissen Porselen Fabrikası Commedia dell Arte bibloları. D 30:Pulcinello, D31:Cortesano,D32:Brigella, D33:Ortolona, D34:Pantalone, D35:Gnaga, D36:Harlequin, D37:Advocato, D38:Boaro, D39:Pagliaccio, D40:Dottore, D41:Gondolier,D42:Tartaglia, D43:Coviello (Mitchell, 2004, s. 77).
• Görsel 5. Juglı Harlequin, Johann Joachim Kaendler, Meissen Porselen Fabrikası,1740, 16.7 x 13 x 7.6 cm, Zwinger Sarayı Müzesi, Dresden (Kalyon106 Art and Interpretation l 2025 46: 94-107 l doi: 10.47571/sanatyorum.1555992 cu arşivi:2010).
• Görsel 6. Harlequina, Franz Anton Bustelli, 1760, Nymphenburg Porcelain Manufactory, porselen, 1760, 21.9 x 9.5 x 8.9 cm. Berlín, Kunstgewerbe Museum, (Kalyoncu arşivi:2010).
• Görsel 7. Harlekine, Gardner Müzesi, Toronto, anonim gravür, 1720, İnv. Nr.G83.1.931 (Chilton, 2001, s.310; Kalyoncu arşivi: 2014).
• Görsel 8. Columbine ve Harlequin (Hanswurst), Ansbach Porselen Fabrikası, 1770, porselen, Wadsworth Atheneum – Hartford. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Hanswurst_and_Columbine,_Ansbach_Porcelain_Factory,_c._1770,_hard-paste_porcelain_-_Wadsworth_Atheneum_-_Hartford,_CT_-_DSC05320.jpg erişim: 25.2.2024
• Görsel 9. Scaramuccia, Reinicke (1715-1768), 1744, Meissen Porselen Fabrikası, porselen, Zwinger Sarayı Müzesi, Dresden (Kalyoncu arşivi: 2010).
• Görsel 10. Joseph Grimaldi, Scaramouche, 19.Yüzyıl, Müze Katalog no: S.1381-2009. Victoria & Albert Müzesi, Londra, (Kalyoncu arşivi: 2023).
• Görsel 11. Mezzetin, Wenzel Neu (1708-1774), Kloster-Veilsdorf Porselen Fabrikası, 16.5.cm, Gardiner Müzesi, Toronto (Kalyoncu arşivi: 2008).
• Görsel 12. Habit de Mezzetin, gravür (François Joullain (1697-1778), Luigi Riccoboni’s Histoire du théâtre Italien, Paris: Cailleau), 1728-1731, Victorian & Albert Müzesi, Londra (Kalyoncu arşivi: 2023).
• Görsel 13. Pulcinella, Johann Joachim Kaendler, Meissen Porselen Fabrikası, porselen, 1748. 15.9 cm. Metropolitan Müzesi, New York. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/203093 erişim: 15.8.2024
• Görsel 14. Brighella, Böttger Period, Benjamin Thomae (1682-1751), Meissen Porselen Fabrikası, 1710-13, stoneware, (25.2 x 11.9 x 11.4 cm), Accession No.54.147.66, Metropolitan Müzesi, New York. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/201769 erişim: 23.6.2024
• Görsel 15. Pantalone, Closter Veilsdorf Porselen Fabrikası15, Wenzel Neu, 1765, porselen, Umeleckoprumyslove Müzesi, Prag. İnv no: 15.373 Fascination of frangility. masterpieces of European porcelain. (tarihsiz). Stattliche Kunstsammlungen Dresden. (Schroeder, s.294).
• Görsel 16. Il Dottore, Simon Feilner, Fürstenberg Porselen Fabrikası, porselen, 1755, 20cm. Sotheby’s. https://www.sothebys.com/en/auctions/ecatalogue/2012/the-collection-of-giovanni-and-gabriella-barilla/lot.170.htm erişim: 7.3.2024
• Görsel 17. Captain, Johann Christoph Ludwig von Lücke (1703–1780, Höchst Porselen Fabrikası, 1750-53, porselen, 21.6.cm, Accession Number1982.60.225, Metropolitan Müzesi, New York. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/207114 erişim: 25.4.2024
• Görsel 18. Pantalone ve Colombina, Kandler, Meissen Porselen Fabrikası, 1736-38, Metropolitan Müzesi, New York (Celebrating Kandler, 2006, s.36-44).