MS 4.-7. YÜZYILLAR ARASINDA HAÇ MOTİFLERİNİN GELİŞİMİ

Yıl 2015, Sayı: 21, 247 - 275, 01.06.2015

Tuğba Taş Fikret Özcan

Öz

Haç, Hristiyanlık öncesinde çarmıha germe cezası olarak kullanılmıştır. İsa’nın çarmıha gerilmesiyle de haç kutsal bir şekle bürünüp dinsel bir simge haline gelmiştir. Haçın farklı anlamlar yüklenerek kullanılmasının yanı sıra form açısından da çeşitlilik gösterdiği bilinmektedir. Bu çalışma kapsamında MS 4. ve 7. yüzyıllar arasına tarihlendirilmiş farklı materyallerden üretilmiş haç motifli birçok eser ele alınmış vebu eserler kronolojik bir düzen içerisinde sıralanıp katalog halinde sunulmuştur. Bu eserler üzerinde betimlenen sekiz ana tip haç formu tespit edilmiştir. Bu haç formlarının da kendi içerisinde farklı birçok tipolojik özellik gösterdiği görülmüş olup her bir obje kendi türü ve diğer türlerdeki materyallerle karşılaştırılarak tarihsel gelişimi ve değişimi incelenmiş, objeler üzerinde yer alan haç motifleri arasındaki benzerlik ve farklılıklar ortaya konulmaya çalışılmış, haçların tipolojik özelliklerine bakılarak bunların tarihlemeye yardımcı bir ölçüt oluşturup oluşturmadıkları tespit edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Haç, Erken Hristiyanlık, Çarmıha Germe, Küçük Objeler.

THE DEVELOPMENT OF CROSS MOTIVES BETWENN LATE 4RD–7TH CENTURIES AD

Öz

Long before the spread of Christianity the cross was used to bound on condemned criminals for punishment. But only through the crucifixion of Jesus Christ, the cross became a religious symbol of loyalty. The Christian cross represents different values and is used in different ways. Accordingly it can vary in shape. The appearences of the.cross as a motif in its various forms and in different places between the 4rd and 7th century AD and its stylistic development is the subject of this work. These objects with crosses are arranged by genre, catalogued chronologically and evaluated. There are eight main forms, which in turn can be divided into different types. In this work, each object is treated in its main group and compared with other objects in other genres in order to follow the changes of the form and to trace a historical development. That is as well an attempt to determine criteria for dating crosses, based on typological characteristics.

Anahtar Kelimeler

Cross, Early Christianity, Crucifixion, Small Finds

Kaynakça

• ACARA, M., “Bizans Maden Sanatında Dini Törenler Sırasında Kullanılan (Liturjik) Eserler”, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmış Doktora Tezi), Ankara, 1997.
• ACARA, M., “Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, 1998, c.15, S. 1, s. 183-201.
• ACARA Eser, M., “Anadolu Medeniyetleri Müzesi Koleksiyonunda Bulunan Bir Ermeni Haçı”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, 2004a, c. 21, S. 1, s. 143-151.
• ACARA Eser, M., “Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ndeki Bizans, Maden Eserleri: Ağırlıklar ve Haçlar”, (ed. Koray Olşen), 22. Araştırma, Sonuçları Toplantısı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2004b, c. 2, s. 51-58.
• ALBAYRAK, K., “Dinsel Bir Sembol Olarak Haç’ın Tarihi”, Dinî Araştırmalar Dergisi, Ankara, 2004, c. 7, S. 19, s. 105-129.
• BROWN, P., Geç Antikçağda Roma ve Bizans Dünyası, (Çev. T. Kaçar), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000.
• CONYBEARE, F. C., “Christian Demonology IV”, The Jewish Quarterly Review, 1897, Jul., Vol. 9, No. 4, s. 581-603.
• ÇELİK, A., “Adana Müzesi Roma İmparatorluk Dönemi Lahitleri”, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi), Adana, 2010.
• ÇORUHLU, T., “Ören (Adramytteion Antik Kenti) Kazılarında Ele Geçen Bizans Küçük Buluntular”, Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts, (ed. Beate Böhlendorf-Arslan, Alessandra Ricci), BYZAS 15, Ege Yayınları, İstanbul, 2012, s. 163-172.
• DEMİREL Gökalp, Z., Yalvaç Müzesi Bizans Sikkeleri, Kültür Varlıkları ve MüzelerGenel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2009.
• DRESKEN-Weiland, J., Repertorium Der Christlich-Antiken Sarkophage Band II, Italien mit Einem Nachtrag Rom und Ostia, Dalmatien, Museen Der Welt, Verlag Philipp von Zabern, Manz am Rhein, 1998.
• ELIADE, M., Dinler Tarihine Giriş, (Çev. L. Arslan), İstanbul Kabalcı Yayınevi, 2003.
• Eusebios, Über das Leben des glückseligen Kaisers Konstantin (De Vita Konstantini) Griechisch/Deutsch, (Çev. Paul Dräger) 2. Baskı, Utopica, Oberhaid, 2007.
• ERSOY, N., Semboller ve Yorumları, Dönence Basım ve Yayın, İstanbul, 2007.
• FALCK, M., Ägypten Schätze aus dem Wüstensand Kunst und Kultur der Christen am Nil, Dr. Ludwig Reichert Verlag, Wiesbaden, 1996.
• FANSA, M.,-Bollman, B., Die Kunst der Frühen Christen in Syrien, Zeichen, Bilder und Symbole vom 4. bis 7. Jahrhundert, Phillip von Zabern, Mainz, 2008.
• HEID, S., “Kreuz”, Reallexikon für Antike und Christentum, (ed. Anton Hiersemann), Stuttgart, 2006, c. 21, s. 1100-1147. İncil, Yeni Yaşam Yayınları, İstanbul, 2002.
• KAIREDINOVA A. E., “Early Medieval Crosses from the South-Western Crimea” Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts, (ed: Beate Böhlendorf-Arslan, Alessandra Ricci), BYZAS 15, Ege Yayınları, İstanbul, 2012, s. 417-440.
• KUHN, H. W., “Die Kreuzstrafe während der frühen Kaiserzeit. Ihre Wirklichkeit und Wertung in der Umwelt des Urchristentums”, (ed. Wolfgang Haase-Hilderard Temporini), Aufstieg und Niedergang der Römischen Welt, 25.1, Walter de Gruyter, Berlin, 1982, s. 648- 793.
• KRETSCHMER, H., Lexikon der Symbole und Attribute in der Kunst, Reclam Verlag, Ditzingen, Stuttgart, 2008.
• LIGHTFOOT, M-C., Anadolu’da Bir Bizans Kenti Amorium, Homer Kitabevi, İstanbul, 2007.
• METAXAS, S., “Zur materiellen Kultur des Byzantinischen Sizilien”, Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts, (ed. Beate Böhlendorf-Arslan, Alessandra Ricci), BYZAS 15, Ege Yayınları, İstanbul, 2012, s. 39-48.
• MANGO, M.M., Silver From Early Byzantium, Collins Lithography, Baltimore, 1986.
• MORGAN, G., Yeni Roma ya da Konstantin Şehri Bizans’ın Kısa Tarihi, (Çev. E. Ç. Babaoğlu), Kalkedon Yayınları, İstanbul, 2010.
• ÖZDEMİR, H.-Öztaşkın, G. K., “Denizli Arkeoloji Müzesi’nde Yer Alan Bizans Dönemi Maden Haçlarından Bir Grup”, XIII. Ortaçağ Ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu
• Bildirileri 14-16 Ekim 2009, Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Biltur Yayıncılık, İstanbul, 2010, s. 490-499.
• TEKİN, O., “Sadberk Hanım Müzesi Roma Sikkeleri Kataloğu”, Sadberk Hanım Müzesi Yıllığı PALMET V, Vehbi Koç Vakfı, İstanbul, 2004.
• TEKİN, O.-Baran Çelik, G., Greek, Roman, Byzantine and Islamic Weights in the Department of Metal Objects, AIT, İstanbul, 2013.
• TEMPLE, Ç., “Konya/İkonion ve Çevresinde Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri, Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2013.
• YILMAZ, H., “Bizans Dönemi Eserleri”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 1991.
• WAMSER, L., Die Welt von Byzanz-Europas Östliches Erbe, Glanz, Krisen und Fortleben einer tausendjährigen Kultur, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt, 2004