HEIDEGGER’İN İTİRAZI: KARTEZYEN DÜNYA

Yıl 2022, Sayı: 42, 234 - 248, 30.04.2022

Tuğçe Erdinç

Öz

20. yüzyılın nevi şahsına münhasır isimlerinden biri olan Heidegger, Batı felsefe geleneğinden bu yana unutulan ‘varlığın’ peşine düşmüş ve varlığın anlamına ilişkin sorunun üzerinde önemle durmuştur. Varlık, Batı felsefesinde ya tümel bir kavram olarak görülüp bir kenara itilmiş ya da kendiliğinden anlaşılır diye nitelenerek üzeri örtülmüş, varlık ve varolan arasındaki fark kaybolup varlık, varolana eşitlenmiştir.
Batı felsefesinin etkisinde kalan bir Orta Çağ, Orta Çağ’ın etkisinde kalan bir Descartes. Bu çalışma, Heidegger’in Kartezyen dünya ontolojisine yönelik bir eleştirisi üzerinedir. Kartezyen Ontoloji; Tanrı, Ben ve Dünya arasındaki radikal bir ayrıma dayanır ve bu ayrımların her biri bir töze karşılık gelmektedir. İki sonlu/yaratılmış töz, diğeri ise yaratılmamış/sonsuz tözdür. Dünya sonlu bir töz olup uzamlı şeye (res extensa) karşılık gelmekte diğer sonlu töz ise ruhi töz olup düşünen şeye ( res cogitans) karşılık gelmektedir. Tanrı ise bu iki sonlu tözün ontolojik zeminini sağlayan ‘en mükemmel varolandır’ (ens perfectissumum). Dünyaya ilişkin araştırmasında kesinliği ön plana alan Descartes sadece akletmeyi (intellectio) öne çıkarıp dünya içindeki her şeyi uzam fikrinden hareketle anlamakta ve ondaki her şeyi cisimli şeyler kategorisine indirgemektedir. Heidegger’in Descartes’a yönelik en temel eleştirisi varlık ile varolan arasındaki ‘fark’ın unutuluşu üzerinedir. Bu farkın unutuluşundan dolayı dünya Dasein’a uzak düşmüştür. Oysaki Heidegger için Dünya, Dasein için adeta bir sahnedir. Öyle ki Dasein kendini dünyadan hareketle anlama eğilimindedir. Bu söylenenler ışığında Heidegger’in Descartes’a yönelik üç temel eleştirisi vardır: İlki, varlık ve varolan arasındaki farkın silinmesi ile varlığın varolanların toplamına dönüşmesi; ikincisi, dünyayı uzamlılığa indirgeyerek mekanik, fizik doğaya eşitlemesi, üçüncüsü ise ikincisiyle bağlantılı olarak dünyanın fizik doğaya indirgenmesi ile dünya içindeki varolanların durumunun ne olduğu üzerinedir. Descartes için dünya içindekiler nesnel/teorik/bilişsel şeyler iken Heidegger için dünya içindekiler her şeyden önce pratikte ortaya çıkan araç- gereçlerdir.

Anahtar Kelimeler

Heidegger, Descartes, Varlık, Varolan, Dünya

Kaynakça

• Referans1 Akarsu, B. (2019). Felsefe Terimleri Sözlüğü, İnkılap Kitapevi.
• Referans2 Bumin, T. (2016). Tartışılan Modernlik: Descartes ve Spinoza, Yapı Kredi Yayınları.
• Referans3 Cevizci, A. (2015). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Say Yayınları.
• Referans4 Çüçen, A.K. (2015). Martin Heidegger: Varlık ve Zaman, Sentez Yayıncılık.
• Referans5 De Towarnicki, F. (2017). Martin Heidegger: Anılar ve Günlükler, (Çev. Durukal, Z.), Yapı Kredi Yayınları.
• Referans6 Descartes, R. Principia Philosophiae, Oeuvres, Ed. Adam- Tannery, c VIII.
• Referans7 Descartes, R. (2020). Felsefenin İlkeleri, (Çev. Akın, M.), Say Yayınları.
• Referans8 Eren, I.(2006). 20. Yüzyılda Felsefe: Karşı Çıkışlar ve Yeni Arayışlar, Asa Kitabevi.
• Referans9 Esenyel, A. (2020). Martin Heidegger: Varlığın Patikaları, FolKitap.
• Referans10 Gökberk, M. (2012). Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi.
• Referans11 Gözel, Ö. (2019). ‘Heidegger’in Kartezyen Dünya Ontolojisine Yönelik Eleştirisi’, FLSF, (28), 1-16.
• Referans12 Heidegger, M. (2004). Varlık ve Zaman, (Çev. Yardımlı, A.), İdea Yayınevi.
• Referans13 Heidegger, M. (2018). Varlık ve Zaman, (Çev. H. Ökten Kaan), Alfa Yayınları.
• Referans14 Heidegger, M. (2019). Metafizik Nedir?, (Çev. Örnek, Y.), Türkiye Felsefe Kurumu.
• Referans15 Heidegger, M. (2020). Hümanizm Üzerine, (Çev. Örnek, Y.), Türkiye Felsefe Kurumu.
• Referans16 Hühnerfeld, P. (2006). Heidegger: Bir Filozof, Bir Alman, (Çev. Özlem, D.), İnkılap Kitabevi.
• Refarans17 Inwood, M. (2014). Heidegger, (Çev. Örge, N.), Ankara: Dost Kitabevi.
• Referans18 Kutlu, E. (2013). ‘Heidegger’in ‘Varlık ve Zaman’ında Gündelik Dasein ve Başkasının Rolü’, Bir Arada, Dan Zwischen, In – Between: Festschrift für Önay Sözer Armağanı, Yayıma Hazırlayan: Sanem Yazıcıoğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Referans19 Küçükalp, K. (2008). Batı Metafiziğinin Dekonstrüksiyonu: Heidegger ve Derrida, Sentez Yayıncılık.
• Referans20 Ökten, H. K. (2019). Varlık ve Zaman: Bir Okuma Rehberi, Alfa Yayınları.
• Referans21 Su, S. (2010). ‘Varlık ve Sanat’, Cogito. 64, 300-311.
• Referans22 Solomon, Robert C. (2021). Akılcılıktan Varoluşçuluğa: Varoluşçular ve 19. Yüzyıldaki Kökleri, (Çev. Kuldaşlı, R. ), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Referans23Wahl, J. (1965). Bugünün Dünyasında Felsefe, ( Çev. Edgü F), Çan Yayınları.