Bodleian Kütüphanesi’ndeki Babürlü Devri Bahâristân Yazmasına Kitap Sanatları Açısından Bir Bakış

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 35, 236 - 257, 04.07.2025

Esra Mercan

https://doi.org/10.21602/sduarte.1658467

Öz

Câmî’nin kaleme aldığı Bahâristân, hem edebi içeriği hem de kitap sanatları açısından dikkate değer bir eserdir. Câmî’nin Gülistân’dan ilham alarak yazdığı eser nazım ve nesir karışık bir şekilde sekiz bölümden oluşmaktadır. Bilgelik, adalet, aşk, cömertlik ve şairlerin sözleri gibi konuları ele alan Bahâristân, İslam ülkelerinde büyük ilgi görmüş ve farklı dönemlerde birçok kez tercüme ve istinsah edilmiştir. Bu çalışma, Abdurrahman Câmî’nin Bahâristân adlı eserinin Bodleian Kütüphanesi’ndeki MS. Elliott 254 envanter numaralı nüshasını ele almaktadır. Babürlüler Döneminde, Ekber Şah’ın hükümdarlığı sırasında hazırlanan ve dönemin estetik anlayışını yansıtan bu nüshanın tezhip, minyatür ve hat sanatı açısından bir incelemesinin sunulması amaçlanmıştır. Eserde hikâye resimleri, bitkisel ve hayvansal bezemeler, doğa betimlemeleri, geometrik desenler ve yazı içi bezemeler gibi geniş bir süsleme çeşitliliği bulunmaktadır. Çalışmada önce kitap sanatlarına dair genel bir çerçeve çizilmiş, ardından Abdurrahman Câmî’nin hayatı ve Bahâristân’ın edebî içeriği incelenmiş; son olarak, yazmadaki tasvir ve bezemeler sınıflandırılarak eser üzerine kapsamlı bir değerlendirme sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Baharistan , Babürlüler , Cami , minyatür , tezhip

An Analysis of the Mughal Period Bahâristan Manuscript in the Bodleian Library from the Perspective of Book Arts

Öz

Bahâristân, authored by Câmî and inspired by Gulistân, is a significant work in both literary and book arts traditions. Composed in a mixed style of prose and verse, the book consists of eight chapters addressing themes such as wisdom, justice, love, generosity, and the sayings of poets. Widely appreciated across the Islamic world, it has been frequently translated and copied throughout history.
This study focuses on the Bahâristân manuscript housed in the Bodleian Library, produced during the Mughal era under Emperor Akbar. The manuscript is analyzed in terms of its illumination, miniature painting, and calligraphy, reflecting the aesthetic values of its period. It features a wide range of decorative elements, including narrative illustrations, vegetal and animal motifs, depictions of nature, geometric patterns, and textual embellishments. The study outlines a framework for book arts, explores Câmî’s life and literary work, and presents a classification-based evaluation of the manuscript’s visual elements.

Anahtar Kelimeler

Baharistan , Mughal , Cami , Miniature , Illumination

Kaynakça

• Binark, İ. (1975). Eski Kitapçılık Sanatlarımız. Ankara: Kazan Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayınları.
• Bloom, J. M. (2003). Kâğıda İşlenen Uygarlık, Birinci Baskı, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Brown, P. (1924). Indian Painting Under Mughals, London: Oxford University Press.
• Câmî, M. (2017). Bahâristân, Birinci Baskı, çev. M. Ali Özkan, İstanbul: Semerkand Yayınları.
• Câmî, M. N. A. (2021). Bahâristân, Birinci Baskı, çev. Muallim Kilisli Rıfat Bilge, haz. Bedir Babacan, Ankara: Dorlion Yayınları.
• Çağman F. ve Tanındı Z. (1979). Topkapı Sarayı Müzesi İslam Minyatürleri, İstanbul: Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları.
• Derman, U. (2007). “Açılış Tebliği”, İSMEK Türk Kitap Sanatları Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: İSMEK Yayınları, s. 9- 10.
• Okumuş, Ö. (1991). “Bahâristân”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 4, s. 470- 471.
• Okumuş, Ö. (1993). “Câmî, Abdurrahman”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 7, s. 94- 99.
• Özkeçeci İ. ve Özkeçeci Ş. B. (2014). Türk Sanatında Tezhip, Birinci Baskı, İstanbul: Yazıgen Yayıncılık.
• Stiglitz, M., Delattre C. ve Mcless, F. (2021). “Fit For An Emperor: Akbar’s Luxury Manuscript Of The Bahâristân Of Jami And İts Conservation”, Beijing: ICOM-CC 19th Triennial Conference, s. 1- 10.
• Tuğluk, İ.H. (2016). “Türk Edebiyatında Bahâristân”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 29(1), Elazığ: Fırat Üniversitesi, s.45-57.
• Uzun T. Ve Yavuz K. (2023). “Babürlüler Devri (1526-1858) Saray Resim Atölyesi ve Doğu Hindistan Şirketi Resim Etkinlikleri”, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 10, Osmaniye: Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, s.869-892.
• Üstün, A. (2007). “Türk Tezhip Sanatı”, İSMEK Türk Kitap Sanatları Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: İSMEK Yayınları, s.32-47.
• İnternet Kaynakları
• http 1: Ouselev, G. (1871). Bahâristân Yazması Giriş Yazısı, https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/56911adf-3d32-4a52-a9c6-653eb5bd6cb7/surfaces/78908f7e-ae24-47f5-b4fe-e05f64fefa0e/, Erişim Tarihi: 10.03.2025.
• http 2: Derman, Ç. (2014). “Osmanlılarda Tezhip Sanatı”- 2. Bölüm, Youtube/GüzelSanatlar, Erişim Tarihi: 10.03.2025.
• Görsel Kaynaklar
• Görsel 1. Bahâristân zahriye sayfası ve detayları, Bodleian Library MS. Elliott 254, 1a. https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/56911adf-3d32-4a52-a9c6-653eb5bd6cb7/surfaces/78908f7e-ae24-47f5-b4fe-e05f64fefa0e/, Erişim Tarihi: 10.03.2025.
• Görsel 2. Bahâristân unvan tezhip sayfası ve detayları, Bodleian Library MS. Elliott 254, 1b. https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/56911adf-3d32-4a52-a9c6-653eb5bd6cb7/surfaces/78908f7e-ae24-47f5-b4fe-e05f64fefa0e/, Erişim Tarihi: 10.03.2025.
• Görsel 3. Yazmadaki hatayi grubu bitkisel bezemelerden örnek dikey kesitler, sırasıyla; v11b, v13b, v16a, v27a, v27b, v 42a, v58b, v66a. https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/56911adf-3d32-4a52-a9c6-653eb5bd6cb7/surfaces/78908f7e-ae24-47f5-b4fe-e05f64fefa0e/, Erişim Tarihi: 10.03.2025.
• Görsel 4. Yazmadaki hayvansal bezemeler ve doğa betimlemelerinden örnek dikey kesitler, sırasıyla; v4a, v7b, v20a, v39a, v45a, v46b, v60b. https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/56911adf-3d32-4a52-a9c6-653eb5bd6cb7/surfaces/78908f7e-ae24-47f5-b4fe-e05f64fefa0e/, Erişim Tarihi: 10.03.2025.
• Görsel 5. Yazmadaki geometrik bezemelerden örnek dikey kesitler, sırasıyla; v2b, v4b, v7a, v18a, v39b, v43a, v56b, v57a. https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/56911adf-3d32-4a52-a9c6-653eb5bd6cb7/surfaces/78908f7e-ae24-47f5-b4fe-e05f64fefa0e/, Erişim Tarihi: 10.03.2025.
• Görsel 6. Kibirli dervişin azarlanması, tam sayfa tasvir ve detayları, Bodleian Library MS. Elliott 254, 9a. https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/56911adf-3d32-4a52-a9c6-653eb5bd6cb7/surfaces/78908f7e-ae24-47f5-b4fe-e05f64fefa0e/, Erişim Tarihi: 10.03.2025.
• Görsel 7. Kral ve derviş, tam sayfa tasvir ve detayları, Bodleian Library MS. Elliott 254, 17b. https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/56911adf-3d32-4a52-a9c6-653eb5bd6cb7/surfaces/78908f7e-ae24-47f5-b4fe-e05f64fefa0e/, Erişim Tarihi: 10.03.2025.
• Görsel 8. Köpeği besleyen köle, tam sayfa tasvir ve detayları, Bodleian Library MS. Elliott 254, 27a. https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/56911adf-3d32-4a52-a9c6-653eb5bd6cb7/surfaces/78908f7e-ae24-47f5-b4fe-e05f64fefa0e/, Erişim Tarihi: 10.03.2025.
• Görsel 9. İlahiyatçı ve köle kız, tam sayfa tasvir ve detayları, Bodleian Library MS. Elliott 254, 29a. https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/56911adf-3d32-4a52-a9c6-653eb5bd6cb7/surfaces/78908f7e-ae24-47f5-b4fe-e05f64fefa0e/, Erişim Tarihi: 10.03.2025.
• Görsel 10. Balkondaki şarkıcı, tam sayfa tasvir ve setayları, Bodleian Library MS. Elliott 254, 35b. https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/56911adf-3d32-4a52-a9c6-653eb5bd6cb7/surfaces/78908f7e-ae24-47f5-b4fe-e05f64fefa0e/, Erişim Tarihi: 10.03.2025.
• Görsel 11. Aşıklar buluşurken, arkadaş dayak yer, Tam sayfa Tasvir ve Detayları, Bodleian Library MS. Elliott 254, 42a. https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/56911adf-3d32-4a52-a9c6-653eb5bd6cb7/surfaces/78908f7e-ae24-47f5-b4fe-e05f64fefa0e/, Erişim Tarihi: 10.03.2025.
• Görsel 12. Yazmadaki bezeme içi tasvirlerden örnek kesitler, sırasıyla; v10a, v12b, v17a, v21a, v33b, v44a, 45b. https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/56911adf-3d32-4a52-a9c6-653eb5bd6cb7/surfaces/78908f7e-ae24-47f5-b4fe-e05f64fefa0e/, Erişim Tarihi: 10.03.2025.