Çeşitli Yönleriyle Türkiye Gülleri

Year 2015, Volume: 10 Issue: 2, 1 - 26, 22.11.2015

Hasan Özçelik , Mustafa Korkmaz

Abstract

Özet: Rosa L. (Gül) Rosaceae (Gülgiller) familyasındaki hoş kokulu ve güzel görünüşlü bitkilerin cinsi olarak bilinir. İnsanlık tarihinden daha eski bir geçmişe sahip olan gül, nefis kokusu ve cezbedici güzelliğiyle çağlar boyunca yetiştirilmiş ve kullanılmıştır. Gözlemlerimize göre; gül cinsinin gen merkezi Akdeniz bölgesi olarak tahmin edilmiştir. Dedegül Dağı (Isparta-Konya), Kaçkar dağları (Rize-Trabzon), Ilgaz Geçidi (Kastamonu-Çorum), Çankırı ve Erzincan çevreleri yabani güllerin yoğun çeşitlilik gösterdiği alanlardır. Bahçe güllerinin bir kısmı veya hibritleşme ile meydana gelenlerin ebeveynleri dağlarımızda doğal olarak yayılış göstermektedir. Son zamanlarda yapılan çalışmalara göre; Türkiye’de 2 subgenusa bağlı 13 seksiyon içerisinde 45 tür kaydedilmiştir. Türkiye’de toplam gül türü sayısının 70 civarında olacağı tahmin edilmektedir. Dünya’da ise yaklaşık 200 gül türü bulunmaktadır. Güllerden tıbbi amaçlı olarak en az 5000 yıldır faydalanıldığı bilinmektedir. Türkiye’de endüstriyel amaçlı gülcülük Göller Yöresi’nde Rosa damascena Mill.’nın (Isparta gülü, Yağ gülü) tarımının yapılması ve çiçeklerinin 25 civarında fabrikada işlenmesiyle kazanç elde edilmesine dayanmaktadır. Türkiye genelinde 20 civarında yağ gülü genotipi olduğu tahmin edilmektedir. Bu kazanç sadece Isparta ilinde yaklaşık 10.000 ailenin geçim kaynağıdır. Son zamanlarda meyve gülü, boya gülü, kesme çiçek, minyatür gül, cam gül gibi terimler ortaya atılmakta, gülcülük çeşitlendirilmektedir. Peyzaj gülleri de baston gül, dikensiz gül, sarmaşık ve oturak gül gibi sınıflandırılmaktadır. Gül yağı fabrikalarının atıklarını değerlendirme üzerine yapılan çalışmalar mikrobiyal ya da solucan gübresi elde etme ya da yakacak olarak değerlendirme üzerine yoğunlaştırılmıştır. Son yıllarda tarafımızdan yapılan bir çalışmada, gül posasından boya ve ekstre elde edilebilmiştir. Gülden gül yağı, gül konkreti, gül absolütü ve gül suyu(gülab) elde edilmektedir. Bu hammaddeler kozmetik, parfumeri, temizlik ürünleri, gıda ve şekerlemede yararlanılma yoluna gidilmekte, ürünler çeşitlendirilmektedir. Dünya gülyağı ihtiyacının yaklaşık % 65’i Türkiye’den karşılanmaktadır. Türkiye’de gülden elde edilen ürünlerin toplam sayısı 150 civarındadır. Gümüşhane ve Tokat illerimizde, gül meyvesinden marmelat, soğuk ve sıcak içecekler halinde işleyen fabrikalara yenileri eklenmektedir. Bu fabrikalar hammadde (kuşburnu meyvesi) sıkıntısı çekmektedir. Bunun dışındaki kullanımlar evsel ihtiyaçlar için veya peyzaj amaçlı yapılmaktadır. Rosa damascena türünün tıbbi bir bitki olduğu, bu bitkiden elde edilen yağlı gülsuyunun antiseptik özellik taşıması nedeniyle diş çekimlerinden sonra yara iyileştirici ve dezenfektan olarak kullanılabileceği, kanserli fareleri iyileştirdiği, psikiyatrik ve nörolojik hastalıkların tedavisinde kullanılabileceği kanaatine varıldı. Gül ürünlerinin arttırılması kapsamında fonksiyonel gıdalara yönelim teşvik edilmeli. Göller Yöresinde Gülbalı, meyve gülü üretimi; gül meyvelerinden çekirdeklerin ayrılması ile çekirdek yağı elde edilmeli, diğer etken maddeler de alındıktan sonra hayvan yemi olarak değerlendirilmesi denemeleri yapılmalıdır. Gül balı, gül marmelatı gibi fonksiyonel gıdalara yörede ağırlık verilmeli ve böyle ürünler devlet tarafından teşvik almalıdır.

Anahtar Kelimeler: Rosa L. spp., Güller, Gülcülük, Ekonomi, Biyoçeşitlilik, Tarımsal üretim, Tedavi, Gıda, Kozmetik

Roses of Türkiye with Various Aspects
Abstract: Rosa L. (Rose) known as the genus of fragrant and beautiful-looking plants in Rosaceae family. Rose, which has a older history than humanity, grown and used for fragrance and attractive beauty throughout the ages. According to our observations; gen center of rose genus is estimated as the Mediterranean region by us. Dedegül mountain (Isparta and Konya), Kaçkar mountains (Rize, Trabzon), Ilgaz Pass (Kastamonu-Çorum), Çankırı and Erzincan environs are regions where extensive shows rose variety. A part of the old garden roses or their parents, which occurring with the hybridization has been shown natural distribution in Türkiye mountains. According to recent studies; 45 species were recorded belonging to 13sections, depend on two subgenera. The total number of rose speciesin Türkiye is estimated as almost 70 by us. Rose genus has almost 200 species in the world. Roses are known as useful for medicinal purposes for at least 5000 years. Rose production for industrial purposes in Türkiye, Rosa damascena Mill. 's (Isparta rose, Oil rose) are based on earnings to agriculture and flowers processing for industrial in Lakes Region. This earning is approximately 10,000 families livelihood in the only Isparta province. Recently fruit rose, paint rose, cuting rose, glass rose, miniature rose put forward in such terms. Rose oil, concrete, absolute and aqua rose which are separated from the rose waste, will be produced parfume, cleaning products, cosmetics, food and confectionery, rose products have been diversified. Microbial and worm fertilizers were produduced from the waste by us. Türkiye supplies almost 65 % of the world's rose oil demand. The number of rose products in Türkiye achieved up to 150. Gümüşhane and Tokat provinces are established factories and developed new ones for processing of rose fruit to marmalade, cold and hot drinks etc. Any other uses are made for domestic needs or landscaping purposes the roses. Rosa damascena species as beeing a medicinal plant, fatty rose water obtained from the plant can be used as wound healing and disinfectant, after tooth extraction, it provides treatment in cancerous mice, it was concluded to be used in the treatment of psychiatric and neurological disorders. In Lakes Region, rose honey must be producted. Rose fruit industry must be established in the area. The seeds must be seperated from it and oil must be obtained from the seeds. The oil must be employed in cosmetic products. Other parts of the seeds and fruits can bu used animal foods. Functional foods and products must be encouraged in aspecially Lakes Region by the statement like rose honey, rose marmalade etc.

Key words: Rosa L. spp., Roses, Rose production, Economy, Biodiversity, Agricultural production, Treatment, Functional Foods, Cosmetics

Keywords

Rosa L. spp., Güller, Gülcülük, Ekonomi, Biyoçeşitlilik, Tarımsal üretim, Tedavi, Gıda, Kozmetik

References

• Özçelik H., Serdaroğlu, H., 2000. Isparta Florasına Ön Hazırlık, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen
• Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 4(1): 135-154. 2Özçelik, H., Bebekli, Ö., 2015. Türk Kozmetik Sektörünün Finansal Analizi,II. Ulusal Botanik/Bitki
• Bilimi Kongresi, (25-28 Ağustos 2015, Afyonkarahisar,Bildiri Özetleri Kitabı, s. 21-22.
• 3Özçelik H., Özgökçe F., Ünal M., Korkmaz M., 2012. The Diversity Centers and Ecological
• Characteristics of Rosa L. (Rosaceae) Taxa in Türkiye, International Research Journal of Plant Science, 3(10): 230-237. Özçelik H., Koca A., 2011. Türkiye'de Kebere(Capparis L. / Capparaceae) Cinsi ve Ekonomik
• Önemi, In: 2. Uluslararası Odun Dışı Orman Ürünleri Sempozyumu, 8-10 Eylül 2011, Isparta, pp. 32-40.
• Özçelik, H., Sadıç, O., Ekici, L., Karakurt, H., Oğraş, T., Yıldırım, B., Özçelik, Ş., Koca, A., 2012- 20 Ülkemizde Yetişen Bazı Gül Çeşitliliğinin Peyzaj ve Endüstriyel Amaçlı(Tıp, Kozmetik ve Gıda Sektöründe) Kullanım Olanaklarının Araştırılması, SAN-TEZ, 01177. STZ.2011/2 no.lu
• Ercişli S., 1996. Selection and Propagation of Rose Hips are Naturally Grown in Gümüshane
• District, PhD thesis, Ataturk University, Erzurum, p. 167. 9Kutbay H.G., Coşgun M., 1996. Kuşburnu (Rosa L.) Türlerinin Taksonomik Özellikleri ve Türkiye‟deki Yayılışı, Kuşburnu Sempozyumu, 5-6 Eylül 1996, Gümüşhane, p.75-83.
• 10Büttner R., 2011. Rosa In: Hanelt P., Institute of Plant Genetics and Crop Plant Researches
• (eds), Mansfelds Encyclopedia of Agricultural and Horticultural Crops, 794, pp. 439– 445. 11Wissemann V, Ritz CM, 2005. The genus Rosa(Rosoideae, Rosaceae) revisited: molecular analysis of nrITS-1 and atpB-rbcL intergenic spacer (IGS) versus conventional taxonomy, Botanical
• Journal of the Linnean Society, 147(3): 275-290. 12Zlesak D.C., 2006. Rose, Rose x hybrida, in Anderson, Flower Breeding and Genetics, Springer,
• Chapter 26, Netherlands, pp. 695-738. 13Özçelik H., 2010. New Records and Systematical Contributions to Garden Roses of Türkiye, The Herb Journal of Systematic Botany, 17(1): 9-42.
• 14Baydar H., 2007. Tıbbi, Aromatik ve Keyf Bitkileri Bilimi ve Teknolojisi, S.D.Ü. Ziraat Fakültesi, Yayın No: 51, Isparta.
• 15Altıntaş, A.., 2010. Rose, Historical, Therapeutic and Cultural Perspectives Rose Water, Pharmacy and the History of Medicine Series, No: 1, Portakal Basım A.Ş., İstanbul.
• 16Özçelik H., Tanrıverdi F., Orhan H., Özkan G., 2006. Türkiye'de ve Isparta'da Gül ve Gülcülüğün
• Tarihsel Gelişimi, In: III. Ulusal Süs Bitkileri Kongresi, 8-10 Kasım 2006, İzmir (Edt.: E.
• Özzambak, E. Zeybekoğlu), pp. 489-497. 17Post G.E., M.A., M.D., D.D.S., 1936. Flora of Syria, Palestine and Sinai from the Taurus to Ras
• Muhammad and from the Mediterranean Sea to the Syrian Desert, pp. 308-309, Syrian Protestant College, Beirut, Syria. 18Boissier E., 1872. Flora Orientalis, Genevae,
• 19baka.org.tr/uploads/1303486478GUL-TURKCE-KATALOG.pdf, Erişi Tarihi 4.10.2015
• 20Özçelik H., 2013. General Appearances of Turkish Roses, SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 17(1): 29-42.
• 21Komarov V.I., Shishkin B.K., Yuzepchuk S.V., 1971. Flora of U.S.S.R., Vol. X, Rosaceae
• Rosoideae, Prunoideae, Botanical Inst. of Academy of Science of U.S.S.R. 22Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Moore D.M., Valentine D.H., Walters S.M., Webb D.A., 2001. Flora Europaea, Cambridge Univ. Press, Vol. II, pp. 25-32.
• 23Özçelik H., Orhan H., 2010. Türkiye‟nin Gülleri, IV. Süs Bitkileri Kongresi, 20-22 Ekim 2010, Erdemli-Mersin.
• Başer K.H.C., Kürkçüoğlu M., Tümen G., 1998. Bursa Civarında Gülyağı Yetiştiriciliği
• Hakkında Yeni Gözlemler, IV. Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı, 4-5 Haziran1998, İstanbul.
• Özçelik H., Muca B., Özavcı A.G.M., 2011. Isparta Yağgülü (Rosa x damascena Mill.) Yağı ve Çiçeklerinin Strese Bağlı Nörolojik ve Psikiyatrik Hastalıklara Etkileri, Biyoloji Bilimleri
• Araştırma Dergisi, 4(2): 99-105. 26Özçelik H., Korkmaz M., Özgökçe F., Ünal M., Yıldırım B., Muca B., 2011. Isparta Gülcülüğünde
• Yeni Alternatifler, Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 4(2): 123-130. 27Nilsson O., 1972. Rosa in P.H. Davis (ed.), Flora of Türkiye and the East Aegean Islands,
• Edinburgh University Press, Vol. 4, pp. 106–128. Nakumura S., 1987. Scent and Component Analysis of the Hybrid Tea Rose, Perfum and Flavor, 12(4): 43-45.
• 29Baytop T., 2001. Türkiye‟de Eski Bahçe Gülleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, No: 2593.
• Ercişli S., 2005. Rose(Rosa spp.) Germplasm Resources of Türkiye, Genetic Resources and Crop Evolution, Vol. 52, pp. 787-795.
• 31Ercişli S., Guleryüz M., 1996. The Breeding of Roses by Selection Method. Rose Hip Symposium, Gumushane, pp. 157–167.
• 32Roberts A.V., Debener T., Gudin S. (Edts.), 2003. Encyclopedia of Rose Science, Vol. I-III,
• Elsevier Academic Press, Spain. 33Korkmaz M., Özçelik H., Kandemir A., İlhan V., 2013. Erzincan ve Çevresinde Yayılış Gösteren
• Doğal Gül (Rosa L.) Taksonları, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitisü Dergisi 17(1): 49-59. Başer K.H.C., Kürkçüoğlu M., Konur O.Z., 1990. Production and Properties of Turkish Rose Oil, TAB Bulletin, 4: 13-15.
• Korkmaz M., Özçelik H., 2015. Türkiye Güllerinin (Rosa L.) Yöresel Adları ve Yetiştikleri Yöreler,
• Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitisü Dergisi, 19(1): 75-82. Diğer yazar: [e-mail]