XVI. YÜZYILA AİT ÇAĞATAYCA BİR KÜBREVÎYYE RİSALESİ

Year 2019, Issue: 43, 268 - 279, 31.12.2019

Mohammad Shakib Asım

Abstract

Orta Asya Türk halklarının
tasavvufî hayatı ve düşüncesi üzerinde büyük tesiri olan Kübreviyye tarikatının
kurucusu Necmeddîn Kübrâ (540/1145-618/1226), Harezmşâhlar döneminde
yaşamıştır. Necmeddîn Kübrâ, İslam dünyasında uzun süren ilim ve irfan
yolculuğunun ardından Harezim’e dönüp halkı irşada başlamış ve tarikatını,
“tövbe, zühd, tevekkül, kanaat, uzlet, devamlı zikir, teveccüh, sabır, murakabe
ve rıza” şeklinde sıralanan on esas üzerine kurmuştur. Kübrâ sonrası birçok
kola ayrılan Kübrevîlik, XV. Asırdan itibaren özellikle Orta Asya’da Muhammed
Nurbahş (ö. 869/1464) ve Gulam Alî Nişâpurî (ö.?) gibi zatlar tarafından Şi’î
bir çizgide devam ettirilmiştir. XVII. yüzyılın başlarında yazıldığı tahmin
edilen elimizdeki Çağatayca el yazma risaleden anlaşıldığı kadarıyla
Kübrevîlik, XVI-XVII yüzyıllarda Özbek Hanlıklarının hâkim olduğu
Maverâünnehir’de tamamen Sünnî bir çizgide devam ettirilmeye çalışılmıştır.
Çalışmamızda risalenin tercümesinden yola çıkarak XVI-XVII yüzyıllar arasında
Mâverâünnehir bölgesinde Kübrevîliğin izleri araştırılmaya çalışılacaktır.

Keywords

Necmettin Kübrâ, Kübrevîyye, Tarikat, Risale, Çağatayca

References

• Algar, Hamid, Necmettîn Kübrâ, DİA, XXXII/498-506.
• Anûşe, Hasan, Dânişnâme-i Edeb-i Fârisî, C. 1, Âsiyâ-i Merkezî, Müessese-i Ferhangî ve İntişârâtî-i Dânişnâme, 1. Baskı, Tahran, 1375.
• Bardakçı, Necmeddin, Sosyo-Kültürel Hayatta Tasavvuf, Tuğra Matbaası, Isparta, 2000.
• Sahih-i Buhârî Muhtasar-i Tecrîd-i Sarîh (I-II), çev. Abdullah Feyzi Kocaer, Hüner yay., Konya, 2004.
• Câmî, Nureddîn Abdurrahman, Nefehâtü’l-Üns min Hadarâti’l-Kuds, ts.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka yay., İstanbul, 2005.
• Fevâihu’l-Cemâl ve Fevâtihu’l-Celâl, Ârif-i Nâmî-i Karn-ı Pencum ve Şeşşum-ı Hicrî Şeyh-i Şehîd Necmeddîn-i Kübrâ, nşr. Muştâk Ali, ts.
• Fusenkarî, Gulamrıza, Meşâhir-i Ricâl-i İsperâin, Bünyâd-i Pujûhişhâ-i İslâmî yay., Meşhet, 1381.
• Gökbulut, Süleyman, “Sünnî Bir Tarikatın Şiîleşen Kolları: Kübreviyye-Şiîlik İlişkisi”, Marife, Yıl: 8, Sayı: 3, Kış, 2008, s. 285-308.
• Gökbulut, Süleyman, “Cüneyd’in Sekiz Şartı”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012/2, Sayı 36, ss. 201-231.
• Gökbulut, Süleyman, Necmeddîn-i Kübrâ: Hayatı, Eserleri, Görüşleri, İnsan Yay., İstanbul, 2010.
• Hâciyân Pûr ve Pirûzân Hâdî, “Tarika-i Zehebiyye der Asr-i Safevî”, Tarihnâme-i İran ba’d az İslâm, Dönem: 7, Sayı: 13, Güz ve Kış, Yıl: 1395, s. 25-50.
• İmâmî, Ali Eşrafî ve Murgakî, Muhsin Şerfâî, “Silsile-i Kübreviyye-i Zehebiyye pes ez Hâcî Muhammed Habûşânî”, Pujûhişnâme-i İrfan, Dönem: 2, Sayı: 11, Yıl: 3-2015, s. 1-18.
• Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergah yay., İstanbul, 2011.
• Kara, Mustafa, Necmeddin Kübrâ Tasavvufî Hayatı, Dergah yay., İstanbul, 2013.
• K. Lestrange, Buldânu’l-Hilâfeti’ş-Şarkiyye, trc. Beşîr Frensîs, Müessesetü’r-Risâle, ts., s. 493.
• el-Meclisî, Şeyh Muhammed Bâkır, Biharu’l-Envâr, Thk. Lecnetu’n Mine’l-Ulemâ ve’l-Muhakkikîn ve’l-Eḥissâ’iyîn, Müessesetü’l-E’lemî Li’l-Matbû’ât, 1. Baskı, Beyrut, 2008.
• Muhsinî, Menûçehr, Tahkîk der Ahvâl ve Âsâr-ı Necmettin Kübrâ-i Uveysî, Şirket-i Sehâmî-i Çâp ve İntişârât-i Kutub-ı İran, Tahran, 1346.
• Minüvî, Müctebâ, Ahvâl ve Akvâl-ı Şeyh Ebu’l-Hasan Harakânî, İntişârât-i Gulşan, Tahran, 1374.
• Necmeddîn-i Kübrâ, el-Usûlu’l-Aşere, (Tercüme ve şerh: Abdulgafûr Lârî), nşr. Necîb Mâil Herevî, ts.
• Necmeddîn-i Kübrâ, es-Sâirü’l-Hâir, nşr. Mesûd Kâsımî, Nakş-ı Cehân yay., Tahran, 1365.
• Nisârî, Hoca Hasan, Müzekkir-i Ahbâb, nşr. Nacîb Mâil Hirevî, Neşr-i Merkez, 1377.
• Simnânî, Alauddevle, Çehl Meclis, nşr. Abdurrafi’ Hakikat, İntişârât-i Esâtîr, Tahran, 1378.
• Şa’bânî, Ekber, “Necmettîn Kübrâ Ustâdân ve Şâgirdân-ı Vey”, Fasılnâme-i Tahassusî-ı Edebiyât-i Fârisî Dânişgâh-i Âzâd-i İslâmî-i Meşhed, Sayı: 20, Dönem: 5,Yıl: 1387, s. 25-34.
• Şuşterî, Kâdî Nurullah, Mecâlisu’l-Muminîn (I-II), İmâmî, Kitab Furûşî-i İslâmî yay., Tahran, 1377.
• Uludağ, Süleyman, Harakânî, DİA, XVI, 93-94.
• Yılmaz, Ömer, Geçmişten Günümüze Tasavvuf ve Tarikatlar, Akçağ yay., Ankara, 2015.
• Şer’î Cawzcânî, Abulhakîm, Tasavvuf ve İnsan, Sa’îd Neşriyati, Kabil, 2. Baskı, 2012.
• Şerîfî, Şerifuddîn Hüseyin, Câdetü’l-Âşikîn, nşr. Resûl Caferiyân, Peyâm-i Baharistân, Yıl: 4, 1390, Sayı: 13, s. 11-23.
• Yüksel, Musa Şamil, Timurlularda Din-Devlet İlişkisi (D. Tezi), İzmir, 2007, s. 128-129.
• Zerînkob, Dunbâle-i Custucû der Tasvvuf-ı İrânî, İntişarât-i Emîr Kebîr, Tahran, 1387.
• http://olama-orafa1393.ir/?p=9630
• https://erfaniran.wordpress.com/2014/03/08/104-حضرتِ-مير-سيّد-على-همدانى .
• https://www.farsnews.com/news/13920703000638