Zümer Sûresi 6. Âyet Bağlamında Dini Metinlerin Anlaşılmasında Bilimsel Gelişmelerin Etkisi

Year 2025, Issue: 54, 20 - 37, 30.06.2025

Metin Çetin

https://doi.org/10.59149/sduifd.1643934

Abstract

Kur’ân tevhit, nübüvvet, haşir, adalet ve ibadet gibi temel konuları merkezine almakta ve bu önemli esasları defaatle işlemektedir. Bu temel esaslarla birlikte Kur’ân, pozitif bilim dallarının ilgi alanına giren konulara da yer vermekte bu alanla ilgili bilgileri de temel hedeflerini gerçekleştirme adına kuvvetli bir argüman olarak kullanmaktadır. 610 yılından itibaren Arap toplumu içinde nazil olmaya başlayan Kur’ân’ın, o dönemin sosyokültürel, bilimsel ve teknolojik yapısı göz önünde bulundurulduğunda, bilinmeyecek bazı hususları hatasız bir şekilde aktarması onun Allah kelamı olduğuna delalet etmektedir. İnsanlığın ancak 20. yüzyılda büyük araştırmalar sonucu vakıf olabildiği bazı bilgilerin, o dönem insanının tarafından bilinmesinin söz konusu olmayacağı bir hakikattir. Zira o dönemki bilim ve teknolojinin ulaştığı düzey, bu gerçekleri anlama ve anlatmada yetersiz kalmıştır. Kur’ân’ın üzerinde durduğu önemli mevzulardan bir tanesi de ilk insanın yaratılış özü ve insanın anne karnındaki yaratılış serüvenidir ki bu hususlar pozitif bilim dallarından biyolojinin en temel konularını teşkil etmektedir. Zümer sûresi 6. âyette ilk insan ve eşinin aynı türden var edilmesi ve insanın anne karnında çeşitli yaratılış safhalarından geçirilerek üç karanlık içinde yaratıldığının belirtilmesi o dönem bilinmeyen bir gerçeğin vurgulanmasıdır. Bu araştırmada söz konusu âyette ifade edilen hususların, kronolojik olarak, müfessirler tarafından nasıl ele alındığına yönelik bir tahlil yapılmıştır. Böylece müfessirlerin, kendi dönemlerindeki bilimsel bilgilerden yararlanıp yararlanmadıkları tespit edilmiş, bu yaklaşımın söz konusu âyetin tefsirine yönelik katkıları irdelenmiştir. Bu tahlil neticesinde erken dönem müfessirlerin, bu ve buna benzer âyetleri, konuyla ilgili diğer âyetler ve rivayetler çerçevesinde işledikleri, ilmi verilerden istifade etmedikleri ve konu hakkında detaya girmedikleri görülmüştür. Daha sonraki dönemlerde ise müfessirlerin alanla ilgili bilimsel ve teknolojik verilerden de istifade ederek, bu âyetlerin daha iyi anlaşılmasına katkı sundukları tespit edilmiştir. Erken dönem ve hemen sonrasında telif edilen tefsirlerde, Zümer sûresi 6. âyet Havvâ’nın, Hz. Âdem’in kaburga kemiğinden yaratıldığı; anne karnında yaratılış safhalarının nutfe, alaka, mudğa, kemik, kas, sinir ve damarların oluşması, ona ruh üflenmesinden sonra bambaşka bir varlık haline geldiği; anne karnındaki üç karanlığın ise karın, rahim ve plasenta karanlığı şeklinde genel geçer bir bilgi ile açıklandığı, konunun detaylandırılmadığı görülmüştür. Modern dönemdeki tefsirlerde ise ilk insanın ve ondan var edilen eşinin aynı özden yaratıldığı; bebeğin anne karnındaki oluşum safhaları, dokuz ay boyunca geçirdiği değişiklikler, bebeğin şekli, uzunluğu, kilosu, rengi gibi hususlar başta olmak üzere birçok özelliğinin detaylı bir şekilde bilimsel veriler ışığında açıklandığı görülmektedir. Sonuç itibariyle bilimsel ve teknolojik gelişmeler göz ardı edilmediği ve onlardan yararlanıldığı takdirde, dini metinlerin anlaşılması üzerinde olumlu bir katkı sundukları tespitine ulaşılmıştır.

Keywords

Tefsir , Kur'ân , Zümer Sûresi , Yaratılış , Üç Karanlık

The Effect of Scientific Developments on the Understanding of Religious Texts in the Context 6 verse of Sūrat al-Zumar

Abstract

The Qur'an focuses on fundamental issues such as tawheed, prophethood, predestination, justice, and worship, and deals with these important principles repeatedly. Along with these basic principles, the Qur'an also includes issues that are of interest to positive sciences and uses the knowledge of this field as a strong argument to realize its basic goals. From the year 610 onwards, the Qur'an began to be revealed in the Arab society, and considering the sociocultural, scientific and technological structure of that period, the fact that the Qur'an conveys some issues that would not have been known at that time in an error-free manner proves that it is the word of Allah. It is a fact that the people of that period would not have been able to know some of the information that humanity could only be aware of as a result of great research in the 20th century. Because the level of science and technology at that time was insufficient to understand and explain these facts. One of the important issues that the Qur'an emphasizes is the essence of the creation of the first human being and the adventure of the creation of the human being in the mother's womb, which constitute the most basic subjects of biology, one of the positive sciences. The statement in verse 6 of Surah al-Zumar that the first human being and his wife were created from the same species and that the human being was created in three darknesses in the womb through various stages of creation is an emphasis on a fact that was unknown at the time. In this study, an analysis of how the issues expressed in the verse in question were handled chronologically by the commentators was made. Thus, it was determined whether the commentators benefited from the scientific knowledge of their time, and the contribution of this approach to the exegesis of the verse in question was examined. As a result of this analysis, it was seen that the early commentators dealt with this and similar verses within the framework of other verses and narrations related to the subject, did not benefit from scientific data and did not go into detail about the subject. In the later periods, it was found that the commentators contributed to a better understanding of these verses by making use of scientific and technological data related to the field. In the tafsirs written in the early period and immediately after, it was observed that in the 6th verse of Surah al-Zumar, Eve was created from the rib of Prophet Adam; the stages of creation in the womb were nutfe, alaka, mudga, bone, muscle, nerve and veins, and she became a completely different being after the soul was breathed into her; and the three darknesses in the womb were explained with general information as the darkness of the abdomen, uterus and placenta, and the subject was not elaborated. In modern exegesis, it is seen that the first human being and his mate were created from the same essence; the stages of the baby's formation in the womb, the changes it goes through for nine months, the baby's shape, length, weight, color, and many other features are explained in detail in the light of scientific data. As a result, it has been determined that scientific and technological developments make a positive contribution to the understanding of religious texts if they are not ignored and utilized.

Keywords

Tafsir , Quran , Surah Zumar , Creation , Three Darknesses

References

• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmud b. Abdullah. Rûḥu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm ve’s-sebʿi’l-mes ̱ ânî. thk. Ali Abdülbâri Atiyye, 16. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâẓi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru’l- Marife, 2012.
• Açmak, Sümeyye. Kur’ân ve Bilimsel Verilere Göre İnsanın Yaratılışı. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Akbaş, Ahmet. “Bilimsel Tefsire Dair Tartışmaların Güncel Değeri”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/15 (2016), 75-93.
• Akgün, Hüseyin. “Kadının Kaburga Kemiğinden Yaratılması Meselesı ̇ (Rivâyetlerin Aslu’l-Hadîs ve Hadis Rivâyet Coğrafyası Açısından Ele Alınması)”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 19/2 (2019), 323-338.
• ASG, Acıbadem Sağlık Grubu. “Bebeklerin anne karnında hafta hafta gelişimi”. Erişim Tarihi: 1 Eylül 2024. https://www.acibadem.com.tr/hayat/bebeklerin-anne-karninda-hafta-hafta-gelisimi/.
• Ateş, Abdurrahman. “Geçmişten Günümüze Bilimsel Tefsir Okulu”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 2/4 (2002), 117-141.
• Ateş, Abdurrahman. “Keşfü’l-Esrar: Bilimsel Tefsir Hareketinin XIX. Asırdaki ilk Muharriki”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44/1 (2003).
• Ateş, Avnullah Enes. “Kur’an’da İnsanların Yaratılışı Meselesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/30 (2016), 353-369.
• Ateş, Süleyman. “Bâtınî ve Bilimsel Tefsir Ne Kadar Mümkün?”. Kur’an’ı Anlama Yolunda Kuramer Konferansları 2 (2017), 35-59.
• Babai, Ali Ekber. “Bilimsel Tefsir Ekolu Tanımlar ve Eleştiriler”. Misbah 3/9 (2014), 53-80.
• Bakkal, Ali. “Kadının Kaburga Kemiğinden Yaratıldığını Belirten Rivayetler Hakkında Bir Değerlendirme”. İlahiyat Akademi 18 (2023), 53-85. https://doi.org/10.52886/ilak.1341494
• Bilge, Evin. “Kutsal Metinlerde Yaratılış”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2013), 127-162.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Zehîr b. Nasır en- Nâsır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• BY, Bilim ve Yaratılış. “Karanlık Evrede Yaratılışın Bilimsel Açıklaması”. Erişim Tarihi: 1 Eylül 2024. https://www.bilimveyaratilisagaci.com/2020/03/3-karanlik-evre-yalani-mi/
• Campanini, Massimo. “Kur’an ve Bilim: Hermeneutı ̇ k Bir Yaklaşım”. çev. Abdurrahman Ateş. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/2 (2008).
• Cerrahoğlu, İsmail. “Kur’an’da İnsanın Yaratılış Sahnesinin Düşündürdükleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/1-4 (1975), 85-96.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ fi’l-luġa. thk. Ahmed Abdülğafur Atâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi lil-Melayîn, 4. Basım, 1987.
• Cündioğlu, Dücane. “Tefsir’de Helenizm ‘Bilimsel Tefsir’ Zaafı ve Eleştirisi”. Bilgi ve Hikmet 4 (1993), 152-176.
• Çelik, Hüseyin. “Kur’an’a Göre Hz. Âdem’in Yaratılışı”. İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2011), 49-70.
• Çetin, Metin. Kur’an Bütünlüğünde A’râf Sûresinin Konulu Tefsiri (Ehl-i Sünnet ve Şia Arasında Karşılaştırmalı). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.
• Demir, Şehmus. “Bilimsel Tefsir’in Tarihî Arka Planı”. Din Bilim İlişkisi: Tefsir Sempozyumu. ed. Mehmet Dağ. 61-80. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Demir, Şehmus. “Kur’ân’ın Bilimsel Veriler Işığında Yorumlanmasına Eleştirel Bir Yaklaşım”. Tarihten Günümüze Kur’ân’a Yaklaşımlar. ed. Bilal Gökkır vd. 401-424. İstanbul: İlim Yayma Vakfı, 2010.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü ve Tarihi. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1998.
• Ebu Ubeyde, Ma’mer b. el-Müsennâ et-Teymî. Mecâzü’l-Ḳurʾân. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, ts. Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-’ayn. thk. Mehdî Mahzûmî - İbrâhîm Sâmirrâî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü Mektebetü’l-hilâl, ts.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Yusuf en-Necâtî vd. 3 Cilt. Kahire: Dârü’l-Mısriyye, ts.
• Gezer, Süleyman. Kur’an’ın Bilimsel Yorumu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
• Gördük, Yunus Emre. “Bilimsel Tefsir ve 20. Yüzyıldaki Meşhur Temsilcileri Perspektifinden Hasan Basri Çantay’ın Açıklamalı Meâli”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (2014), 181-214.
• Güllüce, Veysel. “İbn Rüşd’ün Eserlerindeki Bilimsel Tefsir Örnekleri’nin Değerlendirilmesi”. Büyük İslam Filozofu İbn-i Rüşd. 97-107. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Gürkan, Salime Leyla. “Yahudi ve İslâm Kutsal Metinlerinde İnsan’ın Yaratılışı ve Cennet’ten Düşüş”. İslâm Araştırmaları Dergisi 9 (2003), 1-48.
• Harmankaya, Savaş. vd. Eski Mezopotamya ve Mısır Tarihi. ed. Kemalettin Köroğlu. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Hatîb, Abdülkerim Yûnus. et-Tefsîrü’l- Ḳurʾân’i li’l- Ḳurʾân. 16 Cilt. Kahire: Dâru’l- Fikri’l-Arabî, ts. İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t Tunusiye, 1984.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gali. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. thk. Esad Muhammed et-Tayyib. 13 Cilt. Riyâd: Mektebetü Nizar Mustafa, 3. Basım, 1997.
• İbn Ebû Zemenîn, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîz. thk. Ebû Abdullah b. Hüseyin Ukkâşe - Mustafa b. Muhammed el-Kenz. 5 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2002.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Hasen. Muḳaddimetü İbn Haldûn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• İbn Kesîr, Ebü’l Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. thk. Sami b. Muhammed Selamet. 8 Cilt. Riyâd: Dâru Tayyibe, 2. Basım, 1999.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Ġarîbü’l-Ḳurʾân. thk. Said Lihâm. b.y: y.y., ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1993.
• Kalın, Faiz. “Kur’ân Aydınlığında Yaratılıştan Gelişime”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2007), 261-270.
• Karslı, İbrahim Hilmi. “Kur’an’ın Bilimsel Tefsirı ̇ Üzerine Bazı Mülahazalar”. Diyanet İlmi Dergi 46/3 (2010), 79-94. Kavşut, M. Sait. “Kur’ân’da İnsanın Yaratılış Aşamaları - Te’vîlat Ekseninde Bir Değerlendirme-”.e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 7 (2012), 289-301.
• Kılıç, Sadık. “Kadın Erkeğin Kaburga Kemiğine İndirgenecek İkincil Bir Fenomen Değildir”. EKEV Akdemi Dergisi 10/27 (2006), 1-20.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrahim Atfîş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l- Mısriyye, 3. Basım, 1964.
• Mâverdî, Ebü’l Hasan Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-ʿuyûn. thk. Seyid b. Abdulmaksud b. Abdurrahman. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, ts.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Ḳurʾân ve tefsîrihî ve aḥkâmihî ve cümelin min fünûni ʿulûmih. thk. Komisyon. 13 Cilt. Kahire: Mecmûatu Buhûsi’l- Kitab ve’s-Sünne, 2008.
• Merâġî, Ahmed b. Mustafa. Tefsîrü’l-merâġî. 30 Cilt. Kahire: Matbaati Mustafa’l-Bâbi ve Evladüh, 1946.
• Mevdûdî, Ebü’l-A’lâ. Tefhîmü’l-Ḳurʾân. çev. Muhammed Han Kayani vd. 8 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 1995.
• Mukâtil, Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Süleyman b. Beşîr. et-Tefsîrü’l-kebîr. thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2003.
• Mücâhid, Ebü’l-Haccâc el-Mekkî el-Mahzûmî. Tefsîr. thk. Muhammed Abdüsselam Ebü’n-Nîl. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-İslâmî, 1989.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• ÖK, Önder Koç. “Anne Karnında Bebeğin Gelişimi”. Erişim Tarihi: 1 Eylül 2024. https://www.onderkoc.com.tr/anne-karninda-bebegin-gelisimi
• Özdemir, Ahmet. “Kur’ân ve Bazı İslam Âlimlerı ̇ Açıdan Yaratılış ve Evrimcı ̇ Görüş”. Bitlis İslamiyat Dergisi 2/1 (2020), 61-76.
• Öztürk, Mustafa. “Kur’an Perspektifinden Yaratılış (Kur’an’da Yaratılışla İlgili Kavramların Semantiği ve Yoktan Yaratma Meselesi)”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2016), 1-35.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer. Mefâtîḥu’l-ġayb. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t- Türasi’l Arabî, 3. Basım, 1999.
• Sa’lebî, Ebû İshâk. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Ḳurʾân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, 2002.
• Saraç, Celal. “Eski Mısır’da Bilim ve Teknik”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 1/5 (1943), 103-113. https://doi.org/10.1501/Dtcfder_0000000395
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed. Baḥrü’l-ʿulûm. b.y: y.y., 3. Basım, ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2000.
• Tiyek, Fatih. “Kur’an’ın Sabiteleri ve Tefsirin Yöntemi Çerçevesinde Bilimsel Tefsire Bakış”. 5. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı. 3/103-115. Isparta: İlmi Etüdler Derneği, 2016. https://doi.org/10.12658/TLCK.5.3.B007
• Yakıt, İsmail. “Kur’an’da İnsanın Yaratılışı ve Evrimi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1998), 1-16.
• Yıldırım, Cemal. Bilim Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1983.
• Yıldırım, Duran Ali. Kur’an’a Göre İnsanın Yaratılışı. Konya: Çimke Basımevi, 2016.
• Yurt, Mehmet Emin. “Bilimsel Tefsirin Mahiyeti Üzerine”. Sosyal Bilimler Dergisi 17 (2019), 103-142.
• Yusuf el-Karadâvî. Kur’an’ı Anlamada Yöntem. İstanbul: Nidâ Yayıncılık, 2015.
• ZD, Zafer Dergisi. “Üç Karanlığın Hikayesi”. Erişim Tarihi: 1 Eylül 2024https://www.zaferdergisi.com/makale/11629-uc-karanligin-hikayesi.html.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-ḳāmûs. 40 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsir ve’l-Müfessirûn. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l Kasım Mahmud b. Amr. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitabi’l-Arabî, 3. Basım, 1986.
• Zeydân, Corcî. el-Arabü Kable’l-İslâm. Mısır: Matbaatü’l-Hilâl, 1922.